Surah Al-An`am
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيْمِ
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِيْ خَلَقَ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمٰتِ وَالنُّوْرَ ەۗ ثُمَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُوْنَ١
Al-ḥamdu lillāhil-lażī khalaqas-samāwāti wal-arḍa wa ja‘alaẓ-ẓulumāti wan-nūr(a), ṡummal-lażīna kafarū birabbihim ya‘dilūn(a).
[1]
Sedanten puji bagî Allah yên sampûn dadeske langit serto bumi, serto dadeske peteng serto padang; sampûn niku, wong-wong kafir maler nyekutuke Tuhannyo.
هُوَ الَّذِيْ خَلَقَكُمْ مِّنْ طِيْنٍ ثُمَّ قَضٰٓى اَجَلًا ۗوَاَجَلٌ مُّسَمًّى عِنْدَهٗ ثُمَّ اَنْتُمْ تَمْتَرُوْنَ٢
Huwal-lażī khalaqakum min ṭīnin ṡumma qaḍā ajalā(n), wa ajalum musamman ‘indahū ṡumma antum tamtarūn(a).
[2]
Diola (Allah) yên ngawê’ niko dari tana, sampûn niku dio netepke ajal (kepademan) niko serto bates waktu cengki yên cuman ditaoni olênyo, sampûn niku, niko maler ngeragukenyo.
وَهُوَ اللّٰهُ فِى السَّمٰوٰتِ وَفِى الْاَرْضِۗ يَعْلَمُ سِرَّكُمْ وَجَهْرَكُمْ وَيَعْلَمُ مَا تَكْسِبُوْنَ٣
Wa huwallāhu fis-samāwāti wa fil-arḍ(i), ya‘lamu sirrakum wa jahrakum wa ya‘lamu mā taksibūn(a).
[3]
Serto diola Allah yên disemba di langit serto di bumi. Dio Wikan napi yên niko resioke serto napi yên niko nyatoke, serto Wikan yên niko damelke.
وَمَا تَأْتِيْهِمْ مِّنْ اٰيَةٍ مِّنْ اٰيٰتِ رَبِّهِمْ اِلَّا كَانُوْا عَنْهَا مُعْرِضِيْنَ٤
Wa mā ta'tīhim min āyatim min āyāti rabbihim illā kānū ‘anhā mu‘riḍīn(a).
[4]
Serto saben ayat dari ayat-ayat 383 Tuhan yên rawû kepado wong-wong niku, kecuali, sedantennyo selelu diingkarinyo.
383) Ayat di ngeriki retinyo mukjizat atawa ayat Al-Quran atawa peristiwa-peristiwa yên tedades jerû alam yên nûnju'ke kekuasaan Allah.
فَقَدْ كَذَّبُوْا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاۤءَهُمْۗ فَسَوْفَ يَأْتِيْهِمْ اَنْۢبـٰۤؤُا مَا كَانُوْا بِهٖ يَسْتَهْزِءُوْنَ٥
Faqad każżabū bil-ḥaqqi lammā jā'ahum fa saufa ya'tīhim ambā'u mā kānū bihī yastahzi'ūn(a).
[5]
Selesernyo,, wong-wong niku mudike keleseran Al-Qur’an waktu sampê kepado wong-wong niku, dades mengkîn bakal sampê kepado wong-wong niku, (keyatoan dari) kabar-kabar yên selelu diuyo’-uyo’nyo
اَلَمْ يَرَوْا كَمْ اَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِّنْ قَرْنٍ مَّكَّنّٰهُمْ فِى الْاَرْضِ مَا لَمْ نُمَكِّنْ لَّكُمْ وَاَرْسَلْنَا السَّمَاۤءَ عَلَيْهِمْ مِّدْرَارًا ۖوَّجَعَلْنَا الْاَنْهٰرَ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهِمْ فَاَهْلَكْنٰهُمْ بِذُنُوْبِهِمْ وَاَنْشَأْنَا مِنْۢ بَعْدِهِمْ قَرْنًا اٰخَرِيْنَ٦
Alam yarau kam ahlaknā min qablihim min qarnim makkanāhum fil-arḍi mā lam numakkil lakum wa arsalnas-samā'a ‘alaihim midrārā(n), wa ja‘alnal-anhāra tajrī min taḥtihim fa ahlaknāhum biżunūbihim wa ansya'nā mim ba‘dihim qarnan ākharīn(a).
[6]
Napi nano wong-wong niku pratike, pinten kata generasi sedêrêngnyo yên sampun kame' binasoke, padohal sampûn kame' teguke (mantepke) kelînggîannyo di bumi, yên dêrêng kalo Kame’ esûngke kepado niko.
Kame’ turunke ujan yên deres peranti wong-wong niku serto Kame’ dadeske sungi-sungi ngalir di bawanyo, dades kerno doso-doso wong-wong niku, Kame’ tûmbûke /ciptake sesampûnnyo, generasi yên lian
وَلَوْ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ كِتٰبًا فِيْ قِرْطَاسٍ فَلَمَسُوْهُ بِاَيْدِيْهِمْ لَقَالَ الَّذِيْنَ كَفَرُوْٓا اِنْ هٰذَآ اِلَّا سِحْرٌ مُّبِيْنٌ٧
Wa lau nazzalnā ‘alaika kitāban fī qirṭāsin fa lamasūhu bi'aidīhim laqālal-lażīna kafarū in hāżā illā siḥrum mubīn(un).
[7]
Serto biarpun Kame’ tûrûnke kepado niko (Muhammad) tulisan di kertas, sampe wong niku wikan nyekelnyo dengen tangannyo dêwê', cengki kelapnyo:”Niku nano lian, cuman sihir yên nyato”.
وَقَالُوْا لَوْلَآ اُنْزِلَ عَلَيْهِ مَلَكٌ ۗوَلَوْ اَنْزَلْنَا مَلَكًا لَّقُضِيَ الْاَمْرُ ثُمَّ لَا يُنْظَرُوْنَ٨
Wa qālū lau lā unzila ‘alaihi malak(un), wa lau anzalnā malakal laquḍiyal-amru ṡumma lā yunẓarūn(a).
[8]
Serto wong-wong niku becerios:”Napi sebab nano diturunke malaêkat 384 kepadonyo (Muhammad)”. Kalu Kame’ turunke malaêkat, (wong niku maler nano percayo), beresla urusannyo niku, 385 wong-wong niku nano disûng pengunduran waktu.
384) Maksudnyo: peranti nerangke bahwo Muhammad s.a.w. niku sios Nabi
385) Maksudnyo: kalu ditûrûnke kepado wong-wong niku malaikat, sedengke wong-wong niku nano jugo beriman, cengki wong-wong niku ayun diazab Allah seketiko, nggût wong-wong niku binasa sedantennyo.
وَلَوْ جَعَلْنٰهُ مَلَكًا لَّجَعَلْنٰهُ رَجُلًا وَّلَلَبَسْنَا عَلَيْهِمْ مَّا يَلْبِسُوْنَ٩
Wa lau ja‘alnāhu malakal laja‘alnāhu rajulaw wa lalabasnā ‘alaihim mā yalbisūn(a).
[9]
Serto sekironyo Rosul niku kame' dadeske dio dari malaikat bewujud lanang, serto dengen mak niku cengki Kame’ bakal dadeske wong-wong niku pecak maknikila, maler tetep ragu. 386
386) Maksudnyo: kalu Allah ngutus sios Malaikat sebagi rasul, cengki Allah ngutusnyo jerû bentuk sios wong-wong, kerno wong nano angsal ningal malaikat, serto cengki jugo wong-wong niku ayun bekelap: niki dêdê malaikat, cuman wong peca' kame' jugo, dades wong-wong niku maler tetep ragu-ragu.
وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّنْ قَبْلِكَ فَحَاقَ بِالَّذِيْنَ سَخِرُوْا مِنْهُمْ مَّا كَانُوْا بِهٖ يَسْتَهْزِءُوْنَ ࣖ١٠
Wa laqadistuhzi'a birusulim min qablika fa ḥāqa bil-lażīna sakhirū minhum mā kānū bihī yastahzi'ūn(a).
[10]
Serto selesernyo,, Rosul-Rosul sedereng ni jmko (Muhammad) sampûn diuyo’-uyo’, nggût turunla azab kepado wong-wong niku merupoke balesan uyo’annyo.
قُلْ سِيْرُوْا فِى الْاَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوْا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِيْنَ١١
Qul sīrū fil-arḍi ṡummanẓurū kaifa kāna ‘āqibatul-mukażżibīn(a).
[11]
Cerioskela Muhammad:”Ngiderla di bumi, sampûn niku pasatila ma’pundi akibatnyo wong-wong yên nano percayo niku.
قُلْ لِّمَنْ مَّا فِى السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِۗ قُلْ لِّلّٰهِ ۗ كَتَبَ عَلٰى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ۗ لَيَجْمَعَنَّكُمْ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِ لَا رَيْبَ فِيْهِۗ اَلَّذِيْنَ خَسِرُوْٓا اَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُوْنَ١٢
Qul limam mā fis-samāwāti wal-arḍ(i), qul lillāh(i), kataba ‘alā nafsihir-raḥmah(ta), layajma‘annakum ilā yaumil-qiyāmati lā raiba fīh(i), al-lażīna khasirū anfusahum fahum lā yu'minūn(a).
[12]
Cerioskela hai Muhammad, punyo sinten napi yên wênten dilangit serto yên di bumi. Cerioskela: “Punyo Allah. Dio sampûn netepke sifat kasê sayang 387 pada awa'nyo”. Niscayo Dio bakal ngûmpûlke niko pado dinten kiamat yên nano diraguke lagi”. Wong-wong yên ngerugike awa'nyo dêwê', dades wong niku nano beiman. 388
387) Maksudnyo: Allah sampun janji sebagî kemurahan-Nyo ayun ngelimpake rahmat kepado mahluk-Nyo.
388) Maksudnyo: wong-wong yên nano ngunoke akal-fikirannyo, nano ayun beriman.
۞ وَلَهٗ مَا سَكَنَ فِى الَّيْلِ وَالنَّهَارِ ۗوَهُوَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ١٣
Wa lahū mā sakana fil-laili wan-nahār(i), wa huwas-samī‘ul-‘alīm(u).
[13]
Serto hê’nyo sedanten napi yên wênten pado dinten malem serto siang, serto diola yên Maha Nenger Maha Wikan.
قُلْ اَغَيْرَ اللّٰهِ اَتَّخِذُ وَلِيًّا فَاطِرِ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَهُوَ يُطْعِمُ وَلَا يُطْعَمُ ۗ قُلْ اِنِّيْٓ اُمِرْتُ اَنْ اَكُوْنَ اَوَّلَ مَنْ اَسْلَمَ وَلَا تَكُوْنَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِيْنَ١٤
Qul agairallāhi attakhiżu waliyyan fāṭiris-samāwāti wal-arḍi wa huwa yuṭ‘imu wa lā yuṭ‘am(u), qul innī umirtu an akūna awwala man aslama wa lā takūnanna minal-musyrikīn(a).
[14]
Cerioskela (ya Muhammad):”Napi kulo ayun dadeske pelindung selian Allah yên ngawe’ langit serto bumi, padaal dio ngesûng tedoan serto nano diesûng”. Cerioskela:” Sungguh kulo diperentake supayo kulo dades wong yên awal (pertamo) besera awa' kepada Allah serto nano angsal sekali-kali niko dades gûgû' wong-wong yên musyrik”.
قُلْ اِنِّيْٓ اَخَافُ اِنْ عَصَيْتُ رَبِّيْ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيْمٍ١٥
Qul innī akhāfu in ‘aṣaitu rabbī ‘ażāba yaumin ‘aẓīm(in).
[15]
Cerioskela (ya Muhammad), “selesernyo, kalu kulo durhako dengen Tuhan kulo, kulo takut bakal keo azab pado dinten yên ageng (dinten kiamat),”.
مَنْ يُّصْرَفْ عَنْهُ يَوْمَىِٕذٍ فَقَدْ رَحِمَهٗ ۗوَذٰلِكَ الْفَوْزُ الْمُبِيْنُ١٦
May yuṣraf ‘anhu yauma'iżin faqad raḥimah(ū), wa żālikal-fauzul-mubīn(u).
[16]
Sinten saos ditebêke dari azab awa'nyo pado dinten niku, dades selesernyo,, Allah sampûn ngesûngke rohmat kepadonyo serto nikula kemenangan yên nyato.
وَاِنْ يَّمْسَسْكَ اللّٰهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهٗٓ اِلَّا هُوَ ۗوَاِنْ يَّمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ١٧
Iy yamsaskallāhu biḍurrin falā kāsyifa lahū illā huw(a), wa iy yamsaska bikhairin fa huwa ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[17]
Serto kalu Allah nimpoke bencano balak kepado niko, nano wênten yên wikan ngilangkenyo selian dio; serto kalu dio rawuke kesaêan/kebaekan kepado niko, dades dio Maha kuaso ates sedanten alam.
وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهٖۗ وَهُوَ الْحَكِيْمُ الْخَبِيْرُ١٨
Wa huwal-qāhiru fauqa ‘ibādih(ī), wa huwal-ḥakīmul-khabīr(u).
[18]
Diola yên bekuaso peranti hambo-hambonyo serto dio Maha bijaksano Maha Wikan.
قُلْ اَيُّ شَيْءٍ اَكْبَرُ شَهَادَةً ۗ قُلِ اللّٰهُ ۗشَهِيْدٌۢ بَيْنِيْ وَبَيْنَكُمْ ۗوَاُوْحِيَ اِلَيَّ هٰذَا الْقُرْاٰنُ لِاُنْذِرَكُمْ بِهٖ وَمَنْۢ بَلَغَ ۗ اَىِٕنَّكُمْ لَتَشْهَدُوْنَ اَنَّ مَعَ اللّٰهِ اٰلِهَةً اُخْرٰىۗ قُلْ لَّآ اَشْهَدُ ۚ قُلْ اِنَّمَا هُوَ اِلٰهٌ وَّاحِدٌ وَّاِنَّنِيْ بَرِيْۤءٌ مِّمَّا تُشْرِكُوْنَ١٩
Qul ayyu syai'in akbaru syahādah(tan), qulillāhu syahīdum bainī wa bainakum, wa ūḥiya ilayya hāżal-qur'ānu li'unżirakum bihī wa man balag(a), a'innakum latasyhadūna anna ma‘allāhi ālihatan ukhrā, qul lā asyhad(u), qul innamā huwa ilāhuw wāḥiduw wa innanī barī'um mimmā tusyrikūn(a).
[19]
Cerioskela Muhammad, sintenla yên langkung kuat kesaksiannyo? Cerioskela “Allah”. Dio dades saksi antaro kulo serto niko. Al-Qur’an niki diwayuke kepado kulo, supayo dengen niku kulo ngesung perengetan kepado niko. Serto kepado wong yên sampe Al-Qur’an kepadonyo. Wikan nano niko besaksi bahwo wênten Tuhan lian besami Allah. Cerioskela kulo nano wikan besaksi, cerioskela, “cuman diola Tuhan yên Maha êsa serto kulo belepas awa' dari napi yên niko sekutuke”.
اَلَّذِيْنَ اٰتَيْنٰهُمُ الْكِتٰبَ يَعْرِفُوْنَهٗ كَمَا يَعْرِفُوْنَ اَبْنَاۤءَهُمْۘ اَلَّذِيْنَ خَسِرُوْٓا اَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُوْنَ ࣖ٢٠
Al-lażīna ātaināhumul-kitāba ya‘rifūnahū kamā ya‘rifūna abnā'ahum, al-lażīna khasirū anfusahum fahum lā yu'minūn(a).
[20]
Wong-wong yên sampun Kame’ sung kitab kepadonyo, wong-wong niku wawu dengen dio (Muhammad) ma’kayo dio wikan dengen zuriatnyo dewek. Wong-wong yên merugike awa'nyo, dades wong-wong niku nano beiman kepado Allah.
وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا اَوْ كَذَّبَ بِاٰيٰتِهٖۗ اِنَّهٗ لَا يُفْلِحُ الظّٰلِمُوْنَ٢١
Wa man aẓlamu mimmaniftarā ‘alallāhi każiban au każżaba bi'āyātih(ī), innahū lā yufliḥuẓ-ẓālimūn(a).
[21]
Serto sintenla yên lebih zolim daripado wong yên moncolke bebudi teradep Allah, atau yên mudike ayat-ayatnyo? selesernyo, wong-wong yên zolim niku nano beruntung.
وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيْعًا ثُمَّ نَقُوْلُ لِلَّذِيْنَ اَشْرَكُوْٓا اَيْنَ شُرَكَاۤؤُكُمُ الَّذِيْنَ كُنْتُمْ تَزْعُمُوْنَ٢٢
Wa yauma naḥsyuruhum jamī‘an ṡumma naqūlu lil-lażīna asyrakū aina syurakā'ukumul-lażīna kuntum taz‘umūn(a).
[22]
Serto pado dinten Kame’ ngumpulke wong-wong niku danten. 389 selanjutnyo kame' befirman kepado wong-wong yên nyekutuke Kame’:”Dipundi sembahan-sembahan niko kerihin, yên niko sangko sekutu-sekutu kame'”.
389) Sedanten makhluk Allah yên raillaf.
ثُمَّ لَمْ تَكُنْ فِتْنَتُهُمْ اِلَّآ اَنْ قَالُوْا وَاللّٰهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِيْنَ٢٣
Ṡumma lam takun fitnatuhum illā an qālū wallāhi rabbinā mā kunnā musyrikīn(a).
[23]
Sampun niku nano wênten jawaban fitnah 390 wong-wong niku, kecuali kelapnyo:”Demi Allah , Ya Tuhan kame', nanola kame' dades musyrikin”.
390) Yên dimaksud dengen fitnah di ngeriki ya'ni jawaban yên berupa bebudian.
اُنْظُرْ كَيْفَ كَذَبُوْا عَلٰٓى اَنْفُسِهِمْ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَّا كَانُوْا يَفْتَرُوْنَ٢٤
Unẓur kaifa każabū ‘alā anfusihim wa ḍalla ‘anhum mā kānū yaftarūn(a).
[24]
Tingalila, ma'pundi wong-wong niku bebudi ngen awa'nyo dêwê’. Serto sesembahan yên dianggap wênten kerîhîn, bakal lenget dari wong-wong niku.
وَمِنْهُمْ مَّنْ يَّسْتَمِعُ اِلَيْكَ ۚوَجَعَلْنَا عَلٰى قُلُوْبِهِمْ اَكِنَّةً اَنْ يَّفْقَهُوْهُ وَفِيْٓ اٰذَانِهِمْ وَقْرًا ۗوَاِنْ يَّرَوْا كُلَّ اٰيَةٍ لَّا يُؤْمِنُوْا بِهَا ۗحَتّٰٓى اِذَا جَاۤءُوْكَ يُجَادِلُوْنَكَ يَقُوْلُ الَّذِيْنَ كَفَرُوْٓا اِنْ هٰذَآ اِلَّآ اَسَاطِيْرُ الْاَوَّلِيْنَ٢٥
Wa minhum may yastami‘u ilaik(a), wa ja‘alnā ‘alā qulūbihim akinnatan ay yafqahūhu wa fī āżānihim waqrā(n), wa iy yarau kulla āyatil lā yu'minū bihā, ḥattā iżā jā'ūka yujādilūnaka yaqūlul-lażīna kafarū in hāżā illā asāṭīrul-awwalīn(a).
[25]
Serto di antaro wong-wong niku wênten yên nengerke bacoan niko (Muhammad) serto Kame’ sampûn dadeske ati wong-wong niku tekatup, nggût wong-wong niku nano paam kerno kûpingnyo sampûn tesumpel. Kalu saos wong-wong niku ningali sedanten tando keleseran, wong-wong niku tetep nano ayun beriman. nggût kalu wong-wong kafir niku rawu kepado niko untuk manta, wong niku becerios:” Al-Qur’an niki nano lian cuman dongeng wong-wong kerîhîn”.
وَهُمْ يَنْهَوْنَ عَنْهُ وَيَنْـَٔوْنَ عَنْهُ ۚوَاِنْ يُّهْلِكُوْنَ اِلَّآ اَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُوْنَ٢٦
Wa hum yanhauna ‘anhu wa yan'auna ‘anh(u), wa iy yuhlikūna illā anfusahum wa mā yasy‘urūn(a).
[26]
Wong-wong niku nega wong lian nengerke Al-Qur’an serto wong-wong niku dêwê’, nebêke awa' darinyo, serto wong-wong niku cumanla mbinasoke awa' dêwê’, sedengke wong-wong niku nano nyadari.
وَلَوْ تَرٰٓى اِذْ وُقِفُوْا عَلَى النَّارِ فَقَالُوْا يٰلَيْتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُكَذِّبَ بِاٰيٰتِ رَبِّنَا وَنَكُوْنَ مِنَ الْمُؤْمِنِيْنَ٢٧
Wa lau tarā iż wuqifū ‘alan-nāsi fa qālū yā laitanā nuraddu wa lā nukażżiba bi'āyāti rabbinā wa nakūna minal-mu'minīn(a).
[27]
Seumpamonyo niko (Muhammad) ningali waktu wong-wong niku diadepke dengen nerako, wong-wong niku becerios:”Kalu Kame’ dibalêkke ke dunio, cengki Kame’ nano mudike ayat-ayat Tuhan kame’ serto kame’dades wong-wong beiman”.
بَلْ بَدَا لَهُمْ مَّا كَانُوْا يُخْفُوْنَ مِنْ قَبْلُ ۗوَلَوْ رُدُّوْا لَعَادُوْا لِمَا نُهُوْا عَنْهُ وَاِنَّهُمْ لَكٰذِبُوْنَ٢٨
Bal badā lahum mā kānū yukhfūna min qabl(u), wa lau ruddū la‘ādū limā nuhū ‘anhu wa innahum lakāżibūn(a).
[28]
Tapi selesernyo saos bagi wong-wong niku sampûn nyato kejahatannyo, yên disingitkenyo 391 kerihin. Seumpamonyo wong-wong niku dibalike ke dunio, cengki wong-wong niku, bakal maleni lagi damelan yên sampûn ditega niku. Wong-wong niku memang pembohong.
391) Maksudnyo: wong-wong niku selesernyo nano becito-cito pengen dimantû’ke ke dunio peranti beriman kepado Allah, tetapi kelapan niku semato-mato dikelapke kerno ningali dahsyatnyo nerako.
وَقَالُوْٓا اِنْ هِيَ اِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوْثِيْنَ٢٩
Wa qālū in hiya illā ḥayātunad-dun-yā wa mā naḥnu bimab‘ūṡīn(a).
[29]
Cengki wong-wong niku bakal nyerioske :” ûrîp niki cuman di dunio niki saos, serto nanola kito bakal dibangkîtke”. 392
392) Maksudnyo: kalu wong-wong niku dimantû’ke ke dunio, wong-wong niku ayun ngelapke ma'niku.
وَلَوْ تَرٰٓى اِذْ وُقِفُوْا عَلٰى رَبِّهِمْ ۗ قَالَ اَلَيْسَ هٰذَا بِالْحَقِّ ۗقَالُوْا بَلٰى وَرَبِّنَا ۗقَالَ فَذُوْقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُوْنَ ࣖ٣٠
Wa lau tarā iż wuqifū ‘alā rabbihim, qāla alaisa hāżā bil-ḥaqq(i), qālū balā wa rabbinā, qāla fa żūqul-‘ażāba bimā kuntum takfurūn(a).
[30]
Seandainyo niko (Muhammad) ningali waktu wong-wong niku diadepke kepado Tuhannyo, cengkila niko ningali peristiwa yên nyedîke. Dio (Tuhan) berfirman: ” Leser nano kebangkitan niki?”. Wong-wong niku nyimbat: ”selesernyo, demi Tuhan Kame’”. Dio befirman:”dades rasokela azab yên kerîhîn niko ingkari”.
قَدْ خَسِرَ الَّذِيْنَ كَذَّبُوْا بِلِقَاۤءِ اللّٰهِ ۗحَتّٰٓى اِذَا جَاۤءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُوْا يٰحَسْرَتَنَا عَلٰى مَا فَرَّطْنَا فِيْهَاۙ وَهُمْ يَحْمِلُوْنَ اَوْزَارَهُمْ عَلٰى ظُهُوْرِهِمْۗ اَلَا سَاۤءَ مَا يَزِرُوْنَ٣١
Qad khasiral-lażīna każżabū biliqā'illāh(i), ḥattā iżā jā'athumus-sā‘atu bagtatan qālū yā ḥasratanā ‘alā mā farraṭnā fīhā, wa hum yaḥmilūna auzārahum ‘alā ẓuhūrihim, alā sā'a mā yazirūn(a).
[31]
Selesernyo,, rugi wong-wong yên mudike hadrengan ngen Allah, nggût kapan kiamat rawû kepado wong-wong niku secaro ngejût, wong-wong niku becerios: “alangke agengnyo penyeselan kame' teradep kelênoan kame' tentang kiamat niku”. Sambil wong-wong niku mîkûl doso-doso di burinyo. alangke jahatnyo napi yên dipîkûlnyo.
وَمَا الْحَيٰوةُ الدُّنْيَآ اِلَّا لَعِبٌ وَّلَهْوٌ ۗوَلَلدَّارُ الْاٰخِرَةُ خَيْرٌ لِّلَّذِيْنَ يَتَّقُوْنَۗ اَفَلَا تَعْقِلُوْنَ٣٢
Wa mal-ḥayātud-dun-yā illā la‘ibuw wa lahw(un), wa lad-dārul-ākhiratu khairul lil-lażīna yattaqūn(a), afalā ta‘qilūn(a).
[32]
Serto nanola keûrîpan dunio niki cuman pemaenan serto belêgê’an saos, 393 sedengke negeri akhêrat niku selesernyo, langkung saê peranti wong-wong yên bertakwa. Napi niko nano ngunoke akal.
393) Maksudnyo: beladasan-beladasan duniawi niku cuman sedenget serto nano kekel. janganla wong tepedayo dengen beladasan-beladasan dunio, serto lalai dari luruan akhirat.
قَدْ نَعْلَمُ اِنَّهٗ لَيَحْزُنُكَ الَّذِيْ يَقُوْلُوْنَ فَاِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُوْنَكَ وَلٰكِنَّ الظّٰلِمِيْنَ بِاٰيٰتِ اللّٰهِ يَجْحَدُوْنَ٣٣
Qad na‘lamu innahū layaḥzunukal-lażī yaqūlūna fa innahum lā yukażżibūnaka wa lākinnaẓ-ẓālimīna bi'āyātillāhi yajhadūn(a).
[33]
Selesernyo, Kame’ wikan bahwo napi yên wong-wong niku cerioske niku nyedêke ati niko (Muhammad), (niko nano angsal besede ati), kerno selesernyo, wong-wong niku dêdênyo mudike niko, tapi wong-wong yên zolim niku ngingkari ayat-ayat Allah. 394
394) Jerû ayat niki Allah ngibur Nabi Muhammad s.a.w. dengen ngelapke bahwo wong-wong musyrikin yên mudike Nabi, sami hakekatnyo dengen mudike Allah dewe', kerno Nabi niku diutus peranti nyampîkan ayat-ayat Allah.
وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوْا عَلٰى مَا كُذِّبُوْا وَاُوْذُوْا حَتّٰٓى اَتٰىهُمْ نَصْرُنَا ۚوَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمٰتِ اللّٰهِ ۚوَلَقَدْ جَاۤءَكَ مِنْ نَّبَإِ۟ى الْمُرْسَلِيْنَ٣٤
Wa laqad kużżibat rusulum min qablika fa ṣabarū ‘alā mā kużżibū wa ūżū ḥattā atāhum naṣrunā, wa lā mubaddila likalimātillāh(i), wa laqad jā'aka min naba'il-mursalīn(a).
[34]
Serto selesernyo, selesernyo Rosul-rosul sedêrêng niko sampûn dibohongke wong niku, tapi rosul-rosul niku sabar teradep kebohongan serto penganiayoan (yên dilakoni), sampê rawû petûlûngan Kame’ kepado wong-wong niku, serto nano wênten wong yên wikan ngoba kalimat-kalimat (ketetepan Allah). Serto selesernyo, sampûn rawû kepado niko sebagêan dari kabar Rosul-rosul niku.
وَاِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكَ اِعْرَاضُهُمْ فَاِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ تَبْتَغِيَ نَفَقًا فِى الْاَرْضِ اَوْ سُلَّمًا فِى السَّمَاۤءِ فَتَأْتِيَهُمْ بِاٰيَةٍ ۗوَلَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدٰى فَلَا تَكُوْنَنَّ مِنَ الْجٰهِلِيْنَ٣٥
Wa in kāna kabura ‘alaika i‘rāḍuhum fa inistaṭa‘ta an tabtagiya nafaqan fil-arḍi au sullaman fis-samā'i fa ta'tiyahum bi'āyah(tin), wa lau syā'allāhu lajama‘ahum ‘alal-hudā falā takūnanna minal-jāhilīn(a).
[35]
Serto kalu melengosnyo wong-wong niku teraso berat bagê niko (Muhammad) dades sekironyo niko wikan namel lubang di bumi atawa tanggo ke langit, serto niko angsal rawûke mu’jizat kepado wong-wong niku (dades damelkela) 395 Serto sekironyo Allah ngendakinyo cengki dio dadeske wong-wong niku numut petûnjû’, dades, niko nano angsal nian niko tegolong wong-wong yên buyan.
395) Maksudnyo ya'ni: janganla niko ngeraso keberatan tehadep sikap wong-wong niku niku ngelengos dari kame'. kalu niko ngeraso keberatan cubola usohoke sios mukjizat yên angsal muaske ati wong-wong niku, serto niko cengki nano ayun sanggup.
۞ اِنَّمَا يَسْتَجِيْبُ الَّذِيْنَ يَسْمَعُوْنَ ۗوَالْمَوْتٰى يَبْعَثُهُمُ اللّٰهُ ثُمَّ اِلَيْهِ يُرْجَعُوْنَ٣٦
Innamā yastajībul-lażīna yasma‘ūn(a), wal-mautā yab‘aṡuhumullāhu ṡumma ilaihi yurja‘ūn(a).
[36]
Cuman wong-wong yên nenger saos yên nûrûti (seruan Allah). Serto wong-wong yên padem atinyo, 396 mengkîn bakal dibangkîtke olê Allah, sampûn niku wong-wong niku bakal di dimantu’ke (kepado Allah).
396) Maksudnyo wong-wong yên kafir nano ngerunguke serto nano matuhi seruan Allah.
وَقَالُوْا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ اٰيَةٌ مِّنْ رَّبِّهٖۗ قُلْ اِنَّ اللّٰهَ قَادِرٌ عَلٰٓى اَنْ يُّنَزِّلَ اٰيَةً وَّلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُوْنَ٣٧
Wa qālū lau lā nuzzila ‘alaihi āyatum mir rabbih(ī), qul innallāha qādirun ‘alā ay yunazzila āyataw wa lākinna akṡarahum lā ya‘lamūn(a).
[37]
Serto wong-wong niku (yên musyrik) becerios, napi sebab nano diturunke kepadonyo (Muhammad) mukjizat dari Tuhannyo ? Cerioskela, selesernyo, Allah bekuaso nurunke mukjizat, tapi kata dari wong-wong niku yên nano wikan.
وَمَا مِنْ دَاۤبَّةٍ فِى الْاَرْضِ وَلَا طٰۤىِٕرٍ يَّطِيْرُ بِجَنَاحَيْهِ اِلَّآ اُمَمٌ اَمْثَالُكُمْ ۗمَا فَرَّطْنَا فِى الْكِتٰبِ مِنْ شَيْءٍ ثُمَّ اِلٰى رَبِّهِمْ يُحْشَرُوْنَ٣٨
Wa mā min dābbatin fil-arḍi wa lā ṭā'iriy yaṭīru bijanāḥaihi illā umamun amṡālukum, mā farraṭnā fil-kitābi min syai'in ṡumma ilā rabbihim yuḥsyarūn(a).
[38]
Serto nano wênten dari binatang-binatang di bumi serto burung-burung yên terbang dengen keduo sayapnyo, melianke sedantennyo merupoke umat-umat (jugo) ma’kayo niko. Nano wênten napi saos yên Kame’ lengetke dari kitab, 397 sampun niku kepado Tuhan wong-wong niku dikumpulke.
397) Sebagîan mufassirin nafsîrke Al-Kitab niku dengen Lauhul mahfudz dengen reti bahwo nasib sedanten makhluk niku sampun ditulîske (ditetepke) jerû Lauhul mahfudz. serto wênten pulo' yên nafsîrkenyo dengen Al-Quran dengen reti: jerû Al-Quran niku sampun wênten pokok-pokok igamo, norma-norma, hukum-hukum, hikmah-hikmah serto pimpinan peranti kebahagiaan wong di dunio serto akhirat, serto kebahagiaan makhluk sami umumnyo.
وَالَّذِيْنَ كَذَّبُوْا بِاٰيٰتِنَا صُمٌّ وَّبُكْمٌ فِى الظُّلُمٰتِۗ مَنْ يَّشَاِ اللّٰهُ يُضْلِلْهُ وَمَنْ يَّشَأْ يَجْعَلْهُ عَلٰى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيْمٍ٣٩
Wal-lażīna każżabū bi'āyātinā ṣummuw wa bukmun fiẓ-ẓulumāt(i), may yasya'illāhu yuḍlilhu wa may yasya' yaj‘alhu ‘alā ṣirāṭim mustaqīm(in).
[39]
Serto wong-wong yêng mudike ayat-ayat kame', pekak, bisu, serto ado dijerû gelep gulito. Sinten saos dikedaki Allah (jerû kesesetan), niscayo disasarkenyo. 398 Serto sinten saos dikedaki Allah, didadeskeyo liwat di jalan lempeng.
398) Disesetke Allah retinyo: bahwo wong niku seset behubung keingkarannyo serto nano ayun mahami petûnjû’-petûnjû’ Allah. jerû ayat niki, kerno wong-wong niku niku ingkar serto nano ayun mahami napi sebabnyo Allah dadeske nyamuk sebagî perumpamoan, dades wong-wong niku niku dades seset.
قُلْ اَرَءَيْتَكُمْ اِنْ اَتٰىكُمْ عَذَابُ اللّٰهِ اَوْ اَتَتْكُمُ السَّاعَةُ اَغَيْرَ اللّٰهِ تَدْعُوْنَۚ اِنْ كُنْتُمْ صٰدِقِيْنَ٤٠
Qul ara'aitakum in atākum ‘ażābullāhi au atatkumus-sā‘atu agairallāhi tad‘ūn(a), in kuntum ṣādiqīn(a).
[40]
Cerioskela (Muhammad):”Jelaskela kepado kulo, kalu siksoan Allah sampe kepado niko, atawa dinten kiamat sampe kepado niko, napi niko ayûn nyebût (Tuhan) selian Allah, kalu niko wong yên leser.
بَلْ اِيَّاهُ تَدْعُوْنَ فَيَكْشِفُ مَا تَدْعُوْنَ اِلَيْهِ اِنْ شَاۤءَ وَتَنْسَوْنَ مَا تُشْرِكُوْنَ ࣖ٤١
Bal iyyāhu tad‘ūna fa yaksyifu mā tad‘ūna ilaihi in syā'a wa tansauna mā tusyrikūn(a).
[41]
Bahkan, cuman kepadoNyo niko nedo tûlûng, kalu dio ngenda’i dio lengetke (baayo) yên niko pintak kepadoNyo serto niko tinggalke napi yên niko persekutuke (dengen Allah).
وَلَقَدْ اَرْسَلْنَآ اِلٰٓى اُمَمٍ مِّنْ قَبْلِكَ فَاَخَذْنٰهُمْ بِالْبَأْسَاۤءِ وَالضَّرَّاۤءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُوْنَ٤٢
Wa laqad arsalnā ilā umamim min qablika fa akhażnāhum bil-ba'sā'i waḍ-ḍarrā'i la‘allahum yataḍarra‘ūn(a).
[42]
Serto selesernyo,, Kame’ sampûn ngûtûs (Rosul-rosul) kepado umat-umat sedêrêng niko, sesampûnnyo Kame’ sikso wong-wong niku dengen (nimpoke) kemelaratan serto kesengsaroan, supayo nedo (kepado Allah) dengen kerendaan ati.
فَلَوْلَآ اِذْ جَاۤءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوْا وَلٰكِنْ قَسَتْ قُلُوْبُهُمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطٰنُ مَا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ٤٣
Falau lā iż jā'ahum ba'sunā taḍarra‘ū wa lākin qasat qulūbuhum wa zayyana lahumusy-syaiṭānu mā kānū ya‘malūn(a).
[43]
Tapi napi nian wong-wong niku nano nedo (kepado Allah) dengen kerendaan ati waktu siksoan Kame’ rawû nimpo wong-wong niku. Bakan ati wong-wong niku sampûn dades keras serto sêtan saos dadeske teraso cindo bagi wong-wong niku damelke.
فَلَمَّا نَسُوْا مَا ذُكِّرُوْا بِهٖ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ اَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍۗ حَتّٰٓى اِذَا فَرِحُوْا بِمَآ اُوْتُوْٓا اَخَذْنٰهُمْ بَغْتَةً فَاِذَا هُمْ مُّبْلِسُوْنَ٤٤
Falammā nasū mā żukkirū bihī fataḥnā ‘alaihim abwāba kulli syai'(in), ḥattā iżā fariḥū bimā ūtū akhażnāhum bagtatan fa iżā hum mublisūn(a).
[44]
Dades waktu wong-wong niku melalike perêngetan yên sampûn disûngke kepado wong-wong niku, Kame’ muka’ke lawang (keladasan) sedantennyo untuk wong niku, nggût waktu wong-wong niku beladas-ladas dengen napi yên sampûn disungke, Kame’ sikso wong-wong niku secaro terumpak, dades waktu niku wong-wong niku tediem pûtûs aso.
فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِيْنَ ظَلَمُوْاۗ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰلَمِيْنَ٤٥
Fa quṭi‘a dābirul-qaumil-lażīna ẓalamū, wal-ḥamdu lillāhi rabbil-‘ālamīn(a).
[45]
Dades wong-wong yên zolim niku diancurke nggût ke oyot-oyotnyo, serto sedanten puji peranti Allah, Tuhan sedanten alam.
قُلْ اَرَاَيْتُمْ اِنْ اَخَذَ اللّٰهُ سَمْعَكُمْ وَاَبْصَارَكُمْ وَخَتَمَ عَلٰى قُلُوْبِكُمْ مَّنْ اِلٰهٌ غَيْرُ اللّٰهِ يَأْتِيْكُمْ بِهٖۗ اُنْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْاٰيٰتِ ثُمَّ هُمْ يَصْدِفُوْنَ٤٦
Qul ara'aitum in akhażallāhu sam‘akum wa abṣārakum wa khatama ‘alā qulūbikum man ilāhun gairullāhi ya'tīkum bih(ī), unẓur kaifa nuṣarriful-āyāti ṡumma hum yaṣdifūn(a).
[46]
Cerioskela (Muhammad):”Jelaske kepado kulo, kalu Allah nyabut penengeran serto peningalan serto nutup ati niko, sinten Tuhan selian Allah yên kuaso male’kenyo kepado niko, simakla, ma'pundi Kame’ nyelaske bebalen-balen (kepado wong-wong niku) tando-tando kekuasoan (Kame’) tapi wong-wong niku tetep nano seduli.
قُلْ اَرَاَيْتَكُمْ اِنْ اَتٰىكُمْ عَذَابُ اللّٰهِ بَغْتَةً اَوْ جَهْرَةً هَلْ يُهْلَكُ اِلَّا الْقَوْمُ الظّٰلِمُوْنَ٤٧
Qul ara'aitakum in atākum ‘ażābullāhi bagtatan au jahratan hal yuhlaku illal-qaumuẓ-ẓālimūn(a).
[47]
Cerioskela (Muhammad) jelaskela kepado kulo, kalu siksoan Allah sampe kepado niko secaro ngejut atawa terang-terangan, dades wênten nano yên dibinasoke (Allah) selian wong-wong yên zolim.
وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِيْنَ اِلَّا مُبَشِّرِيْنَ وَمُنْذِرِيْنَۚ فَمَنْ اٰمَنَ وَاَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُوْنَ٤٨
Wa mā nursilul-mursalīna illā mubasysyirīna wa munżirīn(a), faman āmana wa aṣlaḥa falā khaufun ‘alaihim wa lā hum yaḥzanūn(a).
[48]
Nano Kame’ ûtûs sedanten Rosul niku,kecuali peranti ngesûng kabar ragap serto perêngetan. dades sinten yên beiman serto mewêntenke yên saê, 399 dades nano wênten raso takût pado wong-wong niku serto wong niku nano besedî ati.
399) Ngewêntenke pesaêan retinyo namelke damelan-damelan yên saê peranti ngilangke akibat-akibat yên jahat dari kesalahan-kesalahan yên didamelke.
وَالَّذِيْنَ كَذَّبُوْا بِاٰيٰتِنَا يَمَسُّهُمُ الْعَذَابُ بِمَا كَانُوْا يَفْسُقُوْنَ٤٩
Wal-lażīna każżabū bi'āyātinā yamassuhumul-‘ażābu bimā kānū yafsuqūn(a).
[49]
Serto wong-wong niku yên mudike ayat-ayat Kame’, bakal ditimpo azab, kerno wong-wong niku selelu bedamel fasik (damel doso).
قُلْ لَّآ اَقُوْلُ لَكُمْ عِنْدِيْ خَزَاۤىِٕنُ اللّٰهِ وَلَآ اَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَآ اَقُوْلُ لَكُمْ اِنِّيْ مَلَكٌۚ اِنْ اَتَّبِعُ اِلَّا مَا يُوْحٰٓى اِلَيَّۗ قُلْ هَلْ يَسْتَوِى الْاَعْمٰى وَالْبَصِيْرُۗ اَفَلَا تَتَفَكَّرُوْنَ ࣖ٥٠
Qul lā aqūlu lakum ‘indī khazā'inullāhi wa lā a‘lamul-gaiba wa lā aqūlu lakum innī malak(un), in attabi‘u illā mā yūḥā ilayy(a), qul hal yastawil-a‘mā wal-baṣīr(u), afalā tatafakkarūn(a).
[50]
Cerioskela (ya Muhammad), kulo nano nyerioske dengen niko, bahwo khazana Allah wênten ngen kulo, serto kulo nano wikan yên goib serto kulo nano (pulo) ngelapke pado niko danten bahwo kulo malaêkat. Kulo cuman numut napi yên diwahyuke ke kulo. Cerioskela, napi sami wong yên buto dengen wong yên ngawas (nyingok), napi niko nano mikirkenyo.
وَاَنْذِرْ بِهِ الَّذِيْنَ يَخَافُوْنَ اَنْ يُّحْشَرُوْٓا اِلٰى رَبِّهِمْ لَيْسَ لَهُمْ مِّنْ دُوْنِهٖ وَلِيٌّ وَّلَا شَفِيْعٌ لَّعَلَّهُمْ يَتَّقُوْنَ٥١
Wa anżir bihil-lażīna yakhāfūna ay yuḥsyarū ilā rabbihim laisa lahum min dūnihī waliyyuw wa lā syafī‘ul la‘allahum yattaqūn(a).
[51]
Imutkela dengen-nyo (Al-Qur’an) niku, wong yên takût ayun dikumpulke ngadep Tuhannyo (pado dinten kiamat) nano wênten lagi pelindung serto pengesûng syafaat bagi wong-wong niku (pertûlûngan) selian Allah, supayo wong-wong niku betakwa.
وَلَا تَطْرُدِ الَّذِيْنَ يَدْعُوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَدٰوةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيْدُوْنَ وَجْهَهٗ ۗمَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِّنْ شَيْءٍ وَّمَا مِنْ حِسَابِكَ عَلَيْهِمْ مِّنْ شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُوْنَ مِنَ الظّٰلِمِيْنَ٥٢
Wa lā taṭrudil-lażīna yad‘ūna rabbahum bil-gadāti wal-‘asyiyyi yurīdūna wajhah(ū), mā ‘alaika min ḥisābihim min syai'iw wa mā min ḥisābika ‘alaihim min syai'in fa taṭrudahum fa takūna minaẓ-ẓālimīn(a).
[52]
Nano angsal niko ngusîr wong-wong yên nyeru Tuhannyo di waktu pagi serto sorê wong-wong niku ngarepke keredhoan Allah. niko nano mîkûl tanggung jawab setîtî’ saos tehadep damelan niko yên nyebabke niko (behak) ngusir wong-wong niku, dades niko tegolong wong-wong yên zolim. 400
400) Ketiko Rasulullah s.a.w. lînggî-lînggî besami wong mukmin yên dianggep êndep serto miskin olê kaum Quraisy, rawûla pinten-pinten perai Quraisy ayun bekelap dengen Rasulullah, tapi wong-wong niku enggan lînggî bersami mukmin niku, serto wong-wong niku mengusulkan supaya wong-wong mukmin niku diusir saos, sampun niku tûrûnlah ayat niki.
وَكَذٰلِكَ فَتَنَّا بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لِّيَقُوْلُوْٓا اَهٰٓؤُلَاۤءِ مَنَّ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ مِّنْۢ بَيْنِنَاۗ اَلَيْسَ اللّٰهُ بِاَعْلَمَ بِالشّٰكِرِيْنَ٥٣
Wa każālika fatannā ba‘ḍahum biba‘ḍil liyaqūlū ahā'ulā'i mannallāhu ‘alaihim mim baininā, alaisallāhu bi'a‘lama bisy-syākirīn(a).
[53]
Serto nikula kame' sampûn nguji sebagean wong-wong niku (yên sûgî) dengen sebagean liannyo (wong miskin) supayo wong-wong niku (sûgî) becerios:”Napi wong-wong nikila di antaro kito yên disûng anugera olê Allah ?”. (Allah befirman):”Napi Allah nano langkung wikan tentang wong yên besyukur (kepadonyo).
وَاِذَا جَاۤءَكَ الَّذِيْنَ يُؤْمِنُوْنَ بِاٰيٰتِنَا فَقُلْ سَلٰمٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلٰى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَۙ اَنَّهٗ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوْۤءًاۢ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْۢ بَعْدِهٖ وَاَصْلَحَ فَاَنَّهٗ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ٥٤
Wa iżā jā'akal-lażīna yu'minūna bi'āyātinā fa qul salāmun ‘alaikum kataba rabbukum ‘alā nafsihir-raḥmah(ta), annahū man ‘amila minkum sū'am bijahālatin ṡumma tāba mim ba‘dihī wa aṣlaḥa fa annahū gafūrur raḥīm(un).
[54]
Serto kalu rawu wong-wong beriman kepado ayat-ayat Kame’ kepado niko (Muham-mad), dades cerioskela “Salamun ‘alaikum 401 (selamet sejatero peranti niko). Tuhan niko sampûn netepke sifat kasih sayang 402 pado awa'nyo”; (Yaitu) sinten saos bedamel kejahatan di antaro niko kerno buyannyo, 403 sampûn niku dio betobat sesampûn niku, serto metulke awa', dades selesernyo, Dio Maha Pengampûn Maha Penyayang,.
401) Salaamun 'alikum retinyo mugi-mugi Allah ngelimpake Kesejahteraan tehadep niko.
402) maksudnyo: Allah sampun janji sebagî dengan kasî-Nyo ayun ngelimpke rahmat kepado mahluk-Nyo.
403) maksudnyo ya'ni: 1. wong yên bedamel maksiat dengen nano wikan bahwo damelan niku wêntenla maksiat kacuali kalu dipîkirke dumin. 2. wong yên durhaka kepado Allah saê dengen sengajo atawa nano. 3. wong yên namelke kejahatan kerno kurang kesadaran lantaran mara nian atawa kerno dorongan hawo nafsu.
وَكَذٰلِكَ نُفَصِّلُ الْاٰيٰتِ وَلِتَسْتَبِيْنَ سَبِيْلُ الْمُجْرِمِيْنَ ࣖ٥٥
Wa każālika nufaṣṣilul-āyāti wa litastabīna sabīlal-mujrimīn(a).
[55]
Serto ma'nikula Kame’ nyelaske ayat-ayat Al-Qur’an (supayo ketingalan jelas jalan wong-wong yên solêh) serto supayo ketingalan jelas (pulo') jalan yên wong-wong yên bedoso.
قُلْ اِنِّيْ نُهِيْتُ اَنْ اَعْبُدَ الَّذِيْنَ تَدْعُوْنَ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ ۗ قُلْ لَّآ اَتَّبِعُ اَهْوَاۤءَكُمْۙ قَدْ ضَلَلْتُ اِذًا وَّمَآ اَنَا۠ مِنَ الْمُهْتَدِيْنَ٥٦
Qul innī nuhītu an a‘budal-lażīna tad‘ūna min dūnillāh(i), qul lā attabi‘u ahwā'akum, qad ḍalaltu iżaw wa mā ana minal-muhtadīn(a).
[56]
Cerioskela (Muhammad) kulo nano angsal nyemba Tuhan-Tuhan yên niko semba selian Allah. Cerioskela, “Kulo nano bakal mêlo’i kepengenan niko.( Kalu bedamel mak niku); selesernyo, sesetla kulo serto kulo nano tegolong wong yên angsal petûnjûk.
قُلْ اِنِّيْ عَلٰى بَيِّنَةٍ مِّنْ رَّبِّيْ وَكَذَّبْتُمْ بِهٖۗ مَا عِنْدِيْ مَا تَسْتَعْجِلُوْنَ بِهٖۗ اِنِ الْحُكْمُ اِلَّا لِلّٰهِ ۗيَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَيْرُ الْفٰصِلِيْنَ٥٧
Qul innī ‘alā bayyinatim mir rabbī wa każżabtum bih(ī), mā ‘indī mā tasta‘jilūna bih(ī), inil-ḥukmu illā lillāh(i), yaquṣṣul-ḥaqqa wa huwa khairul-fāṣilīn(a).
[57]
Cerioskela (ya Muhammad) kulo niki (wênten) di pûcûk penjelasan yên nyato (Al-Qur’an) dari Tuhan kulo, 404 sedengke niko mudikenyo. nanola kewênangan kulo (peranti nûrûnke azab) yên niko tûntût peranti digancangke rawûnyo. Netepke (ngûkûm niku) cumanla hek Allah. Dio nerangke yên leser serto Diola yên ngesûng kepûtûsan yên langkung saê.
404) Maksudnyo: Nabi Muhammad s.a.w. wênten bukti yên nyato tehadep keleserannyo.
قُلْ لَّوْ اَنَّ عِنْدِيْ مَا تَسْتَعْجِلُوْنَ بِهٖ لَقُضِيَ الْاَمْرُ بَيْنِيْ وَبَيْنَكُمْ ۗوَاللّٰهُ اَعْلَمُ بِالظّٰلِمِيْنَ٥٨
Qul lau anna ‘indī mā tasta‘jilūna bihī laquḍiyal-amru bainī wa bainakum, wallāhu a‘lamu biẓ-ẓālimīn(a).
[58]
Cerioskela (Muhammad):” kalu wênten dengen kulo napi yên niko nedo (azab) supayo digancangke rawûnyo, cengki kelarla sedanten pekaro kulo dengen niko, 405 serto Allah langkung wikan ngenoi wong-wong yên zolim.
405) Maksudnyo: cengki Allah sampun nûrûnke azab kepado niko sampe niko binaso.
۞ وَعِنْدَهٗ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَآ اِلَّا هُوَۗ وَيَعْلَمُ مَا فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِۗ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَّرَقَةٍ اِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِيْ ظُلُمٰتِ الْاَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَّلَا يَابِسٍ اِلَّا فِيْ كِتٰبٍ مُّبِيْنٍ٥٩
Wa ‘indahū mafātiḥul-gaibi lā ya‘lamuhā illā huw(a), wa ya‘lamu mā fil-barri wal-baḥr(i), wa mā tasquṭu miw waraqatin illā ya‘lamuhā wa lā ḥabbatin fī ẓulumātil-arḍi wa lā raṭbiw wa lā yābisin illā fī kitābim mubīn(in).
[59]
Serto wênten dengen Dio kunci-kunci sedanten yên ghoib nano wênten yên wikan selian dio. Dio wikan napidio yên wênten di darat serto di laut. Nano wênten sios godong campak yên nano diwikaninyo. Nano wênten sios biji dijerû gelep-gelitonyo bumi serto nano pulo' barang yên basa atau kering, yên nano tetulis di jerû kitab yên nyato (Lauhil Mafuzh)
وَهُوَ الَّذِيْ يَتَوَفّٰىكُمْ بِالَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُمْ بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيْهِ لِيُقْضٰٓى اَجَلٌ مُّسَمًّىۚ ثُمَّ اِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُوْنَ ࣖ٦٠
Wa huwal-lażī yatawaffākum bil-laili wa ya‘lamu mā jaraḥtum bin-nahāri ṡumma yab‘aṡukum fīhi liyuqḍā ajalum musammā(n), ṡumma ilaihi marji‘ukum ṡumma yunabbi'ukum bimā kuntum ta‘malūn(a).
[60]
Serto diola yên nilemke niko waktu malem serto dio wikan napi yên niko damelke pado awan dinten. Sampûn niku dio nangike niko waktu awan supayo disempurnoke umur niko yên sampûn ditetepke. 406 Sampun niku kepadonyo enggon niko mantû’, laju dio ngesûng wikan kepado niko napi yên sampûn niko damelke.
406) Niko ditilemke di malam dinten serto dibangunke di siang dinten, supaya dengen puteran waktu niku abes umur niko yên sampun dicengkike.
وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهٖ وَيُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً ۗحَتّٰٓى اِذَا جَاۤءَ اَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لَا يُفَرِّطُوْنَ٦١
Wa huwal-qāhiru fauqa ‘ibādihī wa yursilu ‘alaikum ḥafaẓah(tan), ḥattā iżā jā'a aḥadakumul-mautu tawaffathu rusulunā wa hum lā yufarriṭūn(a).
[61]
Serto diola penguaso mutlak peranti sedanten hambo-Nyo, serto diutusnyo kepado niko, malaêkat-malaêkat penjago, nggût kapan sala sios diantaro niko padem, malaêkat-malaêkat kame' nyabût nyawonyo serto malaêkat niku nano lêno damelannyo.
ثُمَّ رُدُّوْٓا اِلَى اللّٰهِ مَوْلٰىهُمُ الْحَقِّۗ اَلَا لَهُ الْحُكْمُ وَهُوَ اَسْرَعُ الْحٰسِبِيْنَ٦٢
Ṡumma ruddū ilallāhi maulāhumul-ḥaqq(i), alā lahul-ḥukmu wa huwa asra‘ul-ḥāsibīn(a).
[62]
Sampûn niku wong-wong niku (hambo-hambo Allah) dibalike kepado Allah, penguaso wong-wong niku selesernyo. Wikanla bahwo sedanten hukum (pado dinten niku) wênten sami Dio, serto Diola yên langkung cepet peritûngan-Nyo.
قُلْ مَنْ يُّنَجِّيْكُمْ مِّنْ ظُلُمٰتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُوْنَهٗ تَضَرُّعًا وَّخُفْيَةً ۚ لَىِٕنْ اَنْجٰىنَا مِنْ هٰذِهٖ لَنَكُوْنَنَّ مِنَ الشّٰكِرِيْنَ٦٣
Qul may yunajjīkum min ẓulumātil-barri wal-baḥri tad‘ūnahū taḍarru‘aw wa khufyah(tan), la'in anjānā min hāżihī lanakūnanna minasy- syākirīn(a).
[63]
Cerioskela (Muhammad) sinten yên angsal nyelametke niko dari gelepnyo (bencano) di darat serto di laut, waktu niko bedoa kepadonyo dengen renda ati dengen suaro yên lembut ? (Dengen nyerioske):” Sekironyo dio nyelametke Kame’ dari (bala’ bencano) niki, cengkila Kame’ dades wong-wong yên besyûkûr.
قُلِ اللّٰهُ يُنَجِّيْكُمْ مِّنْهَا وَمِنْ كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ اَنْتُمْ تُشْرِكُوْنَ٦٤
Qulillāhu yunajjīkum minhā wa min kulli karbin ṡumma antum tusyrikūn(a).
[64]
Cerioskela (ya Muhammad),” Allah yên nyelametke niko dari bencano serto dari sedanten kesusahan, tapi sampûn niku niko syîrîk”.
قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلٰٓى اَنْ يَّبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِّنْ فَوْقِكُمْ اَوْ مِنْ تَحْتِ اَرْجُلِكُمْ اَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَّيُذِيْقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍۗ اُنْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْاٰيٰتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُوْنَ٦٥
Qul huwal-qādiru ‘alā ay yab‘aṡa ‘alaikum ‘ażābam min fauqikum au min taḥti arjulikum au yalbisakum syiya‘aw wa yużīqa ba‘ḍakum ba'sa ba‘ḍ(in), unẓur kaifa nuṣarriful-āyāti la‘allahum yafqahūn(a).
[65]
Cerioskela (Muhammad):”Diola yên bekuaso ngesûng azab kepado niko, dari pûcûk atawa dari bawa sîkîl niko, 407 atawa dio nyampûrke niko ke jerû gûgû'-gûgû' (yên salîng betentangan) serto ngerasoke kepado sebagêan niko, kebengisan sebagêan yên lian. pasatila ma'pundi Kame’ nyelaske bebalên-balên 408 tando-tando (kekuasoan Kame’) supayo wong-wong niku wikan.
407) Azab yên rawû dari pûcû’ peca' ujan batu, petîr serto lian lian. yên rawû dari bawa peca' gempa bumi, banjir serto sebagînyo.
408) Maksudnyo: Allah s.w.t. ngerawûke tando-tando keagengan-Nyo dengen rupo-rupo serto caro yên begenti-genti. Wênten pulo' sedanten mufassirin yên ngertike ayat di ngeriki dengen ayat-ayat Al-Quran yên retinyo bahwo ayat Al-Quran niku ditûrûnke wênten yên berupo kabar gembiro, wênten yên berupo peringatan, cerios, hukum-hukum serto lian-lian.
وَكَذَّبَ بِهٖ قَوْمُكَ وَهُوَ الْحَقُّۗ قُلْ لَّسْتُ عَلَيْكُمْ بِوَكِيْلٍ ۗ٦٦
Wa każżaba bihī qaumuka wa huwal-ḥaqq(u), qul lastu ‘alaikum biwakīl(in).
[66]
Serto kaum niku mudikenyo (azab), 409 padohal (azab) niku leser, Cerioske (ya Muhammad), kulo niki dêdênyo penanggung jawab niko.
409) Sebagîan mufassirin ngelapke bahwo yên dibudike niku ya'ni Al-Quran.
لِكُلِّ نَبَاٍ مُّسْتَقَرٌّ وَّسَوْفَ تَعْلَمُوْنَ٦٧
Likulli naba'im mustaqarruw wa saufa ta‘lamūn(a).
[67]
Saben kabar (yên dibakto olê Rosul) wênten (waktu) tedadesnyo serto mengkîn niko bakal wikan.
وَاِذَا رَاَيْتَ الَّذِيْنَ يَخُوْضُوْنَ فِيْٓ اٰيٰتِنَا فَاَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتّٰى يَخُوْضُوْا فِيْ حَدِيْثٍ غَيْرِهٖۗ وَاِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطٰنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرٰى مَعَ الْقَوْمِ الظّٰلِمِيْنَ٦٨
Wa iżā ra'aital-lażīna yakhūḍūna fī āyātinā fa a‘riḍ ‘anhum ḥattā yakhūḍū fī ḥadīṡin gairih(ī), wa immā yunsiyannakasy-syaiṭānu falā taq‘ud ba‘daż-żikrā ma‘al-qaumiẓ-ẓālimīn(a).
[68]
Kalu niko (Muhammad) ningali wong-wong yên nguyo’-nguyo’ ayat-ayat Kame’, dades tinggalkela wong-wong niku, nggût wong-wong niku ngalê becerios lian, serto kalu setan selesernyo, dadeske niko lali (dengen larangan niki) sampûn imut lagi nano angsal niko lînggî besami wong-wong yên zolim.
وَمَا عَلَى الَّذِيْنَ يَتَّقُوْنَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِّنْ شَيْءٍ وَّلٰكِنْ ذِكْرٰى لَعَلَّهُمْ يَتَّقُوْنَ٦٩
Wa mā ‘alal-lażīna yattaqūna min ḥisābihim min syai'iw wa lākin żikrā la‘allahum yattaqūn(a).
[69]
Nano wênten tanggung jawab setîtî’ saos wong-wong yên betakwa dengen (doso-doso) wong-wong niku, tapi (bekewajiban) ngimut-ke supayo wong-wong niku (jugo) betakwa.
وَذَرِ الَّذِيْنَ اتَّخَذُوْا دِيْنَهُمْ لَعِبًا وَّلَهْوًا وَّغَرَّتْهُمُ الْحَيٰوةُ الدُّنْيَا وَذَكِّرْ بِهٖٓ اَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌۢ بِمَا كَسَبَتْۖ لَيْسَ لَهَا مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ وَلِيٌّ وَّلَا شَفِيْعٌ ۚوَاِنْ تَعْدِلْ كُلَّ عَدْلٍ لَّا يُؤْخَذْ مِنْهَاۗ اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ اُبْسِلُوْا بِمَا كَسَبُوْا لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِيْمٍ وَّعَذَابٌ اَلِيْمٌ ۢبِمَا كَانُوْا يَكْفُرُوْنَ ࣖ٧٠
Wa żaril-lażīnattakhażū dīnahum la‘ibaw wa lahwaw wa garrathumul-ḥayātud-dun-yā wa żakkir bihī an tubsala nafsum bimā kasabat, laisa lahā min dūnillāhi waliyyuw wa lā syafī‘(un), wa in ta‘dil kulla ‘adlil lā yu'khaż minhā, ulā'ikal-lażīna ubsilū bimā kasabū lahum syarābum min ḥamīmiw wa ‘ażābun alīmum bimā kānū yakfurūn(a).
[70]
Tinggalkela wong-wong yên dadeske igamo 410 dades penesanan serto nguca’-uca’, 411 serto wong-wong niku sampûn tebudi olê keûripan dunio. Imutkela (wong-wong niku) dengen Al-Qur’an supayo wong-wong niku nano tejerûmus (ke jerû nerako), kerno damelannyo dêwê'. Nano wênten perantinyo pelîndung serto pengesûng syafaat 412 (petûlûngan) selian Allah. Serto kalu dio ayûn nebûs sedanten mecem tebûsan napi saos, niscayo nano bakal diterimo. Wong-wong nikula, wong-wong yên dijerûmûske (ke jerû nerako) kerno damelan wong-wong niku dêwê'. Wong-wong niku disûng minuman dari toyo yêng umep serto azab yên pedi kerno kekafiran wong-wong niku kerîhîn.
410) Ya'ni igamo Islam yên dikengken wong-wong niku matuinya dengen selesernyo.
411) Reti dadeske igamo sebagî penesan serto uca’-uca’ ya'ni nguyo’-nguyo’ igamo niku namelke perînta-perînta serto nebîkei larangan-Nya dengen dasar penesan serto nano selesernyo.
412) Syafa'at: usoho perantaro ngesûngke sesios manfaat peranti wong lian atawa ngela’ke sesios mudharat peranti wong lian. syafa'at yên nano diterimo di sisi Allah wêntenla syafa'at peranti wong-wong kafir.
قُلْ اَنَدْعُوْا مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ مَا لَا يَنْفَعُنَا وَلَا يَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلٰٓى اَعْقَابِنَا بَعْدَ اِذْ هَدٰىنَا اللّٰهُ كَالَّذِى اسْتَهْوَتْهُ الشَّيٰطِيْنُ فِى الْاَرْضِ حَيْرَانَ لَهٗٓ اَصْحٰبٌ يَّدْعُوْنَهٗٓ اِلَى الْهُدَى ائْتِنَا ۗ قُلْ اِنَّ هُدَى اللّٰهِ هُوَ الْهُدٰىۗ وَاُمِرْنَا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعٰلَمِيْنَۙ٧١
Qul anad‘ū min dūnillāhi mā lā yanfa‘unā wa lā yaḍurrunā wa nuraddu ‘alā a‘qābinā ba‘da iż hadānallāhu kal-lażīstahwathusy-syayāṭīnu fil-arḍi ḥairāna lahū aṣḥābuy yad‘ūnahū ilal-huda'tinā, qul inna hudallāhi huwal-hudā, wa umirnā linuslima lirabbil-‘ālamīn(a).
[71]
Cerioskela (ya Muhammad), napi kito ayûn bedoa dengen yên lian dari Allah, yên nano wikan ngesûng manfaat serto nano (pulo') ngesung mudhorat kepado kito, serto (napila) kito bakal dibêlû’ke ke buri 413 sesampûnnyo Allah ngesûng petunju’ kepado kito, ma’kayo wong yên disasarke olê sêtan di bumi, di jerû kebingungan. Rêncang-rêncangnyo ngajak ke jalan yên leser, (dengen ngelapke)” tumutla dengen Kame’”. Cerioskela:” Lesernyo petûnjû’ Allah nikula petunju’ (yên lesernyo); serto kito diperêntake supayo pasra kepado Tuhan sedanten alam.
413) Maksudnyo: syirik.
وَاَنْ اَقِيْمُوا الصَّلٰوةَ وَاتَّقُوْهُۗ وَهُوَ الَّذِيْٓ اِلَيْهِ تُحْشَرُوْنَ٧٢
Wa aqīmuṣ-ṣalāta wattaqūh(u), wa huwal-lażī ilaihi tuḥsyarūn(a).
[72]
Serto supayo namelke semayang (sholat) serto betakwa kepadonyo; serto diola Tuhan yên kepado-Nyo niko sedantennyo dihimpun.
وَهُوَ الَّذِيْ خَلَقَ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضَ بِالْحَقِّۗ وَيَوْمَ يَقُوْلُ كُنْ فَيَكُوْنُۚ قَوْلُهُ الْحَقُّۗ وَلَهُ الْمُلْكُ يَوْمَ يُنْفَخُ فِى الصُّوْرِۗ عٰلِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ وَهُوَ الْحَكِيْمُ الْخَبِيْرُ٧٣
Wa huwal-lażī khalaqas-samāwāti wal-arḍa bil-ḥaqq(i), wa yauma yaqūlu kun fa yakūn(u), qauluhul-ḥaqq(u), wa lahul-mulku yauma yunfakhu fiṣ-ṣūr(i), ‘ālimul-gaibi wasy-syahādati wa huwal-ḥakīmul-khabīr(u).
[73]
Diola yên ngawe’ langit serto bumi dengen hak (cengki nian), waktu dio becerios:” Da-desla”, dades dadesla napi yên Dio ayuni. Firmanny selesernyo, serto punyonyola yên sedanten kekuasoan pado waktu sangkakala ditiûp. (Allah) Maha Wikan yên gaib serto yên nyato. Serto Dio niku Maha Bijaksano Maha Teliti.
۞ وَاِذْ قَالَ اِبْرٰهِيْمُ لِاَبِيْهِ اٰزَرَ اَتَتَّخِذُ اَصْنَامًا اٰلِهَةً ۚاِنِّيْٓ اَرٰىكَ وَقَوْمَكَ فِيْ ضَلٰلٍ مُّبِيْنٍ٧٤
Wa iż qāla ibrāhīmu li'abīhi āzara atattakhiżu aṣnāman ālihah(tan), innī arāka wa qaumaka fī ḍalālim mubīn(in).
[74]
Serto (imutla) waktu Ibrahim becerios kepado abinyo Azar 414 :”Napi pantes niko ngangkat berhalo-berhalo niku dades Tuhan? selesernyo, kulo ningali niko serto gûgû' niko jerû kesesetan yên nyato.
414) Di antaro mufassirin wênten yên bependapet bahwo yên dimaksud dengen Abiihi (abanyo) ya'ni mamangnyo.
وَكَذٰلِكَ نُرِيْٓ اِبْرٰهِيْمَ مَلَكُوْتَ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَلِيَكُوْنَ مِنَ الْمُوْقِنِيْنَ٧٥
Wa każālika nurī ibrāhīma malakūtas-samāwāti wal-arḍi wa liyakūna minal-mūqinīn(a).
[75]
Serto ma'nikula Kame’ ningalke kepado Ibrahim kekuasoan di langit serto di bumi, serto supayo dio tegolong wong-wong yên yakin.
فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ الَّيْلُ رَاٰ كَوْكَبًا ۗقَالَ هٰذَا رَبِّيْۚ فَلَمَّآ اَفَلَ قَالَ لَآ اُحِبُّ الْاٰفِلِيْنَ٧٦
Falammā janna ‘alaihil-lailu ra'ā kaukabā(n), qāla hāżā rabbī, falammā afala qāla lā uḥibbul-āfilīn(a).
[76]
Waktu malem sampûn dades peteng, dio (Ibrahim) ningali sios bintang (laju), kelapnyo: ”Nikila Tuhan kulo”; dades waktu bintang niku tengelem dio becerios: ”Kulo nano demen sami yên tengelem”..
فَلَمَّا رَاَ الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هٰذَا رَبِّيْ ۚفَلَمَّآ اَفَلَ قَالَ لَىِٕنْ لَّمْ يَهْدِنِيْ رَبِّيْ لَاَكُوْنَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّاۤلِّيْنَ٧٧
Falammā ra'al-qamara bāzigan qāla hāżā rabbī, falammā afala qāla la'illam yahdinī rabbī la'akūnanna minal-qaumiḍ-ḍāllīn(a).
[77]
Dades waktu dio ningali bulan moncol, kelapnyo: ”Nikila Tuhan kulo”. Tapi waktu niku bulan tebenem dio becerios:”selesernyo, kalu Tuhan kulo nano ngesûng petunju’ pado kulo, cengkila kulo tegolong wong-wong yên tesasar”.
فَلَمَّا رَاَ الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هٰذَا رَبِّيْ هٰذَآ اَكْبَرُۚ فَلَمَّآ اَفَلَتْ قَالَ يٰقَوْمِ اِنِّيْ بَرِيْۤءٌ مِّمَّا تُشْرِكُوْنَ٧٨
Falammā ra'asy-syamsa bāzigatan qāla hāżā rabbī hāżā akbar(u), falammā afalat qāla yā qaumi innī barī'um mimmā tusyrikūn(a).
[78]
Dades waktu dio ningali matoari timbûl dio becerios:”Nikila Tuhan kulo, niki langkung ageng”. Tapi waktu matoari tengelem, dio becerios: ”hei kaum kulo, selesernyo, kulo belepas awa' dari napi yên niko pesekutuke”..
اِنِّيْ وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِيْ فَطَرَ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضَ حَنِيْفًا وَّمَآ اَنَا۠ مِنَ الْمُشْرِكِيْنَۚ٧٩
Innī wajjahtu wajhiya lil-lażī faṭaras-samāwāti wal-arḍa ḥanīfaw wa mā ana minal-musyrikīn(a).
[79]
Selesernyo, kulo adepke rai kulo kepado Allah yên damelke langit serto bumi dengen kesuko redoan (melo’i) igamo yên leser, serto kulo nanola tegolong wong-wong yên musyrik.
وَحَاۤجَّهٗ قَوْمُهٗ ۗقَالَ اَتُحَاۤجُّوْۤنِّيْ فِى اللّٰهِ وَقَدْ هَدٰىنِۗ وَلَآ اَخَافُ مَا تُشْرِكُوْنَ بِهٖٓ اِلَّآ اَنْ يَّشَاۤءَ رَبِّيْ شَيْـًٔا ۗوَسِعَ رَبِّيْ كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًا ۗ اَفَلَا تَتَذَكَّرُوْنَ٨٠
Wa ḥājjahū qaumuh(ū), qāla atuḥājjūnnī fillāhi wa qad hadān(i), wa lā akhāfu mā tusyrikūna bihī illā ay yasyā'a rabbī syai'ā(n), wasi‘a rabbī kulla syai'in ‘ilmā(n), afalā tatażakkarūn(a).
[80]
Serto kaumnyo manta, dio (Ibrahim) becerios, napi niko ayûn manta kulo tentang Allah, padohal dio selesernyo, sampun ngesûng petunju’ kepado kulo ? Kulo nano takut sami (malapetako dari) napi yên niko duoke dengen Allah, kacuali Tuhan kulo ngenda’inyo, ilmu Tuhan kulo ngelingkupi sedantennyo, napi niko nano ngembil pelajaran.
وَكَيْفَ اَخَافُ مَآ اَشْرَكْتُمْ وَلَا تَخَافُوْنَ اَنَّكُمْ اَشْرَكْتُمْ بِاللّٰهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهٖ عَلَيْكُمْ سُلْطٰنًا ۗفَاَيُّ الْفَرِيْقَيْنِ اَحَقُّ بِالْاَمْنِۚ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُوْنَۘ٨١
Wa kaifa akhāfu mā asyraktum wa lā takhāfūna annakum asyraktum billāhi mā lam yunazzil bihī ‘alaikum sulṭānā(n), fa ayyul-farīqaini aḥaqqu bil-amn(i), in kuntum ta‘lamūn(a).
[81]
Ma'pundi kulo takut dengen napi yên niko duoke (dengen Allah), padohal niko nano takut dengen napi yên Allah dêwê' nano nurunke keterangan kepado niko peranti nuoke Dio. yên pundi dari keduo gûgû' niku yên langkung punyo hak kebagêan raso aman dari (malapetako), kalu nian leser niko niku wikan. 415
415) Sesampun ditingalike Allah kepado Nabi Ibrahim a.s. tando-tando keagungan-Nyo serto dengen niku tegûla imannyo kepado Allah (ayat 75), dades Ibrahim, mîmpîn kaumnyo kepado tauhid dengen numuti alam pikîran wong-wong niku peranti sampun niku dibantanyo.
اَلَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَلَمْ يَلْبِسُوْٓا اِيْمَانَهُمْ بِظُلْمٍ اُولٰۤىِٕكَ لَهُمُ الْاَمْنُ وَهُمْ مُّهْتَدُوْنَ ࣖ٨٢
Al-lażīna āmanū wa lam yalbisū īmānahum biẓulmin ulā'ika lahumul-amnu wa hum muhtadūn(a).
[82]
Wong-wong yên beiman serto nano nyampur adu’ke imannyo dengen zolim (syirik), wong-wong nikula, yên angsal raso aman serto wong niku disung petûnjû’.
وَتِلْكَ حُجَّتُنَآ اٰتَيْنٰهَآ اِبْرٰهِيْمَ عَلٰى قَوْمِهٖۗ نَرْفَعُ دَرَجٰتٍ مَّنْ نَّشَاۤءُۗ اِنَّ رَبَّكَ حَكِيْمٌ عَلِيْمٌ٨٣
Wa tilka ḥujjatunā ātaināhā ibrāhīma ‘alā qaumih(ī), narfa‘u darajātim man nasyā'(u), inna rabbaka ḥakīmun ‘alīm(un).
[83]
Serto nikula keterangan Kame’ yên Kame’ sûngke kepado Ibrahim peranti ngadepi kaumnyo. Kame’ angkat derajat sinten saos yên kame' ayuni. selesernyo, Tuhan niko Maha Bijaksano Maha Wikan sedantennyo.
وَوَهَبْنَا لَهٗٓ اِسْحٰقَ وَيَعْقُوْبَۗ كُلًّا هَدَيْنَا وَنُوْحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهٖ دَاوٗدَ وَسُلَيْمٰنَ وَاَيُّوْبَ وَيُوْسُفَ وَمُوْسٰى وَهٰرُوْنَ ۗوَكَذٰلِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِيْنَۙ٨٤
Wa wahabnā lahū isḥāqa wa ya‘qūb(a), kullan hadainā wa nūḥan hadainā min qablu wa min żurriyyatihī dāwūda wa sulaimāna wa ayyūba wa yūsufa wa mūsā wa hārūna wa każālika najzil-muḥsinīn(a).
[84]
Serto Kame’ sampun anugerake Ishaq serto Ya’qub kepadonyo (Ibrahim). Kepado wong-wong niku sampun kame' sûng petunju’, serto Nuh Kame’ sûng petunju’ sedêrêngnyo serto dari beroyotnyo (Ibrahim), nikula Dawud, Sulaiman, Ayyub, Yusuf, Musa serto Harun. Serto ma'nikula Kame’ ngesûng balesan kepado wong-wong yên bedamel saê.
وَزَكَرِيَّا وَيَحْيٰى وَعِيْسٰى وَاِلْيَاسَۗ كُلٌّ مِّنَ الصّٰلِحِيْنَۙ٨٥
Wa zakariyyā wa yaḥyā wa ‘īsā wa ilyās(a), kullum minaṣ-ṣāliḥīn(a).
[85]
Serto Zakaria, Yaya, Isa serto Ilyas, sedantennyo tegolong wong-wong yên solêh.
وَاِسْمٰعِيْلَ وَالْيَسَعَ وَيُوْنُسَ وَلُوْطًاۗ وَكُلًّا فَضَّلْنَا عَلَى الْعٰلَمِيْنَۙ٨٦
Wa ismā‘īla wal-yasa‘a wa yūnusa wa lūṭā(n), wa kullan faḍḍalnā ‘alal-‘ālamīn(a).
[86]
Serto Ismail, Ilyasa’, Yunus serto Luth, sewang-sewangnyo Kame’ munggake (derajatnyo) di pûcûk umat lian (pado masonyo).
وَمِنْ اٰبَاۤىِٕهِمْ وَذُرِّيّٰتِهِمْ وَاِخْوَانِهِمْ ۚوَاجْتَبَيْنٰهُمْ وَهَدَيْنٰهُمْ اِلٰى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيْمٍ٨٧
Wa min ābā'ihim wa żurriyyātihim wa ikhwānihim, wajtabaināhum wa hadaināhum ilā ṣirāṭim mustaqīm(in).
[87]
(Serto Kame’ munggake pulo' derajat) sebagean dari nênê’ puyang wong-wong niku, beroyot wong-wong niku serto Kame’ sampun mîlî wong-wong niku (dades nabi serto rosul) serto wong-wong niku kame' sung petunju’ ke jalan yên lempeng (leser).
ذٰلِكَ هُدَى اللّٰهِ يَهْدِيْ بِهٖ مَنْ يَّشَاۤءُ مِنْ عِبَادِهٖ ۗوَلَوْ اَشْرَكُوْا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَّا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ٨٨
Żālika hudallāhi yahdī bihī may yasyā'u min ‘ibādih(ī), wa lau asyrakū laḥabiṭa ‘anhum mā kānū ya‘malūn(a).
[88]
Nikula petunju’ Allah, dengen niku dio ngesûng petunju’ kepado sinten saos di antaro hambo-hambonyo yên dio ayuni. Sekironyo wong-wong niku nyekutuke Allah, cengki lengetla amalan yên sampûn wong-wong niku damelke.
اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ اٰتَيْنٰهُمُ الْكِتٰبَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ۚفَاِنْ يَّكْفُرْ بِهَا هٰٓؤُلَاۤءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَّيْسُوْا بِهَا بِكٰفِرِيْنَ٨٩
Ulā'ikal-lażīna ātaināhumul-kitāba wal-ḥukma wan-nubuwwah(ta), fa iy yakfur bihā hā'ulā'i faqad wakkalnā bihā qaumal laisū bihā bikāfirīn(a).
[89]
Wong-wong nikula, wong-wong yên sampûn kame' sung kitab, hikma serto kenabian. Kalu wong-wong niku (Quraisy) niku ngingkarinyo, dades kame' bakal nyerenkenyo kepado kaum yên nano ngingkarinyo.
اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ هَدَى اللّٰهُ فَبِهُدٰىهُمُ اقْتَدِهْۗ قُلْ لَّآ اَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ اَجْرًاۗ اِنْ هُوَ اِلَّا ذِكْرٰى لِلْعٰلَمِيْنَ ࣖ٩٠
Ulā'ikal-lażīna hadallāhu fa bihudāūhumuqtadih, qul lā as'alukum ‘alaihi ajrā(n), in huwa illā żikrā lil-‘ālamīn(a).
[90]
Wong-wong nikula (sedanten nabi) yên sampûn disung petunju’ olê Allah, dades tumutla petunju’ wong-wong niku. Cerioskela (Muhammad), kulo nano nyatu imbalan kepado niko nyampêke (Al-Qur’an). Al-Qur’an niku nano lian cumanla perengetan (peranti sedanten umat) ke alam sedantennyo.
وَمَا قَدَرُوا اللّٰهَ حَقَّ قَدْرِهٖٓ اِذْ قَالُوْا مَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ عَلٰى بَشَرٍ مِّنْ شَيْءٍۗ قُلْ مَنْ اَنْزَلَ الْكِتٰبَ الَّذِيْ جَاۤءَ بِهٖ مُوْسٰى نُوْرًا وَّهُدًى لِّلنَّاسِ تَجْعَلُوْنَهٗ قَرَاطِيْسَ تُبْدُوْنَهَا وَتُخْفُوْنَ كَثِيْرًاۚ وَعُلِّمْتُمْ مَّا لَمْ تَعْلَمُوْٓا اَنْتُمْ وَلَآ اٰبَاۤؤُكُمْ ۗقُلِ اللّٰهُ ۙثُمَّ ذَرْهُمْ فِيْ خَوْضِهِمْ يَلْعَبُوْنَ٩١
Wa mā qadarullāha ḥaqqa qadrihī iż qālū mā anzalallāhu ‘alā basyarim min syai'(in), qul man anzalal-kitābal-lażī jā'a bihī mūsā nūraw wa hudal lin-nāsi taj‘alūnahū qarāṭīsa tubdūnahā wa tukhfūna kaṡīrā(n), wa ‘ullimtum mā lam ta‘lamū antum wa lā ābā'ukum, qulillāh(u), ṡumma żarhum fī khauḍihim yal‘abūn(a).
[91]
Serto nanola wong-wong ngagengke Allah ma'pundi mestinyo waktu wong-wong niku becerios, “Allah nano nûrûnke napi saos kepado wong” cerioskela (Muhammad), sintenla yên nûrûnke kitab (Taurot) yên dibakto Musa dades cahayo serto petûnjû’ peranti wong, niko dadeske kitab niku lembaran-lembaran kertas yên belamburan niko tinggalke (sebageannyo) serto kata yên niko singitke, padohal sampun diajarke kepado niko napi yên niko, ma'niku jugo nênêk puyang niko yên nano wikan . Cerioskela:” Allah-la (yên nûrûnkenyo)”, Sampûn niku, tala’kela wong-wong bemaen-maen di jerû kesasarnyo. 416
416) Kelap lanta’la wong-wong niku bemaen-maen dengen kesesetannyo wêntenla sebagî sindiran kepado wong-wong niku, peca’ wong-wong niku maler buda’ yên dêrêng berakal.
وَهٰذَا كِتٰبٌ اَنْزَلْنٰهُ مُبٰرَكٌ مُّصَدِّقُ الَّذِيْ بَيْنَ يَدَيْهِ وَلِتُنْذِرَ اُمَّ الْقُرٰى وَمَنْ حَوْلَهَاۗ وَالَّذِيْنَ يُؤْمِنُوْنَ بِالْاٰخِرَةِ يُؤْمِنُوْنَ بِهٖ وَهُمْ عَلٰى صَلَاتِهِمْ يُحٰفِظُوْنَ٩٢
Wa hāżā kitābun anzalnāhu mubārakum muṣaddiqul-lażī baina yadaihi wa litunżira ummal-qurā wa man ḥaulahā, wal-lażīna yu'minūna bil-ākhirati yu'minūna bihī wa hum ‘alā ṣalātihim yuḥāfiẓūn(a).
[92]
Serto niki kitab (Al-Qur’an), yên Kamê tûrûnke dengen penu berkat, ngeleserke kitab-kitab yên (ditûrûnke) sedêrêngnyo 417 serto supayo niko ngesûng perengetan kepado wargo Ummul Qura’ (Mekka) serto wong yên wênten di sekiternyo. Wong-wong yên beiman kepado (ûrip) akhêrat cengki beiman kepadonyo (Al-Qur’an) serto semayang wong-wong niku selelu tepiaro.
417) Ya'ni kitab kitab serto shahifah shahifah yên ditûrûnke sedêrêng Al Quran.
وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا اَوْ قَالَ اُوْحِيَ اِلَيَّ وَلَمْ يُوْحَ اِلَيْهِ شَيْءٌ وَّمَنْ قَالَ سَاُنْزِلُ مِثْلَ مَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ ۗوَلَوْ تَرٰٓى اِذِ الظّٰلِمُوْنَ فِيْ غَمَرٰتِ الْمَوْتِ وَالْمَلٰۤىِٕكَةُ بَاسِطُوْٓا اَيْدِيْهِمْۚ اَخْرِجُوْٓا اَنْفُسَكُمْۗ اَلْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُوْنِ بِمَا كُنْتُمْ تَقُوْلُوْنَ عَلَى اللّٰهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنْتُمْ عَنْ اٰيٰتِهٖ تَسْتَكْبِرُوْنَ٩٣
Wa man aẓlamu mimmaniftarā ‘alallāhi każiban au qāla ūḥiya ilayya wa lam yūḥa ilaihi syai'uw wa man qāla sa'unzilu miṡla mā anzalallāh(u), wa lau tarā iżiẓ-ẓālimūna fī gamarātil-mauti wal-malā'ikatu bāsiṭū aidīhim, akhirjū anfusakum, al-yauma tujzauna ‘ażābal-hūni bimā kuntum taqūlūna ‘alallāhi gairal-ḥaqqi wa kuntum ‘an āyātihī tastakbirūn(a).
[93]
Sintenla yên langkung aniayo daripado wong-wong yên makto bohong tentang Allah atawa yêng becerios:”Sampûn diwayuke ke kulo”, yên selesernyo nano wênten napi napi. Serto wong yên becerios: ”Kulo ayûn nurunke makkayo napi yên ditûrûnke Allah”. (alangke dasyatnyo), sekironyo niko ningali pado waktu wong zolim niku nganglu sakit)nyo sakratul maut, sedengke malaêkat-malêekat ngerimbat dengen tangannyo (sambel becerios) ”Metukela nyawo niko; Pado dinten niki niko bakal dibales dengen azab yên menghinoke nian kerno niko nyeriospke teradep Allah yên nano leser, serto (kerno) teradep ayat-ayatnyo niko bongka’”.
وَلَقَدْ جِئْتُمُوْنَا فُرَادٰى كَمَا خَلَقْنٰكُمْ اَوَّلَ مَرَّةٍ وَّتَرَكْتُمْ مَّا خَوَّلْنٰكُمْ وَرَاۤءَ ظُهُوْرِكُمْۚ وَمَا نَرٰى مَعَكُمْ شُفَعَاۤءَكُمُ الَّذِيْنَ زَعَمْتُمْ اَنَّهُمْ فِيْكُمْ شُرَكٰۤؤُا ۗ لَقَدْ تَّقَطَّعَ بَيْنَكُمْ وَضَلَّ عَنْكُمْ مَّا كُنْتُمْ تَزْعُمُوْنَ ࣖ٩٤
Wa laqad ji'tumūnā furādā kamā khalaqnākum awwala marratiw wa taraktum mā khawwalnākum warā'a ẓuhūrikum, wa mā narā ma‘akum syufa‘ā'akumul-lażīna za‘amtum annahum fīkum syurakā'(u), laqat taqaṭṭa‘a bainakum wa ḍalla ‘ankum mā kuntum taz‘umūn(a).
[94]
Serto selesernyo, niko rawû dêwê'-dêwê' kepado kame' peca’ Kame’ ngawê’ niko pado mulonyo serto niko tinggalke napi yên sampûn Kame’ kurniake kepado niko, di buri niko (di dunio). Kame’ nano ningali pengesûng syafaat (petûlûngan), rêncang niko, yên niko anggep sekutu (bagê Allah). selesernyo, sampûn putus (pertalian) antaro niko, serto sampûn lenget dari niko napi yên niko sangko (sekutunyo Allah) kerîhîn.
۞ اِنَّ اللّٰهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوٰىۗ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۗذٰلِكُمُ اللّٰهُ فَاَنّٰى تُؤْفَكُوْنَ٩٥
Innallāha fāliqul-ḥabbi wan-nawā, yukhrijul-ḥayya minal-mayyiti wa mukhrijul-mayyiti minal-ḥayy(i), żālikumullāhu fa annā tu'fakūn(a).
[95]
Selesernyo, Allah yên numbuke butir (padi/ gendum) serto biji (kurmo), dio metuke yên ûrîp dari yên padem serto metuke yên padem dari yên ûrîp. Nikula (kekuasoan) Allah, dades ngapo niko maler melêngos/ nano semayo.
فَالِقُ الْاِصْبَاحِۚ وَجَعَلَ الَّيْلَ سَكَنًا وَّالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَانًا ۗذٰلِكَ تَقْدِيْرُ الْعَزِيْزِ الْعَلِيْمِ٩٦
Fāliqul-iṣbāḥ(i), wa ja‘alal-laila sakanaw wasy-syamsa wal-qamara ḥusbānā(n), żālika taqdīrul-‘azīzil-‘alīm(i).
[96]
Dades Dio nyîngsîngke/nerbîtke pagi serto dadeske malem untuk istirahat, serto (dadeske) matoari serto bulan peranti peritungan. Nikula ketetepan Allah yên Maha Perkaso, Maha Wikan
وَهُوَ الَّذِيْ جَعَلَ لَكُمُ النُّجُوْمَ لِتَهْتَدُوْا بِهَا فِيْ ظُلُمٰتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِۗ قَدْ فَصَّلْنَا الْاٰيٰتِ لِقَوْمٍ يَّعْلَمُوْنَ٩٧
Wa huwal-lażī ja‘ala lakumun-nujūma litahtadū bihā fī ẓulumātil-barri wal-baḥr(i), qad faṣṣalnal-āyāti liqaumiy ya‘lamūn(a).
[97]
Serto diola Allah yên dadeske peranti niko bintang-bintang, supayo dades petûnjû’ peranti nikodi jerû petengnyo di darat serto di laut. Kame’ sampun nyelaske tando-tando (kekuasoan) Kame’ kepado kaum yên ma’lum.
وَهُوَ الَّذِيْٓ اَنْشَاَكُمْ مِّنْ نَّفْسٍ وَّاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَّمُسْتَوْدَعٌ ۗقَدْ فَصَّلْنَا الْاٰيٰتِ لِقَوْمٍ يَّفْقَهُوْنَ٩٨
Wa huwal-lażī ansya'akum min nafsiw wāḥidatin fa mustaqarruw wa mustauda‘(un), qad faṣṣalnal-āyāti liqaumiy yafqahūn(a).
[98]
Serto diola yên ngawe’ niko dari awa' 418 yên sios (Adam) dades (peranti niko) wênten enggon netep (Rompok/dunio) serto enggon simpenan(raim/kuburan). 419 selesernyo, sampun Kame’ jelaske tando-tando (keagengan) Kame’ kepado wong-wong yên wikan.
418) Ma’sudyo: Adam a.s.
419) Ma’sudnyo: Adam a.s.
وَهُوَ الَّذِيْٓ اَنْزَلَ مِنَ السَّمَاۤءِ مَاۤءًۚ فَاَخْرَجْنَا بِهٖ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَاَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُّتَرَاكِبًاۚ وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَّجَنّٰتٍ مِّنْ اَعْنَابٍ وَّالزَّيْتُوْنَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَّغَيْرَ مُتَشَابِهٍۗ اُنْظُرُوْٓا اِلٰى ثَمَرِهٖٓ اِذَٓا اَثْمَرَ وَيَنْعِهٖ ۗاِنَّ فِيْ ذٰلِكُمْ لَاٰيٰتٍ لِّقَوْمٍ يُّؤْمِنُوْنَ٩٩
Wa huwal-lażī anzala minas-samā'i mā'ā(n), fa akhrajnā bihī nabāta kulli syai'in fa akhrajnā minhu khaḍiran nukhriju minhu ḥabbam mutarākibā(n), wa minan nakhli min ṭal‘ihā qinwānun dāniyatuw wa jannātim min a‘nābiw waz-zaitūna war-rummāna musytabihaw wa gaira mutasyābih(in), unẓurū ilā ṡamarihī iżā aṡmara wa yan‘ih(ī), inna fī żālikum la'āyātil liqaumiy yu'minūn(a).
[99]
Serto diola yên nûrûnke toyo dari langit, dades kame' tûmbûke dengen toyo niku sedanten mecem tanem-taneman, dades Kame’ metuke dari niku taneman yên ngijo. Kame’ metuke dari taneman yên ngijo niku kata biji-bijian, serto dari mayang kurmo, moncol tangkê-tangkê yên nyolor, serto kebon-kebon anggûr, serto (Kame’ metuke pulo') zaitun serto delimo yên sami serto yên nano sami. pasatila buanyo pado waktu bebua serto dades masak. selesernyo, pado yên ma’ niku-niku wênten tando-tando (kekuasoan) Allah bage wong-wong yên beiman.
وَجَعَلُوْا لِلّٰهِ شُرَكَاۤءَ الْجِنَّ وَخَلَقَهُمْ وَخَرَقُوْا لَهٗ بَنِيْنَ وَبَنٰتٍۢ بِغَيْرِ عِلْمٍۗ سُبْحٰنَهٗ وَتَعٰلٰى عَمَّا يَصِفُوْنَ ࣖ١٠٠
Wa ja‘alū lillāhi syurakā'al-jinna wa khalaqahum wa kharaqū lahū banīna wa banātim bigairi ‘ilm(in), subḥānahū wa ta‘ālā ‘ammā yaṣifūn(a).
[100]
Serto wong musyrik niku dadeske sekutu-sekutu Allah dari gûgû' jin, padohal Diola (Allah) yên ngawe’nyo (jin-jin niku), serto wong-wong niku bebohong (dengen nyerioske), Allah punyo zuriat lanang serto zuriat wadon, nano wênten dasar ilmunyo. pengetauannyo. 420 Maha suci Allah serta Maha tinggi dari sifat-sifat yên wong-wong niku gambarke.
420) Wong-wong niku ngelapke bahwo Allah wênten anak peca' wong Yahudi ngelapke Uzair putera Allah serto wong musyrikin ngelapke Malaikat putra-putra Allah. wong-wong niku ngelapke ma'niku kerno tolol nian.
بَدِيْعُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِۗ اَنّٰى يَكُوْنُ لَهٗ وَلَدٌ وَّلَمْ تَكُنْ لَّهٗ صَاحِبَةٌ ۗوَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍۚ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيْمٌ١٠١
Badī‘us-samāwāti wal-arḍ(i), annā yakūnu lahū waladuw wa lam takul lahū ṣāḥibah(tun), wa khalaqa kulla syai'(in), wa huwa bikulli syai'in‘alīm(un).
[101]
Dio yang ngawe’ langit serto bumi. ma'pundi (mungkin) Dio punyo zuriat, padohal Dio nano wênten sema. Dio nyiptoke sedantennyo, serto dio wikan sedantennyo.
ذٰلِكُمُ اللّٰهُ رَبُّكُمْۚ لَآ اِلٰهَ اِلَّا هُوَۚ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوْهُ ۚوَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ وَّكِيْلٌ١٠٢
Żālikumullāhu rabbukum, lā ilāha illā huw(a), khāliqu kulli syai'in fa‘budūh(u), wa huwa ‘alā kulli syai'iw wakīl(un).
[102]
Nikula Allah Tuhan niko, nano wênten Tuhan selian Dio, pencipto sedantennyo dades sembala dio. Serto diola pemeliharo napi saos sedantennyo.
لَا تُدْرِكُهُ الْاَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْاَبْصَارَۚ وَهُوَ اللَّطِيْفُ الْخَبِيْرُ١٠٣
Lā tudrikuhul-abṣāru wa huwa yudrikul-abṣār(a), wa huwal-laṭīful-khabīr(u).
[103]
Dio nano wikan digari/dipara’i dengen peningalan mato, sedengke Dio wikan ngari sedanten peningalan niko serto diola yên Maha Alus, Maha Telaten.
قَدْ جَاۤءَكُمْ بَصَاۤىِٕرُ مِنْ رَّبِّكُمْۚ فَمَنْ اَبْصَرَ فَلِنَفْسِهٖۚ وَمَنْ عَمِيَ فَعَلَيْهَاۗ وَمَآ اَنَا۠ عَلَيْكُمْ بِحَفِيْظٍ١٠٤
Qad jā'akum baṣā'iru mir rabbikum, faman abṣara fa linafsih(ī), wa man ‘amiya fa ‘alaihā, wa mā ana ‘alaikum biḥafīẓ(in).
[104]
Selesernyo,, bukti-bukti yên nyato sampûn rawû dari Tuhan niko, sinten saos ningali (keleseran niku), dades (manfaatnyo) peranti awa'nyo dewek, serto sinten yên buto (nano ningali keleseran niku) 421 dades diola yên rugi, serto kulo (Muhammad) nanola penjago niko
421) Ma’sudnyo ya'ni sinten saos wikan keleseran serto namelke amal saleh, serto perolê petûnjû’, dades Dio sampun nyapmî puncak kebahagiaan.
وَكَذٰلِكَ نُصَرِّفُ الْاٰيٰتِ وَلِيَقُوْلُوْا دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهٗ لِقَوْمٍ يَّعْلَمُوْنَ١٠٥
Wa każālika nuṣarriful-āyāti wa liyaqūlū darasta wa linubayyinahū liqaumiy ya‘lamūn(a).
[105]
Serto ma'nikula Kame’ nyelaske bebalên-balên ayat-ayat Kame’ supayo wong-wong musyrik nyerioske: ”niko sampûn melajari /belajar ayat-ayat niku (dari ali kitab)” Serto supayo Kame’ nyelaske Al-Qur’an niku kepado wong-wong yên ma’lum.
اِتَّبِعْ مَآ اُوْحِيَ اِلَيْكَ مِنْ رَّبِّكَۚ لَآ اِلٰهَ اِلَّا هُوَۚ وَاَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِيْنَ١٠٦
Ittabi‘ mā ūḥiya ilaika mir rabbik(a), lā ilāha illā huw(a), wa a‘riḍ ‘anil-musyrikīn(a).
[106]
Tumutila napi yên sampûn diwahyuke kepado niko (Muhammad) dari Tuhan niko. Nano wênten Tuhan selian Dio. Serto bebîlû’la dari wong-wong musyrik.
وَلَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ مَآ اَشْرَكُوْاۗ وَمَا جَعَلْنٰكَ عَلَيْهِمْ حَفِيْظًاۚ وَمَآ اَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيْلٍ١٠٧
Wa lau syā'allāhu mā asyrakū, wa mā ja‘alnā ‘alaihim ḥafīẓā(n), wa mā anta ‘alaihim biwakīl(in).
[107]
Serto sekironyo Allah ngenda’i, niscayo wong-wong niku nano syirik, serto kame' nano dadeske niko penjago wong-wong niku, serto niko nano pulo’ pemiaro wong-wong niku.
وَلَا تَسُبُّوا الَّذِيْنَ يَدْعُوْنَ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ فَيَسُبُّوا اللّٰهَ عَدْوًاۢ بِغَيْرِ عِلْمٍۗ كَذٰلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ اُمَّةٍ عَمَلَهُمْۖ ثُمَّ اِلٰى رَبِّهِمْ مَّرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ١٠٨
Wa lā tasubbul-lażīna yad‘ūna min dūnillāhi fa yasubbullāha ‘adwam bigairi ‘ilm(in), każālika zayyannā likulli ummatin ‘amalahum, ṡumma ilā rabbihim marji‘uhum fa yunabbi'uhum bimā kānū ya‘malūn(a).
[108]
Serto nano angsal niko nyega’ sesembahan yên wong niku semba selian Allah kerno wong-wong niku mengkin bakal nyega’ Allah dengen tepeliwat kereno nano wênten dasar pengetahuan. ma'nikula, Kame’ dadeske saben umat nganggep saê damelan wong-wong niku. Sampûn niku kepado Tuhan yên enggon mantû’ wong-wong niku, laju dio ngesûng wikan kepado wong-wong niku napi yên sampûn wong-wong niku damelke.
وَاَقْسَمُوْا بِاللّٰهِ جَهْدَ اَيْمَانِهِمْ لَىِٕنْ جَاۤءَتْهُمْ اٰيَةٌ لَّيُؤْمِنُنَّ بِهَاۗ قُلْ اِنَّمَا الْاٰيٰتُ عِنْدَ اللّٰهِ وَمَا يُشْعِرُكُمْ اَنَّهَآ اِذَا جَاۤءَتْ لَا يُؤْمِنُوْنَ١٠٩
Wa aqsamū billāhi jahda aimānihim la'in jā'athum āyatul layu'minunna bihā, qul innamal-āyātu ‘indallāhi wa mā yusy‘irukum annahā iżā jā'at lā yu'minūn(a).
[109]
Serto wong-wong niku besumpa dengen nami Allah, dengen sedanten keleseran, bahwo kalu rawunyo ayat-ayat kepado wong-wong niku cengkila wong-wong niku bakal beiman kepadonyo. Cerioskela, ayat-ayat niku cuman wênten dari Allah, serto wikan nano niko, bahwo meski mukjizat (ayat-ayat) rawu, wong-wong niku nano jugo ayun beriman. 422
422) Ma’sudnyo: wong-wong musyrikin besumpa bahwo kalu rawû mukjizat, wong-wong niku ayun beriman, kerno niku wong-wong muslimin ngarep kepado Nabi supayo Allah nûrûnke mukjizat yên dimaksud. Allah nola’ harepan kaum mukmnikin dengen ayat niki. [498] ma’sudnyo peranti dades saksi bahwo Muhammad wêntenla Rasulullah.
وَنُقَلِّبُ اَفْـِٕدَتَهُمْ وَاَبْصَارَهُمْ كَمَا لَمْ يُؤْمِنُوْا بِهٖٓ اَوَّلَ مَرَّةٍ وَّنَذَرُهُمْ فِيْ طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُوْنَ ࣖ ۔١١٠
Wa nuqallibu af'idatahum wa abṣārahum kamā lam yu'minū bihī awwala marratiw wa nażaruhum fī ṭugyānihim ya‘mahūn(a).
[110]
Serto (ma'niku pulo') Kame’ belû’ke ati serto peningalan wong-wong niku, ma’kayo awal wong-wong niku nano beriman kepadonyo (Al-Qur’an) serto Kame’ tala'ke wong-wong niku bingung dijerû kesesetan.
۞ وَلَوْ اَنَّنَا نَزَّلْنَآ اِلَيْهِمُ الْمَلٰۤىِٕكَةَ وَكَلَّمَهُمُ الْمَوْتٰى وَحَشَرْنَا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْءٍ قُبُلًا مَّا كَانُوْا لِيُؤْمِنُوْٓا اِلَّآ اَنْ يَّشَاۤءَ اللّٰهُ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُوْنَ١١١
Wa lau annanā nazzalnā ilaihimul-malā'ikata wa kallamahumul-mautā wa ḥasyarnā ‘alaihim kulla syai'in qubulam mā kānū liyu'minū illā ay yasyā'allāhu wa lākinna akṡarahum yajhalūn(a).
[111]
Serto sekali saos kame' leser-leser nûrûnke malaêkat kepado wong-wong niku, 423 serto wong yên sampun padem bekelap dengen wong-wong niku serto kame' kûmpûlke (pulo') dihadepan wong-wong niku sedanten napi saos (yên wong-wong niku pengeni), wong-wong niku nano jugo ayun beiman, kacuwali kalu Allah ayunnyo, tapi kata nian wong-wong niku nano wikan (reti keleseran).
423) Ma’sudnyo peranti dades saksen bahwo Muhammad wêntenla Rasulullah.
وَكَذٰلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَيٰطِيْنَ الْاِنْسِ وَالْجِنِّ يُوْحِيْ بَعْضُهُمْ اِلٰى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوْرًا ۗوَلَوْ شَاۤءَ رَبُّكَ مَا فَعَلُوْهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُوْنَ١١٢
Wa każālika ja‘alnā likulli nabiyyin ‘aduwwan syayāṭīnal-insi wal-jinni yūḥī ba‘ḍuhum ilā ba‘ḍin zukhrufal-qauli gurūrā(n), wa lau syā'a rabbuka mā fa‘alūhu fa żarhum wa mā yaftarūn(a).
[112]
Serto ma'nikula peranti saben nabi kame' dadeske musu yên teawa' dari setan-setan, wong serto jin, sebagêan wong-wong niku mese’ke kepado sebagêan yên lian kelapan yên sae sebagê tipuan peranti wong, 424 serto kalu tuhan niko ayun niscayo wong-wong niku nano ayun namelkenyo, dades tala’kela wong-wong niku besami napi (kebohongan) yên wong-wong niku wênten-wêntenke.
424) Ma’sudnyo syaitan-syaitan jenis jin serto wong berupaya menipu wong supayo nano beriman kepado Nabi.
وَلِتَصْغٰٓى اِلَيْهِ اَفْـِٕدَةُ الَّذِيْنَ لَا يُؤْمِنُوْنَ بِالْاٰخِرَةِ وَلِيَرْضَوْهُ وَلِيَقْتَرِفُوْا مَا هُمْ مُّقْتَرِفُوْنَ١١٣
Wa litaṣgā ilaihi af'idatul-lażīna lā yu'minūna bil-ākhirati wa liyarḍauhu wa liyaqtarifū mā hum muqtarifūn(a).
[113]
Serto supayo ati alit wong-wong yên nano beiman kepado akherat, tetari’ pado bîsî’-an niku serto nemeninyo, serto supayo wong-wong niku namelke napi yên lazim wong-wong niku damelke.
اَفَغَيْرَ اللّٰهِ اَبْتَغِيْ حَكَمًا وَّهُوَ الَّذِيْٓ اَنْزَلَ اِلَيْكُمُ الْكِتٰبَ مُفَصَّلًا ۗوَالَّذِيْنَ اٰتَيْنٰهُمُ الْكِتٰبَ يَعْلَمُوْنَ اَنَّهٗ مُنَزَّلٌ مِّنْ رَّبِّكَ بِالْحَقِّ فَلَا تَكُوْنَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِيْنَ١١٤
Afagairallāhi abtagī ḥakamaw wa huwal-lażī anzala ilaikumul-kitāba mufaṣṣalā(n), wal-lażīna ātaināhumul-kitāba ya‘lamūna annahū munazzalum mir rabbika bil-ḥaqqi falā takunanna minal-mumtarīn(a).
[114]
Pantesla kulo ngerunut hakim selian Allah, padohal diola yên nûrûnke kitab (Al-Qur’an) kepado niko secaro rinci? Wong-wong yên sampun kame' sung kitab, wikan leser bahwo (Al-Qur’an) niku ditûrûnke dari tuhan niko dengen leser. dades nano angsal niko telînggî wong-wong yên ragu.
وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَّعَدْلًاۗ لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمٰتِهٖ ۚوَهُوَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ١١٥
Wa tammat kalimatu rabbika ṣidqaw wa ‘adlā(n), lā mubaddila likalimātih(ī), wa huwas-samī‘ul-‘alīm(u).
[115]
Serto sampun sempurno firman tuhan niko (Al-Qur’an) dengen leser serto adîl. Nano wênten yên angsal nguba firmannyo. Serto dio Maha Ngerungu, Maha Wikan.
وَاِنْ تُطِعْ اَكْثَرَ مَنْ فِى الْاَرْضِ يُضِلُّوْكَ عَنْ سَبِيْلِ اللّٰهِ ۗاِنْ يَّتَّبِعُوْنَ اِلَّا الظَّنَّ وَاِنْ هُمْ اِلَّا يَخْرُصُوْنَ١١٦
Wa in tuṭi‘ akṡara man fil-arḍi yuḍillūka ‘an sabīlillāh(i), iy yattabi‘ūna illaẓ-ẓanna wa in hum illā yakhruṣ ūn(a).
[116]
Serto kalu niko tumuti kata nian wong di bumi niki, niscayo wong-wong niku ayun nyesetke niko dari jalan Allah. yên wong-wong niku tumut cuman sangkoan saos serto wong-wong niku cumanla namel kebohongan. 425
425) Peca' ngehalalke napi yên sampun diharamke Allah serto ngeharamke napi yên sampun dihalalke Allah, ngelapke bahwo Allah wênten ana’.
اِنَّ رَبَّكَ هُوَ اَعْلَمُ مَنْ يَّضِلُّ عَنْ سَبِيْلِهٖۚ وَهُوَ اَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِيْنَ١١٧
Inna rabbaka huwa a‘lamu may yaḍillu ‘an sabīlih(ī), wa huwa a‘lamu bil-muhtadīn(a).
[117]
Selesernyo tuhan niko, diola yên langkung wikan, sinten yên teseset dari jalannyo, serto dio langkung wikan wong-wong yên angsal petunju’.
فَكُلُوْا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللّٰهِ عَلَيْهِ اِنْ كُنْتُمْ بِاٰيٰتِهٖ مُؤْمِنِيْنَ١١٨
Fa kulū mimmā żukirasmullāhi ‘alaihi in kuntum bi'āyātihī mu'minīn(a).
[118]
Dades tedola dari napi (daging binatang) yên (waktu disemelê/ dilelek) disebut nami Allah, kalu niko beiman kepado ayat-ayatnyo.
وَمَا لَكُمْ اَلَّا تَأْكُلُوْا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَّا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ اِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ اِلَيْهِ ۗوَاِنَّ كَثِيْرًا لَّيُضِلُّوْنَ بِاَهْوَاۤىِٕهِمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗاِنَّ رَبَّكَ هُوَ اَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِيْنَ١١٩
Wa mā lakum allā ta'kulū mimmā żukirasmullāhi ‘alaihi wa qad faṣṣala lakum mā ḥarrama ‘alaikum illā maḍṭurirtum ilaih(i), wa inna kaṡīral layuḍillūna bi'ahwā'ihim bigairi ‘ilm(in), inna rabbaka huwa a‘lamu bil-mu‘tadīn(a).
[119]
Serto napi niko nano ayun nedo dari napi (daging binatang) yên (waktu disemelê/dilelek) disebut nami Allah, padohal Allah sampun nyelaske kepado niko napi yên diharamkenyo kepado niko, kacuwali kalu niko tepakso. Serto leser, kata yên nyesetke wong dengen kepengenannyo nano wênten dasar pengetahuannyo. Tuhan niko langkung wikan wong-wong yên tepeliwat.
وَذَرُوْا ظَاهِرَ الْاِثْمِ وَبَاطِنَهٗ ۗاِنَّ الَّذِيْنَ يَكْسِبُوْنَ الْاِثْمَ سَيُجْزَوْنَ بِمَا كَانُوْا يَقْتَرِفُوْنَ١٢٠
Wa żarū ẓāhiral-iṡmi wa bāṭinah(ū), innal-lażīna yaksibūnal-iṡma sayujzauna bimā kānū yaqtarifūn(a).
[120]
Serto tinggalkela doso yên ketingalan/ tejingok atawa yên nano ketingalan/ tesingit. Leser, wong-wong yên namelke (damelan) doso mengkin ayun disung balesan sesuai dengen napi yên wong-wong niku damelke.
وَلَا تَأْكُلُوْا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَاِنَّهٗ لَفِسْقٌۗ وَاِنَّ الشَّيٰطِيْنَ لَيُوْحُوْنَ اِلٰٓى اَوْلِيَاۤىِٕهِمْ لِيُجَادِلُوْكُمْ ۚوَاِنْ اَطَعْتُمُوْهُمْ اِنَّكُمْ لَمُشْرِكُوْنَ ࣖ١٢١
Wa lā ta'kulū mimmā lam yużkarismullāhi ‘alaihi wa innahū lafisq(un), wa innasy-syayāṭīna layūḥūna ilā auliyā'ihim liyujādilūkum, wa in aṭa‘tumūhum innakum lamusyrikūn(a).
[121]
Serto nano angsal niko nedo dari napi (daging binatang) yên (waktu disemelê/dilelek) 426 nano nyebût nami Allah, damelan niku nano leser-leser sesios kefasîkan. Selesernyo setan-setan ayun mesî’ke kepado rencang-rencangnyo supayo wong-wong niku nedo niko. Serto kalu niko nuruti wong-wong niku cengki niko sampun dades wong musyrik.
426) Ya'ni dengen ngelapke nami selian Allah.
اَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَاَحْيَيْنٰهُ وَجَعَلْنَا لَهٗ نُوْرًا يَّمْشِيْ بِهٖ فِى النَّاسِ كَمَنْ مَّثَلُهٗ فِى الظُّلُمٰتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَاۗ كَذٰلِكَ زُيِّنَ لِلْكٰفِرِيْنَ مَا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ١٢٢
Awa man kāna maitan fa aḥyaināhu wa ja‘alnā lahū nūray yamsyī bihī fin-nāsi kamam maṡaluhū fiẓ-ẓulumāti laisa bikhārijim minhā, każālika zuyyina lil-kāfirīna mā kānū ya‘malūn(a).
[122]
Serto napi wong yên sampun padem 427 sampun niku kame' uripke serto kame' sung dio cahayo yên umatnyo angsal ke jalan di tenga-tenga wong rami, sami dengen wong yên jeru kegelepan, sehinggo dio nano angsal metu dari sano (ngeriku)? ma'nikula didadeske teraso cindo peranti wong-wong kafîr tehadep napi yên wong-wong niku damelke.
427) Ma’sudnyo ya'ni wong yên sampun padem atinyo ya'ni wong-wong kafir serto sebagînyo.
وَكَذٰلِكَ جَعَلْنَا فِيْ كُلِّ قَرْيَةٍ اَكٰبِرَ مُجْرِمِيْهَا لِيَمْكُرُوْا فِيْهَاۗ وَمَا يَمْكُرُوْنَ اِلَّا بِاَنْفُسِهِمْ وَمَا يَشْعُرُوْنَ١٢٣
Wa każālika ja‘alnā fī kulli qaryatin akābira mujrimīhā liyamkurū fīhā, wa mā yamkurūna illā bi'anfusihim wa mā yasy‘urūn(a).
[123]
Serto ma'nikula pado saben negeri niko dadeske pengageng yên jahat, supayo ngeewêntenke tipu dayo di negeri niku. Tapi wong-wong niku cuman nipu awa' dewe' nano nyadarinyo.
وَاِذَا جَاۤءَتْهُمْ اٰيَةٌ قَالُوْا لَنْ نُّؤْمِنَ حَتّٰى نُؤْتٰى مِثْلَ مَآ اُوْتِيَ رُسُلُ اللّٰهِ ۘ اَللّٰهُ اَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسٰلَتَهٗۗ سَيُصِيْبُ الَّذِيْنَ اَجْرَمُوْا صَغَارٌ عِنْدَ اللّٰهِ وَعَذَابٌ شَدِيْدٌۢ بِمَا كَانُوْا يَمْكُرُوْنَ١٢٤
Wa iżā jā'athum āyatun qālū lan nu'mina ḥattā nu'tā miṡla mā ūtiya rusulullāh(i), allāhu a‘lamu ḥaiṡu yaj‘alu risālatah(ū), sayuṣībul-lażīna ajramū ṣagārun ‘indallāhi wa ‘ażābun syadīdum bimā kānū yamkurūn(a).
[124]
Serto kapan rawunyo sesios ayat kepado wong-wong niku, wong-wong niku bekelap, kame' nano ayun pecayo (beiman) sedereng disungke kepado kame', ma’kayo napi yên disungke kepado rosul-rosul Allah, Allah langkung wikan dipundi dio ngelepa’ke tugas kerosulannyo. Wong-wong yên bedoso, mengkîn ayun ditimpo kehinoan di sisi Allah serto azab yên keras kerno tipu dayo yên wong-wong niku damelke.
فَمَنْ يُّرِدِ اللّٰهُ اَنْ يَّهْدِيَهٗ يَشْرَحْ صَدْرَهٗ لِلْاِسْلَامِۚ وَمَنْ يُّرِدْ اَنْ يُّضِلَّهٗ يَجْعَلْ صَدْرَهٗ ضَيِّقًا حَرَجًا كَاَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِى السَّمَاۤءِۗ كَذٰلِكَ يَجْعَلُ اللّٰهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِيْنَ لَا يُؤْمِنُوْنَ١٢٥
Fa may yuridillāhu ay yahdiyahū yasyraḥ ṣadrahū lil-islām(i), wa may yurid ay yuḍillahū yaj‘al ṣadrahū ḍayyiqan ḥarajan ka'annamā yaṣṣa‘‘adu fis-samā'(i), każālika yaj‘alullāhur-rijsa ‘alal-lażīna lā yu'minūn(a).
[125]
Sinten saos dikendak-i Allah angsal hidayah (petunjuk), Dio ayun muka’ dadonyo peranti (nerimo) Islam. Serto sinten saos dikendak-inyo dades seset, 428 dio dadeske dadonyo sempit serto sesek, ma’kayo niko (sedeng) munggah ke langit. ma'nikula Allah nimpoke sikso kepado wong-wong yên nano beiman.
428) Disesetke Allah retinyo: bahwo wong niku seset behubung keingkerannyo serto nano ayun mahami petûnjû’-petûnjû’ Allah. jerû ayat niki, kerno wong-wong niku niku ingkar serto nano ayun mahami napi sebabnyo Allah dadeske nyamuk sebagî perumpamoan, dades wong-wong niku niku dades seset.
وَهٰذَا صِرَاطُ رَبِّكَ مُسْتَقِيْمًاۗ قَدْ فَصَّلْنَا الْاٰيٰتِ لِقَوْمٍ يَّذَّكَّرُوْنَ١٢٦
Wa hāżā ṣirāṭu rabbika mustaqīmā(n), qad faṣṣalnal-āyāti liqaumiy yażżakkarūn(a).
[126]
Serto nikila jalan tuhan niko yên leser, kame' sampun nyelaske ayat-ayat (kame') kepado wong-wong yên nerimo perengetan.
۞ لَهُمْ دَارُ السَّلٰمِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِيُّهُمْ بِمَا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ١٢٧
Lahum dārus-salāmi ‘inda rabbihim wa huwa waliyyuhum bimā kānū ya‘malūn(a).
[127]
Bagi wong-wong niku (dicaweske) enggon yên dami (suargo) di sisi tuhannyo. Serto diola pelîndûng wong-wong niku kerno amal kesaêan yên wong-wong niku damelke.
وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيْعًاۚ يٰمَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِّنَ الْاِنْسِ ۚوَقَالَ اَوْلِيَاۤؤُهُمْ مِّنَ الْاِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ وَّبَلَغْنَآ اَجَلَنَا الَّذِيْٓ اَجَّلْتَ لَنَا ۗقَالَ النَّارُ مَثْوٰىكُمْ خٰلِدِيْنَ فِيْهَآ اِلَّا مَا شَاۤءَ اللّٰهُ ۗاِنَّ رَبَّكَ حَكِيْمٌ عَلِيْمٌ١٢٨
Wa yauma yaḥsyuruhum jamī‘ā(n), yā ma‘syaral-jinni qadistakṡartum minal-ins(i), wa qāla auliyā'uhum minal-insi rabbanastamta‘a ba‘ḍunā biba‘ḍiw wa balagnā ajalanal-lażī ajjalta lanā, qālan-nāru maṡwākum khālidīna fīhā illā mā syā'allāh(u), inna rabbaka ḥakīmun ‘alīm(un).
[128]
Serto (imutla) pado dinten waktu dio ngumpulke wong-wong niku sedantennyo (serto Allah befirman) hei golongan jin! Niko sampun kata (nyesetke) wong. Serto rencang-rencang wong-wong niku dari golongan wong bekelap, ya tuhan kame' selesernyo sebagêan kame’sampun angsal kedemenan dari sebagêan yên lian, 429 serto ma’niki waktu yên sampun niku tamtuke peranti kame' sampun rawu. Allah befirman, nerakola enggon niko selambat-lambatnyo. Kacuwali kalu Allah ayun lian, leser, Tuhan niko Maha Bijaksano, Maha Wikan.
429) Ma’sudnyo syaitan sampun behasil pedayoke wong nggût wong numuti perînta-perînta serto petûnjû’-petûnjû’nyo, serto wong sampun angsal hasil kelezatan-kelezatan duniawi kerno numuti bûjûkan-bujukan syaitan niku.
وَكَذٰلِكَ نُوَلِّيْ بَعْضَ الظّٰلِمِيْنَ بَعْضًاۢ بِمَا كَانُوْا يَكْسِبُوْنَ ࣖ١٢٩
Wa każālika nuwallī ba‘ḍaẓ-ẓālimīna ba‘ḍam bimā kānū yaksibūn(a).
[129]
Serto mak nikula kame' dadeske sebagêan wong-wong zolim berencang dengen sesaminyo, sesuai dengen napi yên wong-wong niku damelke.
يٰمَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِ اَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنْكُمْ يَقُصُّوْنَ عَلَيْكُمْ اٰيٰتِيْ وَيُنْذِرُوْنَكُمْ لِقَاۤءَ يَوْمِكُمْ هٰذَاۗ قَالُوْا شَهِدْنَا عَلٰٓى اَنْفُسِنَا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيٰوةُ الدُّنْيَا وَشَهِدُوْا عَلٰٓى اَنْفُسِهِمْ اَنَّهُمْ كَانُوْا كٰفِرِيْنَ١٣٠
Yā ma‘syaral-jinni wal-insi alam ya'tikum rusulum minkum yaquṣṣūna ‘alaikum āyātī wa yunżirūnakum liqā'a yaumikum hāżā, qālū syahidnā ‘alā anfusinā wa garrathumul-ḥayātud-un-yā wa syahidū ‘alā anfusihim annahum kānū kāfirīn(a).
[130]
Hei golongan jin serto wong, nanola sampun rawu kepado niko rosul-rosul dari golongan niko dewe', wong-wong niku nyampeke ayat-ayat kulo kepado niko serto memperingetke niko tentang hadrengan dinten niki? Wong-wong niku nyawab (enggê) kame' dades saksen tehadep awa' kame' dewe', tapi wong-wong niku tetipu olê keuripan dunio serto wong-wong niku sampun dades saksen peranti awa' wong-wong niku dewe', bahwo wong-wong niku wêntenla wong-wong kafîr.
ذٰلِكَ اَنْ لَّمْ يَكُنْ رَّبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرٰى بِظُلْمٍ وَّاَهْلُهَا غٰفِلُوْنَ١٣١
Żālika allam yakur rabbuka muhlikal-qurā biẓulmiw wa ahluhā gāfilūn(a).
[131]
Ma'nikula (rosul-rosul) diutus kerno Tuhan niko nano ayun minasoke sesios negeri secaro zolim, sedengke penduduknyo leno (dereng wikan). 430
430) Ma’sudnyo: pendûdû’ sios kota nano ayun diazab, sedêrêng diûtûs sios wong Rasul yên ayun ngesung peringetan kepado wong-wong niku.
وَلِكُلٍّ دَرَجٰتٌ مِّمَّا عَمِلُوْاۗ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُوْنَ١٣٢
Wa likullin darajātum mimmā ‘amilū, wa mā rabbuka bigāfilin ‘ammā ya‘malūn(a).
[132]
Serto sewang-sewang wong wênten tingkatannyo (sesuai) dengen napi yên wong-wong niku damelke, serto tuhan niko nano leno tehadep napi yên wong-wong niku damelke.
وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ ۗاِنْ يَّشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِنْۢ بَعْدِكُمْ مَّا يَشَاۤءُ كَمَآ اَنْشَاَكُمْ مِّنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ اٰخَرِيْنَ١٣٣
Wa rabbukal-ganiyyu żur-raḥmah(ti), iy yasya' yużhibkum wa yastakhlif mim ba‘dikum mā yasyā'u kamā ansya'akum min żurriyyati qaumin ākharīn(a).
[133]
Serto tuhan niko maha kayo, penu rohmat, kalu dio ayun dio ayun ngancurken niko serto sesampun niko (musna) ayun dio ngenti dengen yên dio ayuni, sema’pundi dio dadeske niko dari zuriat yên lian.
اِنَّ مَا تُوْعَدُوْنَ لَاٰتٍۙ وَّمَآ اَنْتُمْ بِمُعْجِزِيْنَ١٣٤
Innamā tū‘adūna la'āt(in), wa mā antum bimu‘jizīn(a).
[134]
Selesernyo napi saos yên disemayoke peranti niko cengki rawu serto niko nano angsa nula’nyo.
قُلْ يٰقَوْمِ اعْمَلُوْا عَلٰى مَكَانَتِكُمْ اِنِّيْ عَامِلٌۚ فَسَوْفَ تَعْلَمُوْنَۙ مَنْ تَكُوْنُ لَهٗ عَاقِبَةُ الدَّارِۗ اِنَّهٗ لَا يُفْلِحُ الظّٰلِمُوْنَ١٣٥
Qul yā qaumi‘malū ‘alā makānatikum innī ‘āmil(un), fa saufa ta‘lamūn(a), man takūnu lahū ‘āqibatud-dār(i), innahū lā yufliḥuẓ-ẓālimūn(a).
[135]
Kelapkela (Muhammad), hei kaum kulo, bedamîla nurut kesanggûpan niko, 431 kulo saos bedamel (ma’ niku) mengkîn niko ayun wikan, sinten yên ayun angsal enggon (saê) di akhîrat (mengkîn), 432 selesernyo wong-wong yên zolim niku nano ayun betuwa.
431) Retinyo: tetepla jerû kekafiran niko peca' kulo tetep jerû keislaman kulo.
432) Maksudnyo: Allah dadeske dunia sebagî enggon ngerunut (hasil) yên saê ya'ni kebahagiaan diakhirat.
وَجَعَلُوْا لِلّٰهِ مِمَّا ذَرَاَ مِنَ الْحَرْثِ وَالْاَنْعَامِ نَصِيْبًا فَقَالُوْا هٰذَا لِلّٰهِ بِزَعْمِهِمْ وَهٰذَا لِشُرَكَاۤىِٕنَاۚ فَمَا كَانَ لِشُرَكَاۤىِٕهِمْ فَلَا يَصِلُ اِلَى اللّٰهِ ۚوَمَا كَانَ لِلّٰهِ فَهُوَ يَصِلُ اِلٰى شُرَكَاۤىِٕهِمْۗ سَاۤءَ مَا يَحْكُمُوْنَ١٣٦
Wa ja‘alū lillāhi mimmā żara'a minal-ḥarṡi wal-an‘āmi naṣīban fa qālū hāżā lillāhi biza‘mihim wa hāżā lisyurakā'inā, famā kāna lisyurakā'ihim falā yaṣilu ilallāh(i), wa mā kāna lillāhi fa huwa yaṣilu ilā syurakā'ihim, sā'a mā yaḥkumūn(a).
[136]
Serto wong-wong niku nyaweske sebagêan hasîl tanduran serto binatang (bagîan) peranti Allah sambêl bekelap nûrût sangkoan wong-wong niku, niki peranti Allah serto yên niki peranti berhalo-halo kame'. perantian yên peranti berhalo-berhalo wong-wong niku nano ayun sampî kepado Allah, serto perantian yên peranti Allah ayun sampe kepado berhalo-berhalo wong-wong niku. 433 Jahat nian ketetepan wong-wong niku.
433) Nûrût yên diriwayatke bahwo hasil tanaman serto binatang terna’ yên wong-wong niku gunoke peranti Allah, wong-wong niku gunoke peranti ngesung tedoan wong-wong fakir, wong-wong miskin, serto bebagai amal sosial, serto yên digunoke peranti berhala-berhala di sungke kepado penjago berhala niku. napi yên disajike peranti berhala-berhala nano angsal di sungke kepado fakir miskin, serto amal sosial sedengke sebagian yên disajike peranti Allah (fakir miskin serto amal sosial) angsal di sungke kepado berhala-berhala niku. kebiasoan yên peca' niki Amat dikutu’ Allah.
وَكَذٰلِكَ زَيَّنَ لِكَثِيْرٍ مِّنَ الْمُشْرِكِيْنَ قَتْلَ اَوْلَادِهِمْ شُرَكَاۤؤُهُمْ لِيُرْدُوْهُمْ وَلِيَلْبِسُوْا عَلَيْهِمْ دِيْنَهُمْۗ وَلَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ مَا فَعَلُوْهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُوْنَ١٣٧
Wa każālika zayyana likaṡīrim minal-musyrikīna qatla aulādihim syurakā'uhum liyurdūhum wa liyalbisū ‘alaihim dīnahum, wa lau syā'allāhu mā fa‘alūhu fa żarhum wa mā yaftarūn(a).
[137]
Serto ma'nikula berhalo-berhalo wong-wong niku (setan) nadeske teraso cindo peranti kata wong-wong musyrik peranti zuriat-zuriat wong-wong niku, peranti minasoke wong-wong niku serto ngacauke igamo wong-wong niku dewe'. 434 Serto kalu Allah ayun niscayo wong-wong niku nano ayun namelkenyo. Tala’kela wong-wong niku besami napi (budian) yên wong-wong niku wênten-wêntenke.
434) Sebagian wong Arab niku wêntenla penganut syariat Ibrahim. Ibrahim a.s. perna diperintake Allah ngorbanke ana’nyo Isma'il. sampun niku pemimpin-pemimpin igamo wong-wong niku ngabûrke pengertian berkorban niku, nggût wong-wong niku angsal nanemke kepado penumutnyo, raso mandang saê munu anak-anak wong-wong niku dengen alasan mara'ke awa' kepado Allah, padohal alasan yên selesernyo ya'ni kerno takut miskin serto takut tenoda.
وَقَالُوْا هٰذِهٖٓ اَنْعَامٌ وَّحَرْثٌ حِجْرٌ لَّا يَطْعَمُهَآ اِلَّا مَنْ نَّشَاۤءُ بِزَعْمِهِمْ وَاَنْعَامٌ حُرِّمَتْ ظُهُوْرُهَا وَاَنْعَامٌ لَّا يَذْكُرُوْنَ اسْمَ اللّٰهِ عَلَيْهَا افْتِرَاۤءً عَلَيْهِۗ سَيَجْزِيْهِمْ بِمَا كَانُوْا يَفْتَرُوْنَ١٣٨
Wa qālū hāżihī an‘āmuw wa ḥarṡun ḥijrul lā yaṭ‘amuhā illā man nasyā'u biza‘mihim wa an‘āmun ḥurrimat ẓuhūruhā wa an‘āmul lā yażkurūnasmallāhi ‘alaihaftirā'an ‘alaih(i), sayajzīhim bimā kānū yaftarūn(a).
[138]
Serto wong-wong niku bekelap (nûrût anggepan wong-wong niku) 435 nikila binatang ternak serto hasil bumi yên ditega, nano angsal ditedo, kacowali olê wong yên kame' ayuni. Serto wênten pulo’ binatang yên diharamke (nano angsal ditunggangi), serto wênten binatang ternak yên (waktu disemelê/ dilelek) nano ngelap nami Allah, 436 niku merupoke bebudian tehadep Allah. Mengkîn Allah ayun males sedanten yên wong-wong niku wênten-wêntenke.
435) Ya'ni: wong-wong niku sering nian nentuke binatang-binatang peranti pujaan serto binatang-binatang niki cuman angsal didadeske wong-wong cengki saos.
436) Maksudnyo ya'ni binatang-binatang yên semelê peranti berhala.
وَقَالُوْا مَا فِيْ بُطُوْنِ هٰذِهِ الْاَنْعَامِ خَالِصَةٌ لِّذُكُوْرِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلٰٓى اَزْوَاجِنَاۚ وَاِنْ يَّكُنْ مَّيْتَةً فَهُمْ فِيْهِ شُرَكَاۤءُ ۗسَيَجْزِيْهِمْ وَصْفَهُمْۗ اِنَّهٗ حَكِيْمٌ عَلِيْمٌ١٣٩
Wa qālū mā fī buṭūni hāżihil-an‘āmi khāliṣatul liżukūrinā wa muḥarramun ‘alā azwājinā, wa iy yakum maitatan fahum fīhi syurakā'(u), sayajzīhim waṣfahum, innahū ḥakīmun ‘alīm(un).
[139]
Serto wong-wong niku bekelap (pulo') napi yên wênten di jeru perut binatang ternak niki 437 khusus peranti kaum lanang-lanang kame', haram peranti sema-sema kame', serto kalu yên jeru perut niku (dilahirken) padem, dades sedanten angsal (ditedo). Mengkîn Allah ayun males tehadep ketetepan wong-wong niku. Selesernyo Allah Maha Bijaksano, Maha Wikan.
437) Maksudnyo ya'ni binatang-binatang ternak yên nano bolê ditunggangi peca' Bahiirah serto Saaibah.
قَدْ خَسِرَ الَّذِيْنَ قَتَلُوْٓا اَوْلَادَهُمْ سَفَهًاۢ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَّحَرَّمُوْا مَا رَزَقَهُمُ اللّٰهُ افْتِرَاۤءً عَلَى اللّٰهِ ۗقَدْ ضَلُّوْا وَمَا كَانُوْا مُهْتَدِيْنَ ࣖ١٤٠
Qad khasiral-lażīna qatalū aulādahum safaham bigairi ‘ilmiw wa ḥarramū mā razaqahumullāhuftirā'an ‘alallāh(i), qad ḍallū wa mā kānū muhtadīn(a).
[140]
Leser rugi, wong-wong niku yên munu zuriat-zuriatnyo kerno kebuyanan nano wênten pengetahuan 438 serto ngeharamke rezeki yên dikaruniake Allah kepado wong-wong niku dengen semato-mato namel-namelke kebohongan tehadep Allah. Leser, wong-wong niku sampun seset serto angsal petunju’.
438) Bahwo Allahlah yên ngesung rezki kepado hamba-hambaNyo.
۞ وَهُوَ الَّذِيْٓ اَنْشَاَ جَنّٰتٍ مَّعْرُوْشٰتٍ وَّغَيْرَ مَعْرُوْشٰتٍ وَّالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا اُكُلُهٗ وَالزَّيْتُوْنَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَّغَيْرَ مُتَشَابِهٍۗ كُلُوْا مِنْ ثَمَرِهٖٓ اِذَآ اَثْمَرَ وَاٰتُوْا حَقَّهٗ يَوْمَ حَصَادِهٖۖ وَلَا تُسْرِفُوْا ۗاِنَّهٗ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِيْنَۙ١٤١
Wa huwal-lażī ansya'a jannātim ma‘rūsyātiw wa gaira ma‘rūsyātiw wan-nakhla waz-zar‘a mukhtalifan ukuluhū waz-zaitūna war-rummāna mutasyābihaw wa gaira mutasyābih(in), kulū min ṡamarihī iżā aṡmara wa ātū ḥaqqahū yauma ḥaṣādih(ī), wa lā tusrifū, innahū lā yuḥibbul-musrifīn(a).
[141]
Serto diola yên nadeske taneman-taneman yên ngerambat serto yên nano ngerambat, batang kurmo, taneman yên bemecem-mecem rasonyo, zaitun serto delimo yên serupo (rasonyo). Serto tedola buahnyo kapan dio bebuah serto sungkela haknyo (zakatnyo) pado waktu metik hasilnyo tapi nano angsal belebih-lebihan, lesernyo Allah nanos demen dengen wong-wong yên belebih-lebihan.
وَمِنَ الْاَنْعَامِ حَمُوْلَةً وَّفَرْشًا ۗ كُلُوْا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّٰهُ وَلَا تَتَّبِعُوْا خُطُوٰتِ الشَّيْطٰنِۗ اِنَّهٗ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِيْنٌۙ١٤٢
Wa minal-an‘āmi ḥamūlataw wa farsyā(n), kulū mimmā razaqakumullāhu wa lā tattabi‘ū khuṭuwātisy-syaiṭān(i), innahū lakum ‘aduwwum mubīn(un).
[142]
Serto di antaro binatang-binatang ternak niku wênten yên didadeske ngangkut barang, serto wênten (pulo') yên peranti disemelê/dilelek. Tedola rezeki yên disungke Allah kepado niko serto nano angsal niko tumuti langka-langka setan. Selesernyo setan niku musu yên nyato peranti niko.
ثَمٰنِيَةَ اَزْوَاجٍۚ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِۗ قُلْ ءٰۤالذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ اَمِ الْاُنْثَيَيْنِ اَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ اَرْحَامُ الْاُنْثَيَيْنِۗ نَبِّـُٔوْنِيْ بِعِلْمٍ اِنْ كُنْتُمْ صٰدِقِيْنَ١٤٣
Ṡamāniya azwāj(in), minaḍ-ḍa'niṡnaini wa minal-ma‘ziṡnain(i), qul āżżakaraini ḥarrama amil-unṡayaini ammasytamalat ‘alaihi arḥāmul-unṡayain(i), nabbi'ūnī bi‘ilmin in kuntum ṣādiqīn(a).
[143]
Wênten lapan binatang ternak yên bepasangan (empat pasang). 439 Sepasang domba 440 serto sepasang kambing. 441 Kelapkela, napi yên diharamke Allah duo yên lanang atawa duo yên betino atawa yên wênten jeru kandungan keduo betinonyo? Jelaskela kepado kulo bedasarke pengetahuan kalu niko wong yên leser.
439) Retinyo sekawan pasang, ya'ni sepasang biri-biri, sepasang kambing sepasang unta serto sepasang lembu
440) Maksudnyo domba jantan serto betino
441) Maksudnyo kambing jantan serto betino
وَمِنَ الْاِبِلِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِۗ قُلْ ءٰۤالذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ اَمِ الْاُنْثَيَيْنِ اَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ اَرْحَامُ الْاُنْثَيَيْنِۗ اَمْ كُنْتُمْ شُهَدَاۤءَ اِذْ وَصّٰىكُمُ اللّٰهُ بِهٰذَاۚ فَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا لِّيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍۗ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الظّٰلِمِيْنَ ࣖ١٤٤
Wa minal-ibiliṡnaini wa minal-baqariṡnain(i), qul āżżakaraini ḥarrama amil-unṡayaini ammasytamalat ‘alaihi arḥāmul-unṡayain(i), am kuntum syuhadā'a iż waṣṣākumullāhu bihāżā, faman aẓlamu mimmaniftarā ‘alallāhi każibal liyuḍillan-nāsa bigairi ‘ilm(in), innallāha lā yahdil-qaumaẓ-ẓālimīn(a).
[144]
Serto dari unto sepasang serto dari sapi sepasang, kelapkela, napila yên diharamke, duo yên lanang atawa duo yên betino, atawa yên wênten jeru kandungan keduo betinonyo ? Napila dades saksen waktu Allah netepke niki peranti niko ? Sintenla yên langkung zholim daripado wong-wong yên ngewêntenke kebohongan tehadep Allah peranti nyesetke wong-wong yên nano wênten pengetahuan? Selesernyo Allah nano ayun ngesung petunjuk kepado wong-wong yên zolim.
قُلْ لَّآ اَجِدُ فِيْ مَآ اُوْحِيَ اِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلٰى طَاعِمٍ يَّطْعَمُهٗٓ اِلَّآ اَنْ يَّكُوْنَ مَيْتَةً اَوْ دَمًا مَّسْفُوْحًا اَوْ لَحْمَ خِنْزِيْرٍ فَاِنَّهٗ رِجْسٌ اَوْ فِسْقًا اُهِلَّ لِغَيْرِ اللّٰهِ بِهٖۚ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَّلَا عَادٍ فَاِنَّ رَبَّكَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ١٤٥
Qul lā ajidu fīmā ūḥiya ilayya muḥarraman ‘alā ṭā‘imiy yaṭ‘amuhū illā ay yakūna maitatan au damam masfūḥan au laḥma khinzīrin fa innahū rijsun au fisqan uhilla ligairillāhi bih(ī), famaniḍṭurra gaira bāgiw wa lā ‘ādin fa inna rabbaka gafūrur raḥīm(un).
[145]
Kelapkela, kulo nano angsal di jeru napi yên diwahyuke kepado niko, napi yên diharamke nedonyo peranti wong yên kepengen/ ayun nedonyo kacuwali daging binatang yên mati/padem (bangke), dara yên ngalir, daging babi, kerno sedantennyo niku kotor atawa bintang yên disemelê/dilelek dêdê peranti nami Allah. Tapi sinten saos tepakso dêdê kerno kepengen serto nano langkung (bates darurat) dades leser. Tuhan niko Maha Pengampun, Maha Penyayang.
وَعَلَى الَّذِيْنَ هَادُوْا حَرَّمْنَا كُلَّ ذِيْ ظُفُرٍۚ وَمِنَ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ شُحُوْمَهُمَآ اِلَّا مَا حَمَلَتْ ظُهُوْرُهُمَآ اَوِ الْحَوَايَآ اَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍۗ ذٰلِكَ جَزَيْنٰهُمْ بِبَغْيِهِمْۚ وَاِنَّا لَصٰدِقُوْنَ١٤٦
Wa ‘alal-lażīna hādū ḥarramnā kulla żī ẓufur(in), wa minal-baqari wal-ganami ḥarramnā ‘alaihim syuḥūmahumā illā mā ḥamalat ẓuhūruhumā awil-ḥawāyā au makhtalaṭa bi‘aẓm(in), żālika jazaināhum bibagyihim, wa innā laṣādiqūn(a).
[146]
Serto kepado wong-wong Yahudi, kame' haramke sedanten (binatang yên bekuku), 442 serto kame' haramke wong-wong niku lemak/minyak sapi serto domba, kacowali yên meleket di punggungnyo, atawa yên becampur dengen tulang-tulang. ma'nikula, kame' ngukum wong-wong niku kerno kedurhakoannyo, serto leser, Kame' Maha Leser.
442) Yên dimaksud dengen binatang bekuku di ngeriki ya'ni binatang-binatang yên jari-jarinyo nano terpsah antaro sios dengen yên lian, peca': unta, iti;, angsa serto lian-lian. sebagian ahli tafsir ngertike dengen hewan yên bekuku sios peca' kudo, keledai serto lian-lian.
فَاِنْ كَذَّبُوْكَ فَقُلْ رَّبُّكُمْ ذُوْ رَحْمَةٍ وَّاسِعَةٍۚ وَلَا يُرَدُّ بَأْسُهٗ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِيْنَ١٤٧
Fa in każżabūka faqur rabbukum żū raḥmatiw wāsi‘ah(tin), wa lā yuraddu ba'suhū ‘anil-qaumil-mujrimīn(a).
[147]
Dades kalu wong-wong niku mudike niko, kelapkela, tuhan niko punyo rohmat yên luas, serto siksonyo kepado wong-wong yên bedoso nano angsal diela’ke.
سَيَقُوْلُ الَّذِيْنَ اَشْرَكُوْا لَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ مَآ اَشْرَكْنَا وَلَآ اٰبَاۤؤُنَا وَلَا حَرَّمْنَا مِنْ شَيْءٍۗ كَذٰلِكَ كَذَّبَ الَّذِيْنَ مِنْ قَبْلِهِمْ حَتّٰى ذَاقُوْا بَأْسَنَاۗ قُلْ هَلْ عِنْدَكُمْ مِّنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوْهُ لَنَاۗ اِنْ تَتَّبِعُوْنَ اِلَّا الظَّنَّ وَاِنْ اَنْتُمْ اِلَّا تَخْرُصُوْنَ١٤٨
Sayaqūlul-lażīna asyrakū lau syā'allāhu mā asyraknā wa lā ābā'unā wa lā ḥarramnā min syai'(in), każālika każżabal-lażīna min qablihim ḥattā żāqū ba'sanā, qul hal ‘indakum min ‘ilmin fa tukhrijūhu lanā, in tattabi‘ūna illaẓ-ẓanna wa in antum illā takhruṣūn(a).
[148]
Wong-wong musyrik ayun bekelap, kalu Allah ayun, tamtu kame' nano ayun nyekutuke, ma'niku pulo' nenek puyang kame', serto kame' nano ayun ngaramke napi saos. ma'niku pulo' wong-wong yên sedereng wong-wong niku yên sampun mudike (rosul-rosul) sampe wong-wong niku ngerasoke azab kame'. Kelapkela (Muhammad), napi niko wênten ilmu yên angsal niko kemukoke kepado kame'? yên niko tumuti cuman sangkoan saos, serto niko cuman ngiro-ngiro.
قُلْ فَلِلّٰهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُۚ فَلَوْ شَاۤءَ لَهَدٰىكُمْ اَجْمَعِيْنَ١٤٩
Qul fa lillāhil-ḥujjatul-bāligah(tu), fa lau syā'a lahadākum ajma‘īn(a).
[149]
Kelapkela (Muhammad) alesan yên kuat cuman pado Allah, dades kalu dio ayun, niscayo niko sedantennyo angsal petunju’.
قُلْ هَلُمَّ شُهَدَاۤءَكُمُ الَّذِيْنَ يَشْهَدُوْنَ اَنَّ اللّٰهَ حَرَّمَ هٰذَاۚ فَاِنْ شَهِدُوْا فَلَا تَشْهَدْ مَعَهُمْۚ وَلَا تَتَّبِعْ اَهْوَاۤءَ الَّذِيْنَ كَذَّبُوْا بِاٰيٰتِنَا وَالَّذِيْنَ لَا يُؤْمِنُوْنَ بِالْاٰخِرَةِ وَهُمْ بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُوْنَ ࣖ١٥٠
Qul halumma syuhadā'akumul-lażīna yasyhadūna annallāha ḥarrama hāżā, fa in syahidū falā tasyhad ma‘ahum, wa lā tattabi‘ ahwā'al-lażīna każżabū bi'āyātinā wal-lażīna lā yu'minūna bil-ākhirati wa hum birabbihim ya‘dilūn(a).
[150]
Kelapkela (Muhammad) baktola sakso saksen niko yên angsal muktike bahwo Allah ngaramke niki, kalu wong-wong niku ngesungke kesaksenan, niko nano angsal (melok pulo') ngesungke kesaksenan besami wong-wong niku. Nano angsal niko numuti kepengenan wong-wong niku yên mohongken ayat-ayat kame' serto wong-wong yên nano beriman kepado akherat, serto wong-wong niku nuoke tuhan.
۞ قُلْ تَعَالَوْا اَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ اَلَّا تُشْرِكُوْا بِهٖ شَيْـًٔا وَّبِالْوَالِدَيْنِ اِحْسَانًاۚ وَلَا تَقْتُلُوْٓا اَوْلَادَكُمْ مِّنْ اِمْلَاقٍۗ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَاِيَّاهُمْ ۚوَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَۚ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِيْ حَرَّمَ اللّٰهُ اِلَّا بِالْحَقِّۗ ذٰلِكُمْ وَصّٰىكُمْ بِهٖ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُوْنَ١٥١
Qul ta‘ālau atlu mā ḥarrama rabbukum ‘alaikum allā tusyrikū bihī syai'aw wa bil-wālidaini iḥsānā(n), wa lā taqtulū aulādakum min imlāq(in), naḥnu narzuqukum wa iyyāhum, wa lā taqrabul-fawāḥisya mā ẓahara minhā wa mā baṭan(a), wa lā taqtulun-nafsal-latī ḥarramallāhu illā bil-ḥaqq(i), żālikum waṣṣākum bihī la‘allakum ta‘qilūn(a).
[151]
Kelapkela (Muhammad), majengla kulo bacoke napi yên diharamke tuhan pado niko. Nano angsal nuokenyo dengen napi saos, bedamel yên sae kepado aba embi’ nano angsal munu zuriat-zuriat niko kerno miskin. kame'la yên ngesung rezeki kepado niko serto kepado wong-wong niku, nano angsal niko marak-i damelan yên keji, saê yên ketingalan atawa saos yên tesingit/nano ketingalan. Nano angsal niko munu yên diharamke Allah kacowali dengen alesan yên leser. 443 ma'nikula dio ngengken kepado niko supayo niko mafhum/ngerti.
443) Maksudnyo yên dileserke olê syara' peca' qishash munu wong murtad, rajam serto sebagînyo.
وَلَا تَقْرَبُوْا مَالَ الْيَتِيْمِ اِلَّا بِالَّتِيْ هِيَ اَحْسَنُ حَتّٰى يَبْلُغَ اَشُدَّهٗ ۚوَاَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيْزَانَ بِالْقِسْطِۚ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا اِلَّا وُسْعَهَاۚ وَاِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوْا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبٰىۚ وَبِعَهْدِ اللّٰهِ اَوْفُوْاۗ ذٰلِكُمْ وَصّٰىكُمْ بِهٖ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُوْنَۙ١٥٢
Wa lā taqrabū mālal-yatīmi illā bil-latī hiya aḥsanu ḥattā yabluga asyuddah(ū), wa auful-kaila wal-mīzāna bil-qisṭ(i), lā nukallifu nafsan illā wus‘ahā, wa iżā qultum fa‘dilū wa lau kāna żā qurbā, wa bi‘ahdillāhi aufū, żālikum waṣṣākum bihī la‘allakum tażakkarūn(a).
[152]
Serto nano angsal niko marak-i harto anak yatim dengen caro yên langkung bemanafaat, nggût dio (umur) balihg (dewasa) serto sempurnokela takeran serto timbangan yên adil. kame' nano mebani sios wong melianke nurut kesanggupannyo, kapan niko bekelap, bekelapla sejujurnyo, meski saos dio kerabat (niko) 444 serto penuila/tepatila janji Allah. 445 ma'nikula dio ngengken kepado niko supayo niko imut.
444) Maksudnyo ngelapke yên selesernyo meski ngerugike sana’ dewe’
445) Maksudnyo penuila sedanten perintah-perintah-Nyo.
وَاَنَّ هٰذَا صِرَاطِيْ مُسْتَقِيْمًا فَاتَّبِعُوْهُ ۚوَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيْلِهٖ ۗذٰلِكُمْ وَصّٰىكُمْ بِهٖ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُوْنَ١٥٣
Wa anna hāżā ṣirāṭī mustaqīman fattabi‘ūh(u), wa lā tattabi‘us-subula fa tafarraqa bikum ‘an sabīlih(ī), żālikum waṣṣākum bihī la‘allakum tattaqūn(a).
[153]
Serto leser, nikila jalan kulo yên leser. dades tumutla, nano angsal niko tumut-i jalan-jalan (yên lian) 446 yên ayun misake niko dari jalannyo. ma'nikula dio ngengken kepado niko supayo niko betakwo.
446) Semayang wusthaa ya'ni semayang yên di tenga-tenga serto yên langkung utamo. wênten yên bependapet, bahwo yên dimaksud dengen semayang wusthaa ya'ni semayang Ashar. nûrût pinten-pinten ahli hadits, ayat niki nekenke supayo sedanten semayang niku didamelke dengen sesaê-saênyo.
ثُمَّ اٰتَيْنَا مُوْسَى الْكِتٰبَ تَمَامًا عَلَى الَّذِيْٓ اَحْسَنَ وَتَفْصِيْلًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَّهُدًى وَّرَحْمَةً لَّعَلَّهُمْ بِلِقَاۤءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُوْنَ ࣖ١٥٤
Ṡumma ātainā mūsal-kitāba tamāman ‘alal-lażī aḥsana wa tafṣīlal likulli syai'iw wa hudaw wa raḥmatal la‘allahum biliqā'i rabbihim yu'minūn(a).
[154]
Sampun niku kame' simpen ngesungke kepado MUSA (Taurot) peranti nyempurnoke (nikmat kame') kepado wong yên bedamel yên sae peranti nyelaske sedantennyo, serto dades petunju’ serto rohmat, supayo wong-wong niku beriman ayun wêntennyo hadrengan dengen tuhannyo.
وَهٰذَا كِتٰبٌ اَنْزَلْنٰهُ مُبٰرَكٌ فَاتَّبِعُوْهُ وَاتَّقُوْا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُوْنَۙ١٥٥
Wa hāżā kitābun anzalnāhu mubārakun fattabi‘ūhu wattaqū la‘allakum turḥamūn(a).
[155]
Serto niki nikula kitab (Al-Qur’an) yên kame' turunke dengen penu berkat. tumut-ila serto betakwala supayo angsal rohmat.
اَنْ تَقُوْلُوْٓا اِنَّمَآ اُنْزِلَ الْكِتٰبُ عَلٰى طَاۤىِٕفَتَيْنِ مِنْ قَبْلِنَاۖ وَاِنْ كُنَّا عَنْ دِرَاسَتِهِمْ لَغٰفِلِيْنَۙ١٥٦
An taqūlū innamā unzilal-kitābu ‘alā ṭā'ifataini min qablinā, wa in kunnā ‘an dirāsatihim lagāfilīn(a).
[156]
(Kame' turunke Al-Qur’an niku) supayo niko (nano) ngelapke, kitab niku cuman diturunke kepado duo golongan saos 447 sedereng kame' (Yahudi serto Nasrani) serto leser, kame' nano meratike napi yên wong-wong niku baco. 448
447) Ya'ni wong-wong Yahudi serto Nasrani.
448) Ditûrûnke Al Quran jerû bahasa Arab supayo wong musyrikin Mekah nano angsal ngelapke bahwo wong-wong niku nano wênten kitab kerno kitab yên ditûrûnke kepado golongan Yahudi serto Nasrani ditûrûnke jerû bahasa yên nano wikan wong-wong niku.
اَوْ تَقُوْلُوْا لَوْ اَنَّآ اُنْزِلَ عَلَيْنَا الْكِتٰبُ لَكُنَّآ اَهْدٰى مِنْهُمْۚ فَقَدْ جَاۤءَكُمْ بَيِّنَةٌ مِّنْ رَّبِّكُمْ وَهُدًى وَّرَحْمَةٌ ۚفَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَّبَ بِاٰيٰتِ اللّٰهِ وَصَدَفَ عَنْهَا ۗسَنَجْزِى الَّذِيْنَ يَصْدِفُوْنَ عَنْ اٰيٰتِنَا سُوْۤءَ الْعَذَابِ بِمَا كَانُوْا يَصْدِفُوْنَ١٥٧
Au taqūlū lau annā unzila ‘alainal-kitābu lakunnā ahdā minhum, faqad jā'akum bayyinatum mir rabbikum wa hudaw wa raḥmah(tun), faman aẓlamu mimman każżaba bi'āyātillāhi wa ṣadafa ‘anhā, sanajzil-lażīna yaṣdifūna ‘an āyātinā sū'al-‘ażābi bimā kānū yaṣdifūn(a).
[157]
Atawa supayo niko (nano) ngelapke kalu kitab niku diturunke kepado kame', cengkila kame' langkung angsal petunju’ daripado wong-wong niku. Leser, sampun rawu kepado niko penjelasan yên nyato, petunju’ serto rohmat dari tuhan niko. Sintenla yên zolim daripado wong yên mudike ayat-ayat Allah serto bepalîng daripadonyo. Mengkin, kame' ayun ngesung balesan kepado wong-wong yên bepalîng dari ayat-ayat kame' dengen azab yên keras kerno wong-wong niku selelu bepalîng.
هَلْ يَنْظُرُوْنَ اِلَّآ اَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلٰۤىِٕكَةُ اَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ اَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ اٰيٰتِ رَبِّكَ ۗيَوْمَ يَأْتِيْ بَعْضُ اٰيٰتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا اِيْمَانُهَا لَمْ تَكُنْ اٰمَنَتْ مِنْ قَبْلُ اَوْ كَسَبَتْ فِيْٓ اِيْمَانِهَا خَيْرًاۗ قُلِ انْتَظِرُوْٓا اِنَّا مُنْتَظِرُوْنَ١٥٨
Hal yanẓurūna illā an ta'tiyahumul-malā'ikatu au ya'tiya rabbuka au ya'tiya ba‘ḍu āyāti rabbik(a), yauma ya'tī ba‘ḍu āyāti rabbika lā yanfa‘u nafsan īmānuhā lam takun āmanat min qablu au kasabat fī īmānihā khairā(n), qulintaẓirū innā muntaẓirūn(a).
[158]
Yên wong-wong niku tunggu-tungguke cumanla rawunyo malaêkat kepado wong-wong niku atawa rawunyo tuhan niko 449 atawa sebagêan tando-tando dari tuhan niko. Pado dinten rawunyo sebagêan tando-tando tuhan niko nano beguno lagi iman sesios wong yên dereng beiman sederengnyo niku, atawa (dereng) beusoho damelke kebajekan dengen imannyo niku. Kelapkela, entenila kame' saos nhenteni.
449) Maksudnyo: tando-tando kiamat.
اِنَّ الَّذِيْنَ فَرَّقُوْا دِيْنَهُمْ وَكَانُوْا شِيَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِيْ شَيْءٍۗ اِنَّمَآ اَمْرُهُمْ اِلَى اللّٰهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوْا يَفْعَلُوْنَ١٥٩
Innal-lażīna farraqū dīnahum wa kānū syiya‘al lasta minhum fī syai'(in), innamā amruhum ilallāhi ṡumma yunabbi'uhum bimā kānū yaf‘alūn(a).
[159]
Selesernyo wong yên meca bela igamonyo serto wong-wong niku dades (tepeca) jeru golongan-golongan, 450 setitik saos bukan tanggung jawab niko (Muhammad) peranti wong-wong niku. Selesernyo urusan wong-wong niku (tesera) kepada Allah. Sampun niku dio bakan ngesung wikan kepado wong-wong niku napi yên sampun wong-wong niku damelke.
450) Maksudnyo: ya'ni golongan yên fanatik nian kepado pemimpin-pemimpinnyo.
مَنْ جَاۤءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهٗ عَشْرُ اَمْثَالِهَا ۚوَمَنْ جَاۤءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزٰٓى اِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُوْنَ١٦٠
Man jā'a bil-ḥasanati fa lahū ‘asyru amṡālihā, wa man jā'a bis-sayyi'ati falā yujzā illā miṡlahā wa hum lā yuẓlamūn(a).
[160]
Sinten saos bedamel kesaean, angsal balesan sepulu kali lipet amalnyo, serto sinten saos bedamel kejahatan dibales seimbang dengan kejahatannyo. Wong-wong niku setîtî saos nano dirugike (dizolimi).
قُلْ اِنَّنِيْ هَدٰىنِيْ رَبِّيْٓ اِلٰى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيْمٍ ەۚ دِيْنًا قِيَمًا مِّلَّةَ اِبْرٰهِيْمَ حَنِيْفًاۚ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِيْنَ١٦١
Qul innanī hadānī rabbī ilā ṣirāṭim mustaqīm(in), dīnan qiyamam millata ibrāhīma ḥanīfā(n), wa mā kāna minal-musyrikīn(a).
[161]
Kelapkela (Muhammad), selesernyo tuhan kulo sampun ngesung kulo petunju’ ke jalan yên leser, igamo yên leser, igamo Ibrahim yênleser. Dio (Ibrahim) nano telînggî wong-wong musyrik.
قُلْ اِنَّ صَلَاتِيْ وَنُسُكِيْ وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِيْ لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰلَمِيْنَۙ١٦٢
Qul inna ṣalātī wa nusukī wa maḥyāya wa mamātī lillāhi rabbil-‘ālamīn(a).
[162]
Kelapkela (Muhammad) selesernyo semayang/sholat kulo, ibadat kulo, urip kulo serto padem kulo, cuman peranti Allah, tuhan sedanten alam.
لَا شَرِيْكَ لَهٗ ۚوَبِذٰلِكَ اُمِرْتُ وَاَنَا۠ اَوَّلُ الْمُسْلِمِيْنَ١٦٣
Lā syarīka lah(ū), wa biżālika umirtu wa ana awwalul-muslimīn(a).
[163]
Nano wênten sekutu perantinyo, serto ma'nikula yên dikengken kepado kulo serto kulo nikula wong yên bungar-bungaran yên besera awa' (muslim).
قُلْ اَغَيْرَ اللّٰهِ اَبْغِيْ رَبًّا وَّهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍۗ وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ اِلَّا عَلَيْهَاۚ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِّزْرَ اُخْرٰىۚ ثُمَّ اِلٰى رَبِّكُمْ مَّرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيْهِ تَخْتَلِفُوْنَ١٦٤
Qul agairallāhi abgī rabbaw wa huwa rabbu kulli syai'(in), wa lā taksibu kullu nafsin illā ‘alaihā, wa lā taziru wāziratuw wizra ukhrā, ṡumma ilā rabbikum marji‘ukum fa yunabbi'ukum bimā kuntum fīhi takhtalifūn(a).
[164]
Kelapkela (Muhammad) napi (patut) kulo ngerunut tuhan selian Allah padohal diola tuhan peranti sedanten-dantennyo. Saben damelan doso, sesios wong, awa'nyo dewe' yên betanggung jawab serto sesios wong nano ayun mikul beban doso wong lian. 451 Sampun niku kepado tuhan nikola niko mantu’, serto ayun disung wikankenyo kepado niko napi yên senantu niko selîsîke.
451) Maksudnyo: dewe’-dewe; wong mikul dosonyo.
وَهُوَ الَّذِيْ جَعَلَكُمْ خَلٰۤىِٕفَ الْاَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجٰتٍ لِّيَبْلُوَكُمْ فِيْ مَآ اٰتٰىكُمْۗ اِنَّ رَبَّكَ سَرِيْعُ الْعِقَابِۖ وَاِنَّهٗ لَغَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ ࣖ١٦٥
Wa huwal-lażī ja‘alakum khalā'ifal-arḍi wa rafa‘a ba‘ḍakum fauqa ba‘ḍin darajātil liyabluwakum fī mā ātākum, inna rabbaka sarī‘ul-‘iqāb(i), wa innahū lagafūrur raḥīm(un).
[165]
Serto diola yên nadeske niko dades kafila-kafila di bumi serto diola yên ngangkat derajat sebagêan niko di pucuk yên lian, peranti nguji niko ates (kurnia) yên disungkennyo kepado niko. Selesernyo tuhan niko cepet nian ngesung hukuman serto leser, diola maha pengampun maha penyayang.