Surah Al-Ma`idah
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيْمِ
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اَوْفُوْا بِالْعُقُوْدِۗ اُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِيْمَةُ الْاَنْعَامِ اِلَّا مَا يُتْلٰى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّى الصَّيْدِ وَاَنْتُمْ حُرُمٌۗ اِنَّ اللّٰهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيْدُ١
Yā ayyuhal-lażīna āmanū aufū bil-‘uqūd(i), uḥillat lakum bahīmatul-an‘āmi illā mā yutlā ‘alaikum gaira muḥilliṣ-ṣaidi wa antum ḥurum(un), innallāha yaḥkumu mā yurīd(u).
[1]
Hei wong-wong yên beiman Penuila janji-janji. 319 Binatang ternak dihalalke buat niko danten, kecuali yên ayûn dicerioske sami niko , nano angsal beburu sewaktu niko sedeng beihrom (haji atawa umroh). Leser nian, Allah netepke hȗkȗm napi yên Dio ayuni
319) Semayoan di ngeriki ya'ni semayoan setio hambo kepado Allah serto semayoan yen digawé’ wong dengen sesamo wong.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تُحِلُّوْا شَعَاۤىِٕرَ اللّٰهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَاۤىِٕدَ وَلَآ اٰۤمِّيْنَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُوْنَ فَضْلًا مِّنْ رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا ۗوَاِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوْا ۗوَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَاٰنُ قَوْمٍ اَنْ صَدُّوْكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ اَنْ تَعْتَدُوْاۘ وَتَعَاوَنُوْا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوٰىۖ وَلَا تَعَاوَنُوْا عَلَى الْاِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۖوَاتَّقُوا اللّٰهَ ۗاِنَّ اللّٰهَ شَدِيْدُ الْعِقَابِ٢
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā tuḥillū sya‘ā'irallāhi wa lasy-syahral-ḥarāma wa lal-hadya wa lal-qalā'ida wa lā āmmīnal-baital-ḥarāma yabtagūna faḍlam mir rabbihim wa riḍwānā(n), wa iżā ḥalaltum faṣṭādū, wa lā yajrimannakum syana'ānu qaumin an ṣaddūkum ‘anil- asjidil-ḥarāmi an ta‘tadū, wa ta‘āwanū ‘alal-birri wat-taqwā, wa lā ta‘āwanū ‘alal-iṡmi wal-‘udwān(i), wattaqullāh(a), innallāha syadīdul-‘iqāb(i).
[2]
Hei wong-wong yên beiman! Nano angsal niko ngelanggar syi'ar-syi'ar kesucian Allah, 320 serto nano angsal (ngelanggar kehormatan) bulan-bulan haram, 321 nano angsal (ngȗsik/ngucak) hadya (binatang-binatang kurban) 322 , serto qalā’id (binatang-binatang kurban yên disȗng tando), 323 serto nano (pulo’)nguca’ wong-wong yên nyanjoi Baitulharam; wong-wong niku nyari kurnio serto keridaan Tuhannyo. 324 Tapi kalu niko sampȗn nelaske ihram, mako niko angsal beburu. Serto nano angsal nggût kebencian (niko) kepado sios kaȗm kerno wong-wong niku ngalangi niko dari Masjidil haram, nggût perangi niko neliwati wates . Serto saling tȗlȗngla niko dijerô damelan saê serto takwa, serto nano saling tȗlȗng dijerô bedamel doso serto bebala. Betakwala ngen Allah., Enggě nian, Allah niku berat nian sikso-Nyo.
320) Syiar kesucian Allah ya'ni sedanten amalan yên didamel waktu ibadat hajji, peca’ tata caro tawaf, sa’i serto enggon-enggon ngedamelkenyo ka’bah serto Sofa –Marwah.
321) Bulan-bulan haram: Zulkaidah, Zul hijjah, Muharram serto Rajab.
322) Hadyu binatang yên disemelê peranti dam (dendo pelanggaran atawa ketinggalan wajib hajji).
323) Qolaa’id. ya'ni Hadyu yên sampûn ditandoi peranti dibakto ke ka’bah.
324) Karunio: Keuntungan yên disûng Allah sewaktu lawatan hajji, keridhoan ya'ni pahalo amalan hajji.
حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيْرِ وَمَآ اُهِلَّ لِغَيْرِ اللّٰهِ بِهٖ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوْذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيْحَةُ وَمَآ اَكَلَ السَّبُعُ اِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْۗ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَاَنْ تَسْتَقْسِمُوْا بِالْاَزْلَامِۗ ذٰلِكُمْ فِسْقٌۗ اَلْيَوْمَ يَىِٕسَ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا مِنْ دِيْنِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِۗ اَلْيَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دِيْنَكُمْ وَاَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِيْ وَرَضِيْتُ لَكُمُ الْاِسْلَامَ دِيْنًاۗ فَمَنِ اضْطُرَّ فِيْ مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّاِثْمٍۙ فَاِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ٣
Ḥurrimat ‘alaikumul-maitatu wad-damu wa laḥmul-khinzīri wa mā uhilla ligairillāhi bihī wal-munkhaniqatu wal-mauqūżatu wal-mutaraddiyatu wan-naṭīḥatu wa mā akalas-sabu‘u illā mā żakkaitum, wa mā żubiḥa ‘alan-nuṣubi wa an tastaqsimū bil-azlām(i), żālikum fisq(un), al-yauma ya'isal-lażīna kafarū min dīnikum falā takhsyauhum wakhsyaun(i), al-yauma akmaltu lakum dīnakum wa atmamtu ‘alaikum ni‘matī wa raḍītu lakumul-islāma dīnā(n), fa maniḍṭurra fī makhmaṣatin gaira mutajānifil li'iṡm(in), fa innallāha gafūrur raḥīm(un).
[3]
Diharamke peranti niko sedanten (nedo) bangkê, darah, 325daging babi, serto (daging) binatang yên disemelê nano ngelapke (nami) Allah, yên tecekék, yên digebuk, yên nyampak; yên ditandȗk, serto yên diterkem binatang buas, kecuali yên kodak niko semelê. 326 serto (diharamke pulo’) yên disemelê bakal berhalo. serto (diharamke pulo’) ngundi nasib dengen azlam (ana' panah), 327 (kerno) niku sios damelan fasîk. Pado dinten niki 328 wong-wong kafir sampȗn pȗtȗs arepan peranti (ngalake) igamo niko, sebab niku nano angsal niko takȗt sami wong-wong niku, tapi takȗtla ngen Kulo. Pado dinten niki sampȗn Kulo sempȗrnoke igamo niko peranti niko, serto sampȗn Kulo cȗngkȗpke nikmat Kulo peranti niko, serto sampȗn Kulo rédo Islam sebagai igamo niko.Tapi sinten saos tepaksokerno lapar nano kerno pengen bedamel doso, mako leser nian Allah Maha Pengampun Maha Penyayang.
325) Dara yên metu dari badan, peca’ yên dikelapke di Surah al an’am 145
326) Maksudnyo ya'ni: binatang yên tecekî’, yên digebug, yên nyampa’, yên ditanduk serto yên diterkem binatang buas wêntenla halal kalu sekawan semelê sedêrêng padem.
327) Al Azlaam retinyo: anak pana yên dêrêng pake bulu. wong Arab Jahiliyah ngunoke ana’ pana yên dêrêng pake bulu peranti nentuke napi wong-wong niku ayun namelke sios damelan atawa nano. caronyo ya'ni: wong-wong niku ngembil tigo ikok’ ana’ pana yên dêrêng pake bulu. sesampun ditulis dewe’-dewe’ ya'ni dengen: damelke, nano damelke, sedengke yên ketigo nano ditulîs napi-napi, dilepê’ke jerû enggon serto disimpen jerû Ka'bah. kalu wong-wong niku ayun namelke sesios dades wong-wong niku nedo supayo juru kunci ka'bah ngembil sios ana’ pana niku. Basengnyo megkîn napi wong-wong niku ayun namelke atawa nano namelke sesios, klop dengen tulîsan ana’ pana yên diembil niku. kalu yên teembil ana’ panah yên nano wênten tulîsannyo, dades undian diulang male.
328) Yên dimaksud denge(...)
يَسْـَٔلُوْنَكَ مَاذَآ اُحِلَّ لَهُمْۗ قُلْ اُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبٰتُۙ وَمَا عَلَّمْتُمْ مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِيْنَ تُعَلِّمُوْنَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّٰهُ فَكُلُوْا مِمَّآ اَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللّٰهِ عَلَيْهِ ۖوَاتَّقُوا اللّٰهَ ۗاِنَّ اللّٰهَ سَرِيْعُ الْحِسَابِ٤
Yas'alūnaka māżā uḥilla lahum, qul uḥilla lakumuṭ-ṭayyibāt(u), wa mā ‘allamtum minal-jawāriḥi mukallibīna tu‘allimūnahunna mimmā ‘allamakumullāhu fa kulū mimmā amsakna ‘alaikum ważkurusmallāhi ‘alaih(i), wattaqullāh(a), innallāha sarī‘ul-ḥisāb(i).
[4]
Wong-wong niku betakén sami niko (Muhammad), “Napidio yên dihalalke peranti wong niku?” Cerioskela, “Yên dihalalke peranti niko (nikula tedoan) yên saê-saê serto (buruan yên ditingkep) oleh binatang pemburu yên sampun niko ajari peranti beburu, yên niko ajarke nȗrȗt napi yên sampȗn diajarke Allah sami niko. 329 Mako tedola napi yên ditingkepnyo peranti niko, 330 serto kelapkela nami Allah (waktu ngêcȗlkenyo). 331 serto betakwala sami Allah, Leser nian, Allah gancang nian pehitungan-Nyo.
329) Maksudnyo: binatang buas niku dilatê nûrût kepandaian yên diperolênyo dari pengalaman; pîkîran wong serto ilham dari Allah tentang melatî binatang buas serto caro beburu.
330) Ya'ni: buruan yên ditangkep binatang buas semato-mato peranti niko serto nano didades setîtî' saos olê binatang niku.
331) Maksudnyo: di waktu ngelepaske binatang buas niku dikelapke nami Allah sebagî genti binatang buruan niku dewe' nyebûtke waktu nerkem buruan.
اَلْيَوْمَ اُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبٰتُۗ وَطَعَامُ الَّذِيْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ حِلٌّ لَّكُمْ ۖوَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَّهُمْ ۖوَالْمُحْصَنٰتُ مِنَ الْمُؤْمِنٰتِ وَالْمُحْصَنٰتُ مِنَ الَّذِيْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ مِنْ قَبْلِكُمْ اِذَآ اٰتَيْتُمُوْهُنَّ اُجُوْرَهُنَّ مُحْصِنِيْنَ غَيْرَ مُسٰفِحِيْنَ وَلَا مُتَّخِذِيْٓ اَخْدَانٍۗ وَمَنْ يَّكْفُرْ بِالْاِيْمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهٗ ۖوَهُوَ فِى الْاٰخِرَةِ مِنَ الْخٰسِرِيْنَ ࣖ٥
Al-yauma uḥilla lakumuṭ-ṭayyibāt(u), wa ṭa‘āmul-lażīna ūtul-kitāba ḥillul lakum, wa ṭa‘āmukum ḥillul lahum, wal-muḥṣanātu minal-mu'mināti wal-muḥṣanātu minal-lażīna ūtul-kitāba min qablikum iżā ātaitumūhunna ujūrahunna muḥṣinīna gaira musāfiḥīna wa lā muttakhiżī akhdān(in), wa may yakfur bil-īmāni faqad ḥabiṭa ‘amaluh(ū), wa huwa fil-ākhirati minal-khāsirīn(a).
[5]
Pado dinten niki dihalalke peranti niko se danten yên saê-saê, tedoan (semelêan) Ahli Kitab niku halal buat niko, serto tedoan niko halal buat wong-wong niku. serto (dihalalke peranti niko nikahi) wadon-wadon yên nyago kehormatan 332 di antaro wadon-wadon yên beiman serto wadon-wadon yên nyago kehormatan di antaro wong-wong yên disȗng kitab sedéréng niko, kalu niko mayar wong-wong niku maskawin peranti nikahinyo, dêdênyo dengen maksȗd bezina serto nano peranti didadeske wadon piaroan. Sinten saos yên kafȋr sesampȗnnyo beiman mangko leser nian, sio-sio amal wong-wong niku serto di akhirat dio temasok wong-wong yên rugi.
332) Wênten yên ngelapke betino-betino yên merdeka.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اِذَا قُمْتُمْ اِلَى الصَّلٰوةِ فَاغْسِلُوْا وُجُوْهَكُمْ وَاَيْدِيَكُمْ اِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوْا بِرُءُوْسِكُمْ وَاَرْجُلَكُمْ اِلَى الْكَعْبَيْنِۗ وَاِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوْاۗ وَاِنْ كُنْتُمْ مَّرْضٰٓى اَوْ عَلٰى سَفَرٍ اَوْ جَاۤءَ اَحَدٌ مِّنْكُمْ مِّنَ الْغَاۤىِٕطِ اَوْ لٰمَسْتُمُ النِّسَاۤءَ فَلَمْ تَجِدُوْا مَاۤءً فَتَيَمَّمُوْا صَعِيْدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوْا بِوُجُوْهِكُمْ وَاَيْدِيْكُمْ مِّنْهُ ۗمَا يُرِيْدُ اللّٰهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِّنْ حَرَجٍ وَّلٰكِنْ يُّرِيْدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهٗ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُوْنَ٦
Yā ayyuhal-lażīna āmanū iżā qumtum ilaṣ-ṣalāti fagsilū wujūhakum wa aidiyakum ilal-marāfiqi wamsaḥū biru'ūsikum wa arjulakum ilal-ka‘bain(i), wa in kuntum junuban faṭṭahharū, wa in kuntum marḍā au ‘alā safarin au jā'a aḥadum minkum minal-gā'iṭi au lāmastumun-nisā'a falam tajidū mā'an fa tayammamū ṣa‘īdan ṭayyiban famsaḥū biwujūhikum wa aidīkum minh(u), mā yurīdullāhu liyaj‘ala ‘alaikum min ḥarajiw wa lākiy yurīdu liyuṭahhirakum wa liyutimma na‘matahū ‘alaikum la‘allakum tasykurūn(a).
[6]
Hei wong-wong yên beiman! kalu niko ayun ndamelke solat, mako basȗla rai niko serto tangan niko nggût ke siku, serto sapula pala’ niko serto (basȗ) keduo kaki niko nggût dengen keduo mato kaki. Kalu niko junub mako mandila. Serto kalu niko sakit 333 atawa dijerȗ pejalanan atawa metu dari enggon buang toya (kakus) atawa nyênggol 334 wadon, mako kalu nano wênten toya, mangko betayamumla dengen lebu yên saê (suci); usapke ke rai niko serto tangan niko ngen (debu) niku. Allah nano ayȗn nyaroke niko, tapi Dio ayȗn mersîke niko serto nyempurnoke nikmat-Nyo peranti niko, supayo niko besyȗkȗr.
333) Maksudnyo: sakit yên nano bolê keno banyu
334) Retinyo: nyenggol. nûrût jumhur ya'ni: nyenggol sedengke sebagêan mufassirin ya'ni: sebadan sema-domik.
وَاذْكُرُوْا نِعْمَةَ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَمِيْثَاقَهُ الَّذِيْ وَاثَقَكُمْ بِهٖٓ ۙاِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَاَطَعْنَا ۖوَاتَّقُوا اللّٰهَ ۗاِنَّ اللّٰهَ عَلِيْمٌ ۢبِذَاتِ الصُّدُوْرِ٧
Ważkurū ni‘matallāhi ‘alaikum wa mīṡāqahul-lażī wāṡaqakum bih(ī), iż qultum sami‘nā wa aṭa‘nā, wattaqullāh(a), innallāha ‘alīmum biżātiṣ-ṣudūr(i).
[7]
Serto ingatla ayȗn karunio Allah sami niko serto janji-Nyo 335 yên sampȗn ditetepke sami niko, sewaktu niko becerios, “Kame’ nenger serto kame’ naati” serto betakwala sami Allah, leser, Allah Maha Wikan jerȗ ati.
335) Semayoan niku ya'ni: semayoan ayun ngerungu serto numut Nabi dengen sedanten kewêntenan yên diikrarke waktu bai'ah.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا كُوْنُوْا قَوَّامِيْنَ لِلّٰهِ شُهَدَاۤءَ بِالْقِسْطِۖ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَاٰنُ قَوْمٍ عَلٰٓى اَلَّا تَعْدِلُوْا ۗاِعْدِلُوْاۗ هُوَ اَقْرَبُ لِلتَّقْوٰىۖ وَاتَّقُوا اللّٰهَ ۗاِنَّ اللّٰهَ خَبِيْرٌۢ بِمَا تَعْمَلُوْنَ٨
Yā ayyuhal-lażīna āmanū kūnū qawwāmīna lillāhi syuhadā'a bil-qisṭi wa lā yajrimannakum syana'ānu qamin ‘alā allā ta‘dilū, i‘dilū, huwa aqrabu lit-taqwā wattaqullāh(a), innallāha khabīrum bimā ta‘malūn(a).
[8]
Hei wong-wong yên beiman! dadesla niko sebagêi penegak keadilan kerno Allah, (sewaktu) dades saksi dengen adil. serto nano angsal kebencian niko tehadep sios kaȗm, njulakke niko peranti bedamel nano adil.Damel adilla niko .Kerno (adil) niku langkung para’ kepado takwa. serto betakwala sami Allah, leser Allah Maha Teliti sami napi yên niko damelke.
وَعَدَ اللّٰهُ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِۙ لَهُمْ مَّغْفِرَةٌ وَّاَجْرٌ عَظِيْمٌ٩
Wa‘adallāhul-lażīna āmanū wa ‘amiluṣ-ṣāliḥāt(i), lahum magfiratuw wa ajrun ‘aẓīm(un).
[9]
Allah sampȗn bejanji sami wong-wong yên beiman serto beamal soleh, (bahwo) buat wong-wong niku ayȗn disȗng ampȗnan serto pahalo yên ageng.
وَالَّذِيْنَ كَفَرُوْا وَكَذَّبُوْا بِاٰيٰتِنَآ اُولٰۤىِٕكَ اَصْحٰبُ الْجَحِيْمِ١٠
Wal-lażīna kafarū wa każżabū bi'āyātinā ulā'ika aṣḥābul-jaḥīm(i).
[10]
Serto wong-wong kafir serto mohongke ayat-ayat Kame’, wong-wong nikula penunggu nerako.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوا اذْكُرُوْا نِعْمَتَ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ اِذْ هَمَّ قَوْمٌ اَنْ يَّبْسُطُوْٓا اِلَيْكُمْ اَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ اَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْۚ وَاتَّقُوا اللّٰهَ ۗوَعَلَى اللّٰهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُوْنَ ࣖ١١
Yā ayyuhal-lażīna āmanużkurū ni‘matallāhi ‘alaikum iż hamma qaumun ay yabsuṭū ilaikum aidiyahum fa kaffa aidiyahum ‘ankum, wattaqullāh(a), wa ‘alallāhi falyatawakkalil-mu'minūn(a).
[11]
Hei wong-wong yên beiman! imutla nikmat Allah (yên disȗngke) sami niko, sewaktu sios gugu' ayȗn nyerang niko dengen tangannyo, sampun niku Allah nahan tangan wong-wong niku dari niko. serto betakwala sami Allah, serto cuma kepado Allah-la wong-wong beiman niku betawakal.
۞ وَلَقَدْ اَخَذَ اللّٰهُ مِيْثَاقَ بَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَۚ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيْبًاۗ وَقَالَ اللّٰهُ اِنِّيْ مَعَكُمْ ۗ لَىِٕنْ اَقَمْتُمُ الصَّلٰوةَ وَاٰتَيْتُمُ الزَّكٰوةَ وَاٰمَنْتُمْ بِرُسُلِيْ وَعَزَّرْتُمُوْهُمْ وَاَقْرَضْتُمُ اللّٰهَ قَرْضًا حَسَنًا لَّاُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّاٰتِكُمْ وَلَاُدْخِلَنَّكُمْ جَنّٰتٍ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُۚ فَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذٰلِكَ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاۤءَ السَّبِيْلِ١٢
Wa laqad akhażallāhu mīṡāqa banī isrā'īl(a), wa ba‘aṡnā minhumuṡnai ‘asyara naqībā(n), wa qālallāhu innī ma‘akum, la'in aqamtumuṣ-ṣalāta wa ātaitumuz-zakāta wa āmantum birusulī wa ‘azzartumūhum wa aqraḍtumullāha qarḍan ḥasanal la'ukaffiranna ‘ankum sayyi'ātikum wa la'udkhilannakum jannātin tajrī min taḥtihal-anhār(u), faman kafara ba‘da żālika minkum faqad ḍalla sawā'as-sabīl(i).
[12]
Serto leser, Allah sampȗn ngembil janji dari Bani Isroil, serto Kame’ sampȗn munggake duo belas wong di antaro wong-wong niku. serto Allah becerios, “Kulo sami niko”.Leser, kalu niko damelke solat serto metuke zakat serto beiman kepado rasul-rasul Kulo serto niko bantu wong-wong niku serto niko minjemke kepado Allah pinjeman yên saê, 336 cengki ayȗn Kulo apus kesalahan-kesalahan niko, serto cengki ayn Kulo melebetke ke jerû suargo yên ngalir di bawahnyo sungi-sungi. Tapi sinten saos kafir di antaro niko sampȗn niku, mangko selesernyo dio sampȗn tesasar dari jalan yên leser.
336) Maksudnyo ya'ni: nafkahke herto peranti nunaike kewajiban dengen ati yên ikhlas.
فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِّيْثَاقَهُمْ لَعَنّٰهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوْبَهُمْ قٰسِيَةً ۚ يُحَرِّفُوْنَ الْكَلِمَ عَنْ مَّوَاضِعِهٖۙ وَنَسُوْا حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُوْا بِهٖۚ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلٰى خَاۤىِٕنَةٍ مِّنْهُمْ اِلَّا قَلِيْلًا مِّنْهُمْ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ ۗاِنَّ اللّٰهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِيْنَ١٣
Fabimā naqḍihim mīṡāqahum la‘annāhum wa ja‘alnā qulūbahum qāsiyah(tan), yuḥarrifūnal-kalima ‘am mawāḍi‘ih(ī), wa nasū ḥaẓẓam mimmā żukkirū bih(ī), wa lā tazālu taṭṭali‘u ‘alā khā'inatim minhum illā qalīlam minhum fa‘fu ‘anhum waṣfaḥ, innallāha yuḥibbul-muḥsinīn(a).
[13]
(Tapi) kerno wong-wong niku ngelanggar janjinyo, mako Kame’ melaknat wong-wong niku, serto Kame’ dadeske ati wong-wong niku keras pecak batu.Wong-wong niku gala’ ngubah kelap (Allah) dari pedaleman-Nyo, 337 serto wong-wong niku (sengajo) ngelupoke sebagêan pesen yên sampȗn diperingetke kepado wong-wong niku. niko (Muhammad) senantiaso ayȗn tingal pengkhianatan dari wong-wong niku kecuali sekelompok alit di antaro wong-wong niku (yên nano bekhianat), mangko maafkela wong-wong niku serto ngelanta'ke wong-wong niku. Leser, Allah menyukai wong-wong yên bedamel saê.
337) Maksudnyo: meroba reti kelap-kelap, enggon atawa namba serto ngirangi.
وَمِنَ الَّذِيْنَ قَالُوْٓا اِنَّا نَصٰرٰٓى اَخَذْنَا مِيْثَاقَهُمْ فَنَسُوْا حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُوْا بِهٖۖ فَاَغْرَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاۤءَ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِ ۗ وَسَوْفَ يُنَبِّئُهُمُ اللّٰهُ بِمَا كَانُوْا يَصْنَعُوْنَ١٤
Wa minal-lażīna qālū innā naṣārā akhażnā mīṡāqahum fa nasū ḥaẓẓam mimmā żukkirū bih(ī), fa agrainā bainahumul-‘adāwata wal-bagḍā'a ilā yaumil-qiyāmah(ti), wa saufa yunabbi'uhumullāhu bimā kānū yaṣna‘ūn(a).
[14]
Serto di antaro wong-wong yên becerios “Kame’ niki wong Nasroni,” Kame’ sampȗn ngembil janji wong-wong niku, tapi wong niku (sengajo) ngelupoke sebagêan pesen yên sampȗn diperimutke kepado wong-wong niku, mangko Kame’ timbȗlke pemȗsȗhan serto kebencian di antaro wong-wong niku dinten Kiamat. serto mengkȋn Allah ayȗn beritoke kepado wong-wong niku napi yên sampȗn wong-wong niku damelke.
يٰٓاَهْلَ الْكِتٰبِ قَدْ جَاۤءَكُمْ رَسُوْلُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيْرًا مِّمَّا كُنْتُمْ تُخْفُوْنَ مِنَ الْكِتٰبِ وَيَعْفُوْا عَنْ كَثِيْرٍەۗ قَدْ جَاۤءَكُمْ مِّنَ اللّٰهِ نُوْرٌ وَّكِتٰبٌ مُّبِيْنٌۙ١٥
Yā ahlal-kitābi qad jā'akum rasūlunā yubayyinu lakum kaṡīram mimmā kuntum tukhfūna minal-kitābi wa ya‘fū ‘an kaṡīr(in), qad jā'akum minallāhi nūruw wa kitābum mubīn(un).
[15]
Hei Ahli Kitab! Leser, Rasul Kame’ sampun rawȗ kepado niku, nyatoke kepado niku kata hal dari (isi) kitab yên niko singitke, serto kata (pulo’) yên ngelanta'kennyo. Leser, sampȋn rawuh kepado niko cahayo dari Allah, serto Kitab yên nyatokenyo. 338
338) Cahayo maksudnyo: Nabi Muhammad s.a.w. serto kitab maksudnyo: Al Quran.
يَّهْدِيْ بِهِ اللّٰهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهٗ سُبُلَ السَّلٰمِ وَيُخْرِجُهُمْ مِّنَ الظُّلُمٰتِ اِلَى النُّوْرِ بِاِذْنِهٖ وَيَهْدِيْهِمْ اِلٰى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيْمٍ١٦
Yahdī bihillāhi manittaba‘a riḍwānahū subulas-salāmi wa yukhrijuhum minaẓ-ẓulumāti ilan-nūri bi'iżnihī wa yahdīhim ilā ṣirāṭim mustaqīm(in).
[16]
Dengen Kitab nikula Allah ngesung petunjuk kepadowong yên tumut keridoan-Nyo ke jalan keselamatan, serto (dengen kitab niku pulo’) Allah metuke wong-wong niku dari gelep gulita kepado cahayo yên terang benderang dengen seizin-Nyo, serto ngesung wong-wong niku ke jalan yên leser.
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِيْنَ قَالُوْٓا اِنَّ اللّٰهَ هُوَ الْمَسِيْحُ ابْنُ مَرْيَمَۗ قُلْ فَمَنْ يَّمْلِكُ مِنَ اللّٰهِ شَيْـًٔا اِنْ اَرَادَ اَنْ يُّهْلِكَ الْمَسِيْحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَاُمَّهٗ وَمَنْ فِى الْاَرْضِ جَمِيْعًا ۗوَلِلّٰهِ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا ۗ يَخْلُقُ مَا يَشَاۤءُ ۗوَاللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ١٧
Laqad kafaral-lażīna qālū innallāha huwal-masīḥubnu maryam(a), qul famay yamliku minallāhi syai'an in arāda ay yuhlikal-masīḥabna maryama wa ummahū wa man fil-arḍi jamī‘ā(n), wa lillāhi mulkus-samāwāti wal-arḍi wa mā bainahumā, yakhluqu mā yasyā'(u), wallāhu ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[17]
Leser, sampun kafir wong yên bekelap, “Selesernyo Allah niku dnikula Al-Masih putro Maryam.” Kelapkela (Muhammad), “Sinten nianyên wikan ngalang-ngalangi ayun Allah, kalu Dio ayun binasoke Al-Masih ana’ Maryam beserto embi'nyo serto sedanten (wong) yên wênten di bumi?” serto punyo Allah-la keraton langit serto bumi serto napi yên wênten di antaro keduonyo. Dio nyiptoke napi yên Dio ayuni. serto Allah Maha Kuaso ates sedantennyo.
وَقَالَتِ الْيَهُوْدُ وَالنَّصٰرٰى نَحْنُ اَبْنٰۤؤُا اللّٰهِ وَاَحِبَّاۤؤُهٗ ۗ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوْبِكُمْ ۗ بَلْ اَنْتُمْ بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَۗ يَغْفِرُ لِمَنْ يَّشَاۤءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَّشَاۤءُۗ وَلِلّٰهِ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا ۖوَاِلَيْهِ الْمَصِيْرُ١٨
Wa qālatil-yahūdu wan-naṣārā naḥnu abnā'ullāhi wa aḥibbā'uh(ū), qul falima yu‘ażżibukum biżunūbikum, bal antum basyarum mimman khalaq(a), yagfiru limay yasyā'u wa yu‘ażżibu may yasyā'(u), wa lillāhi mulkus-samāwāti wal-arḍi wa mā bainahumā, wa ilaihil-maṣīr(u).
[18]
Wong Yahudi serto Nasroni bekelap, “Kame’ nikula ana’-ana’ Allah serto kekasih-kekasih-Nyo.”Kelapkela, “Napi Allah nyikso niko kerno doso-doso niko? Nano, niko nikula wong (biaso) di antaro wong-wong yên Dio ciptoke.Dio ngampȗni sinten yên Dio ayuni. serto punyo Allah se danten keraton langit serto bumi serto napi yên wênten di antaro keduonyo. serto kepado-Nyo sedanten ayȗn mantu’.”
يٰٓاَهْلَ الْكِتٰبِ قَدْ جَاۤءَكُمْ رَسُوْلُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلٰى فَتْرَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ اَنْ تَقُوْلُوْا مَا جَاۤءَنَا مِنْۢ بَشِيْرٍ وَّلَا نَذِيْرٍۗ فَقَدْ جَاۤءَكُمْ بَشِيْرٌ وَّنَذِيْرٌ ۗوَاللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ ࣖ١٩
Yā ahlal-kitābi qad jā'akum rasūlunā yubayyinu lakum ‘alā fatratim minar-rusuli an taqūlū mā jā'anā mim basyīriw wa lā nażīr(in), faqad jā'akum basyīruw wa nażīr(un), wallāhu ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[19]
Hei Ahli Kitab! Leser, Rasul Kame’ sampȗn rawȗ kepado niko, nerangke (syari'at Kame’) kepado niko sewaktu tepȗtȗs (sȗngan) rasul-rasul, agar niko nano ngelapke, “Nano wênten yên rawȗ kepado kame’ baik sios wong pembakto berito ladas maupun sios wong ngesȗng perimutan.” Leser, sampȗn rawȗ kepado niko pembakto berito ladas serto tukang ngesȗng perimutan. serto Allah Maha Kuaso ates se dantennyo.
وَاِذْ قَالَ مُوْسٰى لِقَوْمِهٖ يٰقَوْمِ اذْكُرُوْا نِعْمَةَ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ اِذْ جَعَلَ فِيْكُمْ اَنْۢبِيَاۤءَ وَجَعَلَكُمْ مُّلُوْكًاۙ وَّاٰتٰىكُمْ مَّا لَمْ يُؤْتِ اَحَدًا مِّنَ الْعٰلَمِيْنَ٢٠
Wa iż qāla mūsā liqaumihī yā qaumiżkurū ni‘matallāhi ‘alaikum iż ja‘ala fīkum ambiyā'a wa ja‘alakum mulūkā(n), wa ātākum mā lam yu'ti aḥadam minal-‘ālamīn(a).
[20]
Serto (imutla), sewaktu Musa becerios kepado kaȗmnyo, “hei kaȗm kulo! imutla ayȗn nikmat Allah kepado niko sewaktu Dio munggah nabi-nabi di antaro niko, serto dadeske niko sebage wong-wong merdeka, serto ngesungke kepado niko napi yên dêrêng disȗngke kepado sios wong pun di antaro umat yên lian.”
يٰقَوْمِ ادْخُلُوا الْاَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِيْ كَتَبَ اللّٰهُ لَكُمْ وَلَا تَرْتَدُّوْا عَلٰٓى اَدْبَارِكُمْ فَتَنْقَلِبُوْا خٰسِرِيْنَ٢١
Yā qaumidkhulul-arḍal-muqaddasatal-latī kataballāhu lakum wa lā tartaddū ‘alā adbārikum fa tanqalibū khāsirīn(a).
[21]
Hei gugu' kulo! Jerla ke tanah suci (Palestin) yên sampun ditentuke Allah peranti niko, 339 serto nanola niko bebali’ ke buri (kerno takut kepado musuh), mengkȋn niko dades wong yên rugi.
339) Maksudnyo: tanah Palestina niku ditentuke Allah peranti kaum Yahudi selami wong-wong niku iman serto taat kepado Allah.
قَالُوْا يٰمُوْسٰٓى اِنَّ فِيْهَا قَوْمًا جَبَّارِيْنَۖ وَاِنَّا لَنْ نَّدْخُلَهَا حَتّٰى يَخْرُجُوْا مِنْهَاۚ فَاِنْ يَّخْرُجُوْا مِنْهَا فَاِنَّا دٰخِلُوْنَ٢٢
Qālū yā mūsā inna fīhā qauman jabbārīn(a), wa innā lan nadkhulahā ḥattā yakhrujū minhā, fa iy yakhrujū minhā fa innā dākhilūn(a).
[22]
Wong-wong niku bekelap, “hei Musa! Selesernya di dalam negeri itu ada orang-orang yên sangat kuat serto kejam, kame' nano ayȗn memelebetinya sedereng wong-wong niku metu dari ngeriku. kalu wong-wong niku metu dari ngeriku, niscaya kame' ayȗn melebet.”
قَالَ رَجُلَانِ مِنَ الَّذِيْنَ يَخَافُوْنَ اَنْعَمَ اللّٰهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوْا عَلَيْهِمُ الْبَابَۚ فَاِذَا دَخَلْتُمُوْهُ فَاِنَّكُمْ غٰلِبُوْنَ ەۙ وَعَلَى اللّٰهِ فَتَوَكَّلُوْٓا اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِيْنَ٢٣
Qāla rajulāni minal-lażīna yakhāfūna an‘amallāhu ‘alaihimadkhulū ‘alaihimul-bāb(a), fa iżā dakhaltumūhu fa innakum gālibūn(a), wa ‘alallāhi fa tawakkalū in kuntum mu'minīn(a).
[23]
Becerios duo wong lanang di antaro wong-wong yên betakwa, yên sampȗn disung nikmat oleh Allah, “Serbula wong-wong niku mesampun nikui lawang gerbang (negeri) niku. Kalu niko jerinyo niscayo niko ayȗn menang. serto betawakal kepado Allah, kalu niko wong-wong beiman
قَالُوْا يٰمُوْسٰٓى اِنَّا لَنْ نَّدْخُلَهَآ اَبَدًا مَّا دَامُوْا فِيْهَا ۖفَاذْهَبْ اَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَآ اِنَّا هٰهُنَا قٰعِدُوْنَ٢٤
Qālū yā mūsā innā lan nadkhulahā abadam mā dāmū fīhā, fażhab anta wa rabbuka fa qātilā innā hāhunā qā‘idūn(a).
[24]
Wong-wong niku bekelap, “hei Musa! nggût kapan pun kame’ nano ayȗn jerinyo selambat wong-wong niku maler wênten di jerȗnyo, kerno niku pegila niko besami Tuhan niko, serto perangla niko beduo. lanta'la kame’ tetep (anteng) di ngeriki saos.”.”
قَالَ رَبِّ اِنِّيْ لَآ اَمْلِكُ اِلَّا نَفْسِيْ وَاَخِيْ فَافْرُقْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفٰسِقِيْنَ٢٥
Qāla rabbi innī lā amliku illā nafsī wa akhī fafruq bainanā wa bainal-qaumil-fāsiqīn(a).
[25]
Dio Musa bekelap, “Ya Tuhan kulo, kulo cuma nguasoi awa’ kulo serto dulur kulo.Sebab niku pisahkela antaro kame’ dengen wong-wong yên fasik niko.”
قَالَ فَاِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ اَرْبَعِيْنَ سَنَةً ۚيَتِيْهُوْنَ فِى الْاَرْضِۗ فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفٰسِقِيْنَ ࣖ٢٦
Qāla fa innahā muḥarramatun ‘alaihim arba‘īna sanah(tan), yatīhūna fil-arḍ(i), falā ta'sa ‘alal qaumil-fāsiqīn(a).
[26]
(Allah) befirman, “(Kalu ma’niku), mako (negeri) niku telarang peranti wong-wong niku selambat empat pȗlȗ taȗn, (selambat niku) wong-wong niku ayȗn ngider kebingungan di bumi. Mako nano perlu niko (Musa) besedih ati (mikirke nasib) wong-wong yên fasik niku.”
۞ وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَاَ ابْنَيْ اٰدَمَ بِالْحَقِّۘ اِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ اَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْاٰخَرِۗ قَالَ لَاَقْتُلَنَّكَ ۗ قَالَ اِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّٰهُ مِنَ الْمُتَّقِيْنَ٢٧
Watlu ‘alaihim naba'abnai ādama bil-ḥaqqi iż qarrabā qurbānan fa tuqubbila min aḥadihimā wa lam yutaqabbal minal-ākhar(i), qāla la'aqtulannak(a), qāla innamā yataqabbalullāhu minal-muttaqīn(a).
[27]
Serto cerioskela (Muhammad) yên selesernyo kepado wong-wong niku masalah kisah keduo ana’ Adam, 340 sewaktu keduonyo ngesȗngke korban, mako yên sios dari wong niku diterimo serto dari yên lian nano diterimo. Kelapnyo (Qobil):”Cengki kulo na’ munu niko”. Kelap Habil:”Sesunggunyo Allah cuma nerimo (amal) dari wong yên taqwa”
340) Sedanten ngelapke Qabil serto Habil
لَىِٕنْۢ بَسَطْتَّ اِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَنِيْ مَآ اَنَا۠ بِبَاسِطٍ يَّدِيَ اِلَيْكَ لِاَقْتُلَكَۚ اِنِّيْٓ اَخَافُ اللّٰهَ رَبَّ الْعٰلَمِيْنَ٢٨
La'im basaṭta ilayya yadaka litaqtulanī mā ana bibāsiṭiy yadiya ilaika li'aqtulak(a), innī akhāfullāha rabbal-‘ālamīn(a).
[28]
“Leser, kalu niko (Qobil) nggerakke tangan niko kepado kulo peranti munu kulo, kulo nano ayȗn nggerakke tangan kulo buat munu niko. Kulo takut kepado Allah, Tuhan se danten alam.”
اِنِّيْٓ اُرِيْدُ اَنْ تَبُوْۤاَ بِاِثْمِيْ وَاِثْمِكَ فَتَكُوْنَ مِنْ اَصْحٰبِ النَّارِۚ وَذٰلِكَ جَزٰۤؤُا الظّٰلِمِيْنَۚ٢٩
Innī urīdu an tabū'a bi'iṡmī wa iṡmika fa takūna min aṣḥābin-nār(i), wa żālika jazā'uẓ-ẓālimīn(a).
[29]
“Selesernyo kulo ayȗn agar niko mantȗk dengen (bakto) doso (munu) kulo serto doso awa' niko dewe’, mako niko dades penunggu nerako; serto nikula balesan peranti wong yên zolim.”
فَطَوَّعَتْ لَهٗ نَفْسُهٗ قَتْلَ اَخِيْهِ فَقَتَلَهٗ فَاَصْبَحَ مِنَ الْخٰسِرِيْنَ٣٠
Fa ṭawwa‘at lahū nafsuhū qatla akhīhi fa qatalahū fa aṣbaḥa minal-khāsirīn(a).
[30]
Mangko nafsu (Qobil) ngedorongnyo peranti munuh dûlûrnyo, sampûn niku dio (leser-leser) munuhnyo, mangko dadesla dio temelebet wong yên rugi.
فَبَعَثَ اللّٰهُ غُرَابًا يَّبْحَثُ فِى الْاَرْضِ لِيُرِيَهٗ كَيْفَ يُوَارِيْ سَوْءَةَ اَخِيْهِ ۗ قَالَ يٰوَيْلَتٰٓى اَعَجَزْتُ اَنْ اَكُوْنَ مِثْلَ هٰذَا الْغُرَابِ فَاُوَارِيَ سَوْءَةَ اَخِيْۚ فَاَصْبَحَ مِنَ النّٰدِمِيْنَ ۛ٣١
Fa ba‘aṡallāhu gurābay yabḥaṡu fil-arḍi liyuriyahū kaifa yuwārī sau'ata akhīh(i), qāla yā wailatā a‘ajazta an akūna miṡla hāżal-gurābi fa uwāriya sau'ata akhī, fa aṣbaḥa minan-nādimīn(a).
[31]
Sampûn niku Allah ngûtûs sios bûrûng gagak ngedû’ tanah peranti ditingalke kepadonyo (Qobil) ma’pundi dio selesernyo ngûbûrke mayat dûlûrnyo. 341 Qabil bekelap, “Oi, celako kulo!Napi kulo nano wikan bedamel peca’ bûrûng gagak niki, nggût kulo wikan ngûbûrke mayat dûlûr kulo niki?”Mangko dadesla dio temelebet wong yên nyesel.
341) Dipahami dari ayat niki bahwo wong kata pulo' ngembil pelajaran dari alam serto jangan segen-segen ngembil pelajaran dari yên langkung renda tingketan ilmunyo.
مِنْ اَجْلِ ذٰلِكَ ۛ كَتَبْنَا عَلٰى بَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ اَنَّهٗ مَنْ قَتَلَ نَفْسًاۢ بِغَيْرِ نَفْسٍ اَوْ فَسَادٍ فِى الْاَرْضِ فَكَاَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيْعًاۗ وَمَنْ اَحْيَاهَا فَكَاَنَّمَآ اَحْيَا النَّاسَ جَمِيْعًا ۗوَلَقَدْ جَاۤءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنٰتِ ثُمَّ اِنَّ كَثِيْرًا مِّنْهُمْ بَعْدَ ذٰلِكَ فِى الْاَرْضِ لَمُسْرِفُوْنَ٣٢
Min ajli żālik(a), katabnā ‘alā banī isrā'īla annahū man qatala nafsam bigairi nafsin au fasādin fil-arḍi fa ka'annamā qatalan-nāsa jamī‘ā(n), wa man aḥyāhā fa ka'annamā aḥyan-nāsa jamī‘ā(n), wa laqad jā'athum rusulunā bil-bayyināt(i), ṡumma inna kaṡīram minhum ba‘da żālika fil-arḍi lamusrifūn(a).
[32]
Oleh kerno niku, Kame’ tetepke (sios hûkûm) peranti Bani Isroil, bahwo sinten saos munu wong, nano kerno wong niku munu wong lian, 342 atawa nano kerno bedamel kerusa’an di bumi, mako peca’ dio sampûn munu sedanten wong. 343 Sinten saos miaro keuripan sios wong, mangko pecak dio sampûn miaro kehuripan se danten wong. Selesernyo Rosul Kame’ sampûn (bakto) keterangan-keterangan yên leser.Tapi sampûn niku kata di antaro wong-wong niku sampûn niku tepeliwat di bumi.
342) Ya'ni: munu wong dêdê kerno qishaash.
343) Hukum niki dêdêla ngenoi Bani Israil saos, tapi jugo ngenoi wong sedantennyo. Allah mandang bahwo munu sios niku wêntenla sebagî munu wong sedantennyo, kerno wong niku wêntenla anggota masyarakat serto kerno munu sios wong retinyo jugo munu ketûrûnannyo.
اِنَّمَا جَزٰۤؤُا الَّذِيْنَ يُحَارِبُوْنَ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ وَيَسْعَوْنَ فِى الْاَرْضِ فَسَادًا اَنْ يُّقَتَّلُوْٓا اَوْ يُصَلَّبُوْٓا اَوْ تُقَطَّعَ اَيْدِيْهِمْ وَاَرْجُلُهُمْ مِّنْ خِلَافٍ اَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْاَرْضِۗ ذٰلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِى الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِى الْاٰخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيْمٌ٣٣
Innamā jazā'ul-lażīna yuḥāribūnallāha wa rasūlahū wa yas‘auna fil-arḍi fasādan ay yuqattalū au yuṣallabū au tuqaṭṭa‘a aidīhim wa arjuluhum min khilāfin au yunfau minal-arḍ(i), żālika lahum khizyun fid-dun-yā wa lahum fil-ākhirati ‘ażābun ‘aẓīm(un).
[33]
Hukuman peranti wong-wong yên merangi Allah serto Rosul-Nyo serto damel kerusa’an di bumi, cuma bunu atawa disalib, atawa diteta’ tangan serto kaki wong-wong niku secaro silang, 344 atawa dibuang dari enggon pedalemannyo. Yên ma'niku kehinoan peranti wong-wong niku di dunio, serto di akhîrat wong-wong niku angsal azab yên ageng.
344) Maksudnyo ya'ni: neta' tangan kanan serto kaki kiri; serto kalu namelke male dades diteta' tangan kiri serto kaki kanan.
اِلَّا الَّذِيْنَ تَابُوْا مِنْ قَبْلِ اَنْ تَقْدِرُوْا عَلَيْهِمْۚ فَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ ࣖ٣٤
Illal-lażīna tābū min qabli an taqdirū ‘alaihim, fa‘lamū annallāha gafūrur raḥīm(un).
[34]
Kecuali wong-wong yên betobat sebelûm niko wikan nguasai wong-wong niku; mangko wikanila, bahwo Allah Maha Pengampûn, Maha Penyayang.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَابْتَغُوْٓا اِلَيْهِ الْوَسِيْلَةَ وَجَاهِدُوْا فِيْ سَبِيْلِهٖ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُوْنَ٣٥
Yā ayyuhal-lażīna āmanuttaqullāha wabtagū ilaihil-wasīlata wa jāhidū fī sabīlihī la‘allakum tufliḥūn(a).
[35]
Hei wong-wong yên beiman! Betakwala kepado Allah serto carila wasila (jalan) peranti mara’ke awa' kepado-Nyo, serto bejihadla (bejuangla) di jalan-Nyo, agar niko berûntûng.
اِنَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا لَوْ اَنَّ لَهُمْ مَّا فِى الْاَرْضِ جَمِيْعًا وَّمِثْلَهٗ مَعَهٗ لِيَفْتَدُوْا بِهٖ مِنْ عَذَابِ يَوْمِ الْقِيٰمَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنْهُمْ ۚ وَلَهُمْ عَذَابٌ اَلِيْمٌ٣٦
Innal-lażīna kafarū lau anna lahum mā fil-arḍi jamī‘aw wa miṡlahū ma‘ahū liyaftadū bihī min ‘ażābi yaumil-qiyāmati mā tuqubbila minhum, wa lahum ‘ażābun alīm(un).
[36]
Selesernyo wong-wong yên kafir, umpamo wong-wong niku punyo se danten yên wênten di bumi serto ditambah dengen sema’niku male peranti nebusi awa'nyo dari azab pado dinten Kiamat, niscayo se danten (tebusan) niku nano diterimo dari wong-wong niku.Wong-wong niku (tetep) angsal azab yên pedih.
يُرِيْدُوْنَ اَنْ يَّخْرُجُوْا مِنَ النَّارِ وَمَا هُمْ بِخٰرِجِيْنَ مِنْهَا ۖوَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِيْمٌ٣٧
Yurīdūna ay yakhrujū minan-nāri wa mā hum bikhārijīna minhā, wa lahum ‘ażābun muqīm(un).
[37]
Ayunwong-wong niku ayûn metu dari nerako, tapi nano wikan metu dari ngeriku. serto wong-wong niku angsal azab yên kekal.
وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوْٓا اَيْدِيَهُمَا جَزَاۤءًۢ بِمَا كَسَبَا نَكَالًا مِّنَ اللّٰهِ ۗوَاللّٰهُ عَزِيْزٌ حَكِيْمٌ٣٨
Was-sāriqu was-sāriqatu faqṭa‘ū aidiyahumā jazā'am bimā kasabā nakālam minallāh(i), wallāhu ‘azīzun ḥakīm(un).
[38]
Wong maling lanang serto wadon, teta’la tangan keduonyo (sebagê) balesan ates damelan yên wong-wong niku damelke serto sebagê siksoan dari Allah. serto Allah Maha Pekaso, Maha Bijaksano.
فَمَنْ تَابَ مِنْۢ بَعْدِ ظُلْمِهٖ وَاَصْلَحَ فَاِنَّ اللّٰهَ يَتُوْبُ عَلَيْهِ ۗاِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ٣٩
Faman tāba mim ba‘di ẓulmihī wa aṣlaḥa fa innallāha yatūbu ‘alaih(i), innallāha gafūrur raḥīm(un).
[39]
Mako sinten saos yên betobat sesampûn dio ngeniayo niku serto meneri awa'nyo dewe’, mangko selesernyo Allah nerimo tobatnyo. Leser, Allah Maha Pengampûn, Maha Penyayang.
اَلَمْ تَعْلَمْ اَنَّ اللّٰهَ لَهٗ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِۗ يُعَذِّبُ مَنْ يَّشَاۤءُ وَيَغْفِرُ لِمَنْ يَّشَاۤءُ ۗوَاللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ٤٠
Alam ta‘lam annallāha lahū mulkus-samāwāti wal-arḍ(i), yu‘ażżibu may yasyā'u wa yagfiru limay yasyā'(u), wallāhu ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[40]
Napi niko nano’ wikan, bahwo Allah punyo se danten keraton langit serto bumi, Dio nyikso sinten yên Dio ayuni serto ngampûni sinten yên Dio ayuni. Allah Maha Kuaso dengen sedantennyo.
۞ يٰٓاَيُّهَا الرَّسُوْلُ لَا يَحْزُنْكَ الَّذِيْنَ يُسَارِعُوْنَ فِى الْكُفْرِ مِنَ الَّذِيْنَ قَالُوْٓا اٰمَنَّا بِاَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِنْ قُلُوْبُهُمْ ۛ وَمِنَ الَّذِيْنَ هَادُوْا ۛ سَمّٰعُوْنَ لِلْكَذِبِ سَمّٰعُوْنَ لِقَوْمٍ اٰخَرِيْنَۙ لَمْ يَأْتُوْكَ ۗ يُحَرِّفُوْنَ الْكَلِمَ مِنْۢ بَعْدِ مَوَاضِعِهٖۚ يَقُوْلُوْنَ اِنْ اُوْتِيْتُمْ هٰذَا فَخُذُوْهُ وَاِنْ لَّمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوْا ۗوَمَنْ يُّرِدِ اللّٰهُ فِتْنَتَهٗ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهٗ مِنَ اللّٰهِ شَيْـًٔا ۗ اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ لَمْ يُرِدِ اللّٰهُ اَنْ يُّطَهِّرَ قُلُوْبَهُمْ ۗ لَهُمْ فِى الدُّنْيَا خِزْيٌ ۖوَّلَهُمْ فِى الْاٰخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيْمٌ٤١
Yā ayyuhar-rasūlu lā yaḥzunkal-lażīna yusāri‘ūna fil-kufri minal-lażīna qālū āmannā bi'afwāhihim wa lam tu'min qulūbuhum - wa minal-lażīna hādū - sammā‘ūna lil-każibi sammā‘ūna liqaumin ākharīna lam ya'tūk(a), yuḥarrifūnal-kalima mim ba‘di mawāḍi‘ih(ī), yaqūlūna in ūtītum hāżā fa khużhu wa illam tu'tauhu faḥżarū, wa may yuridillāhu fitnatahū falan tamlika lahū minallāhi syai'ā(n), ulā'ikal-lażīna lam yuridillāhu ay yuṭahhira qulūbahum, lahum fid-dun-yā khizyuw wa lahum fil-ākhirati ‘ażābun ‘aẓīm(un).
[41]
Hei Rasul (Muhammad)! Nano patût niko sedêh kerno wong-wong niku beladasan dijerû kekafirannyo. ya'ni wong-wong (munafik) yên bekelap dengen mûlûtnyo, “Kame’ sampûn beiman,” padohal ati wong-wong niku déréng beiman; serto jugo wong-wong Yahudi yên demen nian nenger (berito-berito) yên mudike 345 serto nenger (cerios) wong lian yên dereng kalo rawû kepado niko. Wong-wong niku ngobah isi (Taurot) dari ma’no yên selesernyo. Kelap wong-wong niku: “Kalu niki yên disûngke kepado niko (yên sampûn di ubah) terimola, serto kalu niko disûng ddnyo yên niki, mangko behati-hatila.”Sinten saos diayuni Allah peranti dingelanta'ke seset, setitikpun niko nano ayun wikan nula’ sesios pun dari Allah (peranti nolongnyo). Wong-wong niku nikula, yên nano diayuni Allah peranti nyucike ati wong-wong niku.Di dunio wong-wong niku angsal kehinoan serto di akhirat ayûn angsal azab yên ageng.
345) Maksudnyo ya'ni: wong Yahudi demen nian ngerungu kelapan-kelapan pendeta wong-wong niku yên bohong, atawa demen nian ngerungu kelapan-kelapan Nabi Muhammad s.a.w peranti dinggûtkan kepado pendeta-pendeta serto kawan-kawan wong-wong niku dengen caro yên nano jujur.
سَمّٰعُوْنَ لِلْكَذِبِ اَكّٰلُوْنَ لِلسُّحْتِۗ فَاِنْ جَاۤءُوْكَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ اَوْ اَعْرِضْ عَنْهُمْ ۚوَاِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ يَّضُرُّوْكَ شَيْـًٔا ۗ وَاِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِۗ اِنَّ اللّٰهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِيْنَ٤٢
Sammā‘ūna lil-każibi akkālūna lis-suḥt(i), fa in jā'ūka faḥkum bainahum au a‘riḍ ‘anhum, wa in tu‘riḍ ‘anhum falay yaḍurrūka syai'ā(n), wa in ḥakamta faḥkum bainahum bil-qisṭ(i), innallāha yuḥibbul-muqsiṭīn(a).
[42]
Wong-wong niku gala’ nian nenger kabar mudike, kata nedo (tedoan) yên haram. 346 Kalu wong-wong niku (wong Yahudi) rawû kepado niko (Muhammad ayûn minta’ putusan), mangko sûngla putusan di antaro wong-wong niku atawa bebîlûkla dari wong-wong niku, serto kalu niko bebîlûk, mako wong-wong niku nano wikan mbahayoke niko setitik jugo. Tapi kalu niko mȗtȗske (pekaro wong-wong niku), mangko pȗtȗskela dengen adil.Selesernyo Allah cinto sami wong-wong yên adil.
346) Peca' duet sogokan serto sebagînyo.
وَكَيْفَ يُحَكِّمُوْنَكَ وَعِنْدَهُمُ التَّوْرٰىةُ فِيْهَا حُكْمُ اللّٰهِ ثُمَّ يَتَوَلَّوْنَ مِنْۢ بَعْدِ ذٰلِكَ ۗوَمَآ اُولٰۤىِٕكَ بِالْمُؤْمِنِيْنَ ࣖ٤٣
Wa kaifa yuḥakkimūnaka wa ‘indahumut-taurātu fīhā ḥukmullāhi ṡumma yatawallauna mim ba‘di żālik(a), wa mā ulā'ika bil-mu'minīn(a).
[43]
Serto ma’ pundi wong-wong niku ayûn munggake niko dades hakimnyo, padohal wong-wong niku punyo Taurat yên di jerûnyo (wênten) hûkûm Allah, mengkîn wong-wong niku bebîlûk (dari pûtûsan niko) sampûn niku? Leser, wong-wong niku dêdênyo wong-wong yên beiman.
اِنَّآ اَنْزَلْنَا التَّوْرٰىةَ فِيْهَا هُدًى وَّنُوْرٌۚ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّوْنَ الَّذِيْنَ اَسْلَمُوْا لِلَّذِيْنَ هَادُوْا وَالرَّبّٰنِيُّوْنَ وَالْاَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوْا مِنْ كِتٰبِ اللّٰهِ وَكَانُوْا عَلَيْهِ شُهَدَاۤءَۚ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوْا بِاٰيٰتِيْ ثَمَنًا قَلِيْلًا ۗوَمَنْ لَّمْ يَحْكُمْ بِمَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ فَاُولٰۤىِٕكَ هُمُ الْكٰفِرُوْنَ٤٤
Innā anzalnat-taurāta fīhā hudaw wa nūr(un), yaḥkumu bihan-nabiyyūnal-lażīna aslamū lil-lażīna hādū war-rabbāniyyūna wal-aḥbāru bimastuḥfiẓū min kitābillāhi wa kānū ‘alaihi syuhadā'(a), falā takhsyawun-nāsa wakhsyauni wa lā tasytarū bi'āyātī ṡamanan qalīlā(n), wa mal lam yaḥkum bimā anzalallāhu fa ulā'ika humul-kāfirūn(a).
[44]
Leser, Kame’ yên nûrûnke Kitab Taurat; di jerûnyo (wênten) petunjuk serto cahayo.Yên dengen Kitab niku se danten nabi yên beserah awa' kepado Allah ngesûng putusan atas pekaro wong Yahudi, demikian saos sedanten ulama’ serto pendeta-pendeta wong-wong niku, sebab wong-wong niku dikengkenke miaro kitab-kitab Allah serto wong-wong niku dades saksi tehadepnyo. Kerno niku nano angsal niko takût kepado wong, (tapi) takutla kepado Kulo. serto nano angsal niko sadêke ayat-ayat Kulo dengen rego murah. Sinten saos nano mûtûske dengen napi yên ditûrûnke Allah, mangko wong-wong niku wong-wong kafir.
وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيْهَآ اَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَالْاَنْفَ بِالْاَنْفِ وَالْاُذُنَ بِالْاُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّۙ وَالْجُرُوْحَ قِصَاصٌۗ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهٖ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَّهٗ ۗوَمَنْ لَّمْ يَحْكُمْ بِمَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ فَاُولٰۤىِٕكَ هُمُ الظّٰلِمُوْنَ٤٥
Wa katabnā ‘alaihim fīhā annan-nafsa bin-nafsi wal-‘aina bil-‘aini wal-anfa bil-anfi wal-użuna bil-użuni was-sinna bis-sinni wal-jurūḥa qiṣāṣ(un), faman taṣaddaqa bihī fa huwa kaffāratul lah(ū), wa mal lam yaḥkum bimā anzalallāhu fa ulā'ika humuẓ-ẓālimūn(a).
[45]
Kame’ sampûn netepke peranti wong-wong niku di jerûnyo (Taurat) bahwo nyawo (dibales) dengen nyawo, mato dengen mato, îdûng dengen îdûng, kûpîng dengen kûpîng, gigi dengen gigi, serto luko-luko (pun) wênten qiṣaṣnyo (balesan yên sami). Sinten saos ngelepaske (hak qiṣaṣ)nyo, mako niku (dades) penebus doso perantinyo. Sinten saos nano mûtûske pekaro nûrût napi yên ditûrûnke Allah, mangko wong-wong nikula wong-wong zholim.
وَقَفَّيْنَا عَلٰٓى اٰثَارِهِمْ بِعِيْسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرٰىةِ ۖوَاٰتَيْنٰهُ الْاِنْجِيْلَ فِيْهِ هُدًى وَّنُوْرٌۙ وَّمُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرٰىةِ وَهُدًى وَّمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِيْنَۗ٤٦
Wa qaffainā ‘alā āṡārihim bi‘īsabni maryama muṣaddiqal limā baina yadaihi minat-taurāh(ti), wa ātaināhul-injīla fīhi hudaw wa nūr(un), wa muṣaddiqal limā baina yadaihi minat-taurāti wa hudaw wa mau‘iẓatal lil-muttaqīn(a).
[46]
Serto Kame’ terûske jejak wong-wong niku dengen ngûtûs Isa ana’ Maryam, ngeleserke Kitab yên sedêrêngnyo, ya'ni Taurat. serto Kame’ nurunke Injil kepadonyo, di jerûnyo teangsal petunjuk serto cahayo, serto ngeleserke Kitab yên sedêrêngnyo ya'ni Taurat, serto sebage petûnjûk serto pengajaran peranti wong-wong yên bertakwa.
وَلْيَحْكُمْ اَهْلُ الْاِنْجِيْلِ بِمَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ فِيْهِۗ وَمَنْ لَّمْ يَحْكُمْ بِمَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ فَاُولٰۤىِٕكَ هُمُ الْفٰسِقُوْنَ٤٧
Walyaḥkum ahlul-injīli bimā anzalallāhu fīh(i), wa mal lam yaḥkum bimā anzalallāhu fa ulā'ika humul-fasiqūn(a).
[47]
Serto mestila wong yên tumut Injil mutuske pekaro nurut napi yên diturunke Allah di jerûnyo. 347 Sinten saos nano mutuske pekaro tumut napi yên ditûrûnkan Allah, mangko wong-wong nikula wong-wong fasik. 348
347) Penumut penumut Injil niku cengki mûtûske pekaro nûrût napi yên ditûrûnke Allah dijerû Injil niku, nggût sami maso ditûrûnke Al Quran
348) Wong yên nano mutûske pekaro nûrût hukum Allah, wênten tigo macem: a. kerno benci serto ingkarnyo kepado hukum Allah, wong yên ca’ niki kafir (surat Al Maa-idah ayat 44). b. kerno nûrût hawa nafsu serto rugike wong lian dinamike zalim (surat Al Maa-idah ayat 45). c. kerno fasik peca' ditunju’ olê ayat 47 surat niki.
وَاَنْزَلْنَآ اِلَيْكَ الْكِتٰبَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتٰبِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ وَلَا تَتَّبِعْ اَهْوَاۤءَهُمْ عَمَّا جَاۤءَكَ مِنَ الْحَقِّۗ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَّمِنْهَاجًا ۗوَلَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ لَجَعَلَكُمْ اُمَّةً وَّاحِدَةً وَّلٰكِنْ لِّيَبْلُوَكُمْ فِيْ مَآ اٰتٰىكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرٰتِۗ اِلَى اللّٰهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيْعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيْهِ تَخْتَلِفُوْنَۙ٤٨
Wa anzalnā ilaikal-kitāba bil-ḥaqqi muṣaddiqal limā baina yadaihi minal-kitābi wa muhaiminan ‘alaihi faḥkum bainahum bimā anzalallāhu wa lā tattabi‘ ahwā'ahum ‘ammā jā'aka minal-ḥaqq(i), likullin ja‘alnā minkum syir‘ataw wa minhājā(n), wa lau syā'allāhu laja‘alakum ummataw wāḥidataw wa lākil liyabluwakum fī mā ātākum fastabiqul-khairāt(i), ilallāhi marji‘ukum jamī‘an fa yunabbi'ukum bimā kuntum fīhi takhtalifūn(a).
[48]
Serto Kame’ sampûn nûrûnke Kitab (Al-Qur’an) kepado niko (Muhammad) dengen bakto keleseran, yên meleserke kitab-kitab yên ditûrûnke sederengnyo serto nyagonyo, 349 mangko pûtûskela pekaro wong-wong niku nûrût napi yên ditûrûnke Allah serto nano angsal niko tumut ayun wong-wong niku dengen ninggalke keleseran yên sampûn rawûh kepado niko. Peranti sedanten umat di antaro niko, 350 Kame’ sûngke atûran serto jalan yên terang. Kalu Allah ngenda’i, niscayo niko dijadiken-Nyo sios umat (saos), tapi Allah ayûn nguji niko tehadep karunio yên sampûn disungke-Nyo kepado niko, mangko belumbanla bedamel kebakalun. Hanyo kepado Allah niko se danten mantû’, sampun niku dihabarke-Nyo kepado niko tehadep napi yên kerîhîn niko selîsîke,
349) Maksudnyo: Al Quran wêntenlah ukuran peranti nentuke saê sami nanonyo ayat-ayat yên ditûrûnke jerû Kitab-Kitab sedêrêngnyo.
350) Maksudnyo: umat Nabi Muhammad s.a.w. serto umat-umat yên sedêrêngnyo.
وَاَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ وَلَا تَتَّبِعْ اَهْوَاۤءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ اَنْ يَّفْتِنُوْكَ عَنْۢ بَعْضِ مَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ اِلَيْكَۗ فَاِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ اَنَّمَا يُرِيْدُ اللّٰهُ اَنْ يُّصِيْبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوْبِهِمْ ۗوَاِنَّ كَثِيْرًا مِّنَ النَّاسِ لَفٰسِقُوْنَ٤٩
Wa aniḥkum bainahum bimā anzalallāhu wa lā tattabi‘ ahwā'ahum waḥżarūhum ay yaftinūka ‘am ba‘ḍi mā anzalallāhu ilaik(a), fa in tawallau fa‘lam annamā yurīdullāhu ay yuṣībahum biba‘ḍi żunūbihim, wa inna kaṡīram minan-nāsi lafāsiqūn(a).
[49]
Serto mestila niko mûtûske pekaro di antaro wong-wong niku tumut napi yên ditûrûnke Allah, serto nanola niko tumut ayun wong-wong niku. serto waspadala tehadep wong-wong niku, nano nggût wong-wong niku ngeniayonyo niko tehadep sebagean napi yên sampûn ditûrûnke Allah kepado niko.Kalu wong-wong niku bepaling (dari hûkûm yên sampûn ditûrûnke Allah), mako wikanila bahwo selesernyo Allah beayun nyampakke musibah kepado wong-wong niku disebabke sebagean doso-doso wong-wong niku. serto leser kata wong nikula wong-wong yên fasik.
اَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُوْنَۗ وَمَنْ اَحْسَنُ مِنَ اللّٰهِ حُكْمًا لِّقَوْمٍ يُّوْقِنُوْنَ ࣖ٥٠
Afaḥukmul-jāhiliyyati yabgūn(a), wa man aḥsanu minallāhi ḥukmal liqaumiy yūqinūn(a).
[50]
Napikah hûkûm Jahiliyah yên wong-wong niku ayuni? (Hûkûm) Sinten nianyên sampun leser daripado (hûkûm) Allah peranti wong-wong yên ngeyakini (igamonyo)?
۞ يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تَتَّخِذُوا الْيَهُوْدَ وَالنَّصٰرٰٓى اَوْلِيَاۤءَ ۘ بَعْضُهُمْ اَوْلِيَاۤءُ بَعْضٍۗ وَمَنْ يَّتَوَلَّهُمْ مِّنْكُمْ فَاِنَّهٗ مِنْهُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الظّٰلِمِيْنَ٥١
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā tattakhiżul-yahūda wan-naṣārā auliyā'(a), ba‘ḍuhum auliyā'u ba‘ḍ(in), wa may yatawallahum minkum fa innahū minhum, innallāha lā yahdil-qaumaẓ-ẓālimīn(a).
[51]
Hei wong-wong yên beiman! Nano angsal niko dadeske wong Yahudi serto Nasrani sebage pemimpin (niko); wong-wong niku sios sami lian saling ngelindûngi. Sinten saos di antaro niko yên dadeske wong-wong niko pemimpin, mangko selesernyo dio temelebet golongan wong-wong niku.Leser nian, Allah nano ngesûng petûnjûk kepado wong-wong yên zalim.
فَتَرَى الَّذِيْنَ فِيْ قُلُوْبِهِمْ مَّرَضٌ يُّسَارِعُوْنَ فِيْهِمْ يَقُوْلُوْنَ نَخْشٰٓى اَنْ تُصِيْبَنَا دَاۤىِٕرَةٌ ۗفَعَسَى اللّٰهُ اَنْ يَّأْتِيَ بِالْفَتْحِ اَوْ اَمْرٍ مِّنْ عِنْدِهٖ فَيُصْبِحُوْا عَلٰى مَآ اَسَرُّوْا فِيْٓ اَنْفُسِهِمْ نٰدِمِيْنَۗ٥٢
Fa taral-lażīna fī qulūbihim maraḍuy yusāri‘ūna fīhim yaqūlūna nakhsyā an tuṣībanā dā'irah(tun), fa ‘asallāhu ay ya'tiya bil-fatḥi au amrim min ‘indihī fa yuṣbiḥū ‘alā mā asarrū fī anfusihim nādimīn(a).
[52]
Mako niko wikan ningali wong-wong yên atinyo bepenyakit gancang mara’i wong-wong niku (Yahudi serto Nasrani), serayo becerios:“Kame’ takut ayûn angsal bala’.” Mudah-mudahan Allah ayûn datengke kemenangan (kepado Rosul-Nyo), atawa sesuatu kepûtûsan dari sisi-Nyo, nggût wong-wong niku dades nyesel tehadep napi yên wong-wong niku singitke jerû awa'nyo.
وَيَقُوْلُ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اَهٰٓؤُلَاۤءِ الَّذِيْنَ اَقْسَمُوْا بِاللّٰهِ جَهْدَ اَيْمَانِهِمْۙ اِنَّهُمْ لَمَعَكُمْۗ حَبِطَتْ اَعْمَالُهُمْ فَاَصْبَحُوْا خٰسِرِيْنَ٥٣
Wa yaqūlul-lażīna āmanū ahā'ulā'il-lażīna aqsamū billāhi jahda aimānihim, innahum lama‘akum, ḥabiṭat a‘māluhum fa aṣbaḥū khāsirīn(a).
[53]
Serto kelap wong-wong yên beiman: “Napi ma’niki wong yên besumpa secaro leser-leser dengen (nami) Allah, bahwo wong-wong niku leser-leser sami niko?” Sedanten amal wong-wong niku dades sio-sio, nggût wong-wong niku dades wong yên rugi.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا مَنْ يَّرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِيْنِهٖ فَسَوْفَ يَأْتِى اللّٰهُ بِقَوْمٍ يُّحِبُّهُمْ وَيُحِبُّوْنَهٗٓ ۙاَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِيْنَ اَعِزَّةٍ عَلَى الْكٰفِرِيْنَۖ يُجَاهِدُوْنَ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ وَلَا يَخَافُوْنَ لَوْمَةَ لَاۤىِٕمٍ ۗذٰلِكَ فَضْلُ اللّٰهِ يُؤْتِيْهِ مَنْ يَّشَاۤءُۗ وَاللّٰهُ وَاسِعٌ عَلِيْمٌ٥٤
Yā ayyuhal-lażīna āmanū may yartadda minkum ‘an dīnihī fa saufa ya'tillāhu biqaumiy yuḥibbuhum wa yuḥibbūnah(ū), ażillatin ‘alal-mu'minīna a‘izzatin ‘alal-kāfirīn(a), yujāhidūna fī sabīlillāhi wa lā yakhāfūna laumata lā'im(in), żālika faḍlullāhi yu'tīhi may yasyā'(u), wallāhu wāsi‘un ‘alīm(un).
[54]
Hei wong-wong yên beiman! Sinten saos di antaro niko yên murtad (metu) dari agamonyo, mangko mengken Allah ayun merawuhke sios gugu', Dio mencintai wong-wong niku serto wong-wong niku jugo nyintoi-Nyo, serto besikap lemah lembut tehadep wong-wong yên beiman, tapi besikap keras sami wong-wong kafir, yên bejihad di jalan Allah, serto yên nano takut kepado eje’an wong yên gala’ ngujo’. Nikula karunio Allah yên disûngken-Nyo sami sinten yên Dio ayuni. serto Allah Maha luas (sûngan-Nyo), Maha Wikan.
اِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّٰهُ وَرَسُوْلُهٗ وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوا الَّذِيْنَ يُقِيْمُوْنَ الصَّلٰوةَ وَيُؤْتُوْنَ الزَّكٰوةَ وَهُمْ رٰكِعُوْنَ٥٥
Innamā waliyyukumullāhu wa rasūluhū wal-lażīna āmanul-lażīna yuqīmūnaṣ-ṣalāta wa yu'tūnaz-zakāta wa hum rāki‘ūn(a).
[55]
Selesernyo penolong niko cuma Allah, Rosul-Nyo, serto wong-wong yên beiman, yên damelke solat serto ngesûng zakat, serayo tûndûk (kepado Allah).
وَمَنْ يَّتَوَلَّ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْا فَاِنَّ حِزْبَ اللّٰهِ هُمُ الْغٰلِبُوْنَ ࣖ٥٦
Wa may yatawallallāha wa rasūlahū wal-lażīna āmanū fa inna ḥizballāhi humul-gālibūn(a).
[56]
Serto sinten saos ndadeske Allah, Rasul-Nyo serto wong-wong yên beiman sebage penolongnyo, mangko leser, pengikut (agamo) Allah 351 nikula yên menang.
351) Ya'ni: wong-wong yên dadeske Allah, Rasul-Nya serto wong-wong yên beriman sebagî penolongnyo.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِيْنَ اتَّخَذُوْا دِيْنَكُمْ هُزُوًا وَّلَعِبًا مِّنَ الَّذِيْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ اَوْلِيَاۤءَۚ وَاتَّقُوا اللّٰهَ اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِيْنَ٥٧
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā tattakhiżul-lażīnattakhażū dīnakum huzuwaw wa la‘ibam minal-lażīna ūtul-kitāba min qablikum wal-kuffāra auliyā'(a), wattaqullāha in kuntum mu'minīn(a).
[57]
Hei wong-wong yên beiman! Nano angsal niko munggake sirah niko wong-wong yên muat agami niko dades bahan uyo’an serto maênan, (ya'ni) di antaro wong-wong yên sampun disûng kitab sedereng niko, serto wong-wong yên kafir (wong musyrik). serto betakwala kepado Allah kalu niko wong-wong beiman.
وَاِذَا نَادَيْتُمْ اِلَى الصَّلٰوةِ اتَّخَذُوْهَا هُزُوًا وَّلَعِبًا ۗذٰلِكَ بِاَ نَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُوْنَ٥٨
Wa iżā nādaitum ilaṣ-ṣalātittakhażūhā huzuwaw wa la‘ibā(n), żālika bi'annahum qaumul lā ya‘qilūn(a).
[58]
Serto kalu niko ngulo’ke (wong-wong niku) peranti (damelke) solat, wong-wong niku ndadeskenyo bahan uyo’an serto mainan. Yên ma’ niku nikula kerno wong-wong niku wong-wong yên nano beakal.
قُلْ يٰٓاَهْلَ الْكِتٰبِ هَلْ تَنْقِمُوْنَ مِنَّآ اِلَّآ اَنْ اٰمَنَّا بِاللّٰهِ وَمَآ اُنْزِلَ اِلَيْنَا وَمَآ اُنْزِلَ مِنْ قَبْلُۙ وَاَنَّ اَكْثَرَكُمْ فٰسِقُوْنَ٥٩
Qul yā ahlal-kitābi hal tanqimūna minnā illā an āmannā billāhi wa mā unzila ilainā wa mā unzila min qabl(u), wa anna akṡarakum fāsiqūn(a).
[59]
Kelapkela, “hei Ahli Kitab! Napi niko ningal mbenci kame’, cuma kerno kame’ beiman kepado Allah, kepado napi yên di- tûrûnke kepado kame’ serto kepado napi yên ditûrûnke sedêrêngnyo? Leser, kata dari niko nikula wong-wong yên fasik.”
قُلْ هَلْ اُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِّنْ ذٰلِكَ مَثُوْبَةً عِنْدَ اللّٰهِ ۗمَنْ لَّعَنَهُ اللّٰهُ وَغَضِبَ عَلَيْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِيْرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوْتَۗ اُولٰۤىِٕكَ شَرٌّ مَّكَانًا وَّاَضَلُّ عَنْ سَوَاۤءِ السَّبِيْلِ٦٠
Qul hal unabbi'ukum bisyarrim min żālika maṡūbatan ‘indallāh(i), mal la‘anahullāhu wa gaḍiba ‘alaihi wa ja‘ala minhumul-qiradata wal-khanāzīra wa ‘abadaṭ-ṭāgūt(a), ulā'ika syarrum makānaw wa aḍallu ‘an sawā'is-sabīl(i).
[60]
Kelapkela (Muhammad), “Napi ayun kulo beritoke kepado niko tentang wong yên langkung bûrûk pembalesannyo dari (wong fasik) di sisi Allah? ya'ni, wong yên dilaknat serto dimurkai Allah, di antaro wong-wong niku (wênten) yên didadeske keřo serto babi 352 serto (wong yên) nyembah Toghut?.” Wong-wong niku langkung bûřuk pedalemannyo serto langkung teseset dari jalan yên leser.
352) Yên dimaksud dingeriki ya'ni: wong-wong Yahudi yên ngelanggar kehormatan dinten Sabtu (tingali surat Al Baqarah ayat 65).
وَاِذَا جَاۤءُوْكُمْ قَالُوْٓا اٰمَنَّا وَقَدْ دَّخَلُوْا بِالْكُفْرِ وَهُمْ قَدْ خَرَجُوْا بِهٖ ۗوَاللّٰهُ اَعْلَمُ بِمَا كَانُوْا يَكْتُمُوْنَ٦١
Wa iżā jā'ūkum qālū āmannā wa qad dakhalū bil-kufri wa hum qad kharajū bih(ī), wallāhu a‘lamu bimā kānū yaktumūn(a).
[61]
Serto napibilo wong-wong niku (Yahudi atawa munafik) rawû kepado niko, kelap wong-wong niku, “Kame’ sampûn beiman,” padohal wong-wong niku rawû kepado niko dengen kekafiran serto wong-wong niku kesah pun ma’niku, serto Allah langkung ngetahui napi yên wong-wong niku singitke.
وَتَرٰى كَثِيْرًا مِّنْهُمْ يُسَارِعُوْنَ فِى الْاِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاَكْلِهِمُ السُّحْتَۗ لَبِئْسَ مَا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ٦٢
Wa tarā kaṡīram minhum yusāri‘ūna fil-iṡmi wal-‘udwāni wa aklihimus-suḥt(a), labi'sa mā kānū ya‘malūn(a).
[62]
Serto niko ayûn ningal kata di antaro wong-wong niku (wong Yahudi) belomba jerû bedamel doso, pemûsûhan serto nedo yên haram. Leser, bûrû’ nian napi yên wong-wong niku damelke.
لَوْلَا يَنْهٰىهُمُ الرَّبّٰنِيُّوْنَ وَالْاَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْاِثْمَ وَاَكْلِهِمُ السُّحْتَۗ لَبِئْسَ مَا كَانُوْا يَصْنَعُوْنَ٦٣
Lau lā yanhāhumur-rabbāniyyūna wal-aḥbāru ‘an qaulihimul-iṡma wa aklihimus-suḥt(a), labi'sa mā kānū yaṣna‘ūn(a).
[63]
Napi sebab se danten ulama’ serto pendeta wong-wong niku nano nega wong-wong niku becerios doso/ mudike serto nedo yên haram? leserjahat nian napi yên wong-wong niku damelke.
وَقَالَتِ الْيَهُوْدُ يَدُ اللّٰهِ مَغْلُوْلَةٌ ۗغُلَّتْ اَيْدِيْهِمْ وَلُعِنُوْا بِمَا قَالُوْا ۘ بَلْ يَدٰهُ مَبْسُوْطَتٰنِۙ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشَاۤءُۗ وَلَيَزِيْدَنَّ كَثِيْرًا مِّنْهُمْ مَّآ اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَّكُفْرًاۗ وَاَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاۤءَ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِۗ كُلَّمَآ اَوْقَدُوْا نَارًا لِّلْحَرْبِ اَطْفَاَهَا اللّٰهُ ۙوَيَسْعَوْنَ فِى الْاَرْضِ فَسَادًاۗ وَاللّٰهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِيْنَ٦٤
Wa qālatil-yahūdu yadullāhi maglūlah(tun), gullat aidīhim wa lu‘inū bimā qālū, bal yadāhu mabsūṭatān(i), yunfiqu kaifa yasyā'(u), wa layazīdanna kaṡīram minhum mā unzila ilaika mir rabbika ṭugyānaw wa kufrā(n), wa alqainā bainahumul-‘adāwata wal-bagḍā'a ilā yaumil-qiyāmah(ti), kullamā auqadū nāral lil-ḥarbi aṭfa'ahallāh(u), wa yas‘auna fil-arḍi fasādā(n), wallāhu lā yuḥibbul-mufsidīn(a).
[64]
Serto wong-wong Yahudi bekelap, “Tangan Allah tekebet,” 353 Selesernyo tangan wong-wong nikula yên dikebet 354 serto wong-wong nikula yên dilaknat dikernoke napi yên sampûn wong-wong niku kcerioske, padohal keduo tangan Allah 355 tebuka’; Dio ngesûng rezeki sema’ pundi Dio ayuni. serto (Al-Quran) yên ditûrûnke kepado niko dari Tuhan niko niku cengki ayûn nambah kedurhakaan serto kekafiran peranti kekataan wong-wong niku. serto Kame’ timbûlke pemûsûhan serto kebencian di antaro wong-wong niku nggût dinten Kiamat. saben wong-wong niku mûrûpke api peperangan, Allah mademkenyo. serto wong-wong niku beusaho (nongolke) kerusa’an di bumi. serto Allah nano ayûn wong-wong yên bedamel kerusa’an.
353) Maksudnyo ya'ni medit.
354) Kalimat-kalimat niki wêntenla kutukan dari Allah tehadep wong-wong Yahudi retinyo bahwo wong-wong niku ayun tebelenggu di bawa kekuasoan bangsa-bangsa lian selami di dunio serto ayun disikso dengen belenggu nerako di akhirat mengkîn.
355) Tangan Allah nano sami dengen tangan wong.
وَلَوْ اَنَّ اَهْلَ الْكِتٰبِ اٰمَنُوْا وَاتَّقَوْا لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَيِّاٰتِهِمْ وَلَاَدْخَلْنٰهُمْ جَنّٰتِ النَّعِيْمِ٦٥
Wa lau anna ahlal-kitābi āmanū wattaqau lakaffarnā ‘anhum sayyi'ātihim wa la'adkhalnāhum jannātin-na‘īm(i).
[65]
Serto sekironyo Ahli Kitab niku beiman serto betakwa, niscayo Kame’ apûs kesalahan-kesalahan wong-wong niku serto wong-wong niku tentu Kame’ maso’ke ke jerû suargo-suargo yên kebeg keni’matan.
وَلَوْ اَنَّهُمْ اَقَامُوا التَّوْرٰىةَ وَالْاِنْجِيْلَ وَمَآ اُنْزِلَ اِلَيْهِمْ مِّنْ رَّبِّهِمْ لَاَكَلُوْا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ اَرْجُلِهِمْۗ مِنْهُمْ اُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ ۗ وَكَثِيْرٌ مِّنْهُمْ سَاۤءَ مَا يَعْمَلُوْنَ ࣖ٦٦
Wa lau annahum aqāmut-taurāta wal-injīla wa mā unzila ilaihim mir rabbihim la'akalū min fauqihim wa min taḥti arjulihim, minhum ummatum muqtaṣidah(tun), wa kaṡīrum minhum sā'a mā ya‘malūn(a).
[66]
Serto sekironyo wong-wong niku leser-leser mendamelke (hûkûm) Taurat, Injil serto (Al-Qur’an) yên ditûrûnke kepado wong-wong niku dari Tuhannyo, niscayo wong-wong niku ayûn angsal tedoan dari pûcû’ wong-wong niku serto dari bawah sîkîl wong-wong niku. 356 Di antaro wong-wong niku wênten sekelompok yên jujur serto taat. serto kata di antaro wong-wong niku bûrû’ nian napi yên wong-wong niku damelke.
356) Maksudnyo: Allah ayun ngelimpahke rahmat-Nyo dari langit dengen nûrûnke ujan serto nimbûlke rahmat-Nyo dari bumi dengen nûmbûke tûmbûan yên buanyo belimpa.
۞ يٰٓاَيُّهَا الرَّسُوْلُ بَلِّغْ مَآ اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَّبِّكَ ۗوَاِنْ لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسٰلَتَهٗ ۗوَاللّٰهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِۗ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الْكٰفِرِيْنَ٦٧
Yā ayyuhar-rasūlu ballig mā unzila ilaika mir rabbik(a), wa illam taf‘al famā ballagta risālatah(ū), wallāhu ya‘ṣimuka minan-nās(i), innallāha lā yahdil-qaumal-kāfirīn(a).
[67]
Hei Rasul! Cerioskela napi yên ditûrûnke Tuhan niko kepado niko.Kalu nano niko damelke (napi yên dikengkenke niku) bearti niko nano nyampeke amanat-Nyo. Serto Allah miaro niko dari (gangguan) wong. 357 Leser nian, Allah nano ngesûng petûnjûk kepado wong-wong kafir.
357) Maksudnyo: nano sios wong saos yên angsal munu Nabi Muhammad s.a.w.
قُلْ يٰٓاَهْلَ الْكِتٰبِ لَسْتُمْ عَلٰى شَيْءٍ حَتّٰى تُقِيْمُوا التَّوْرٰىةَ وَالْاِنْجِيْلَ وَمَآ اُنْزِلَ اِلَيْكُمْ مِّنْ رَّبِّكُمْ ۗوَلَيَزِيْدَنَّ كَثِيْرًا مِّنْهُمْ مَّآ اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَّكُفْرًاۚ فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكٰفِرِيْنَ٦٨
Qul yā ahlal-kitābi lastum ‘alā syai'in ḥattā tuqīmut-taurāta wal-injīla wa mā unzila ilaikum mir rabbikum, wa layazīdanna kaṡīram minhum mā unzila ilaika mir rabbika ṭugyānaw wa kufrā(n), falā ta'sa ‘alal-qaumil-kāfirīn(a).
[68]
Cerioskela (Muhammad), “hei Ahli Kitab! niko nano dipandang beigamo setîtîk pun nggût niko nega’ke ajaran-ajaran Taurat, Injil serto (Al-Qur’an) yên ditûrûnke Tuhan niko kepado niko.” serto napi yên ditûrûnke Tuhan kepado niko cengki nambai wong niku langkûng kata yên durhako serto ingkar, mako nano angsal niko beputus aso tehadep wong-wong kafir niku.
اِنَّ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَالَّذِيْنَ هَادُوْا وَالصَّابِـُٔوْنَ وَالنَّصٰرٰى مَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُوْنَ٦٩
Innal-lażīna āmanū wal-lażīna hādū waṣ-ṣābi'ūna wan-naṣārā man āmana billāhi wal-yaumil-ākhiri wa ‘amila ṣāliḥan falā khaufun ‘alaihim wa lā hum yaḥzanūn(a).
[69]
Selesernyo wong-wong yên beiman, wong-wong Yahudi, Ṣābiīn serto wong-wong Nasrani, sinten saos 358 beiman kepado Allah, kepado dinten mengkin serto bedamel keleseran, mengko nano wênten raso hawatir padonyo serto wong-wong niku nano besedî ati.
358) Wong-wong mukmin ma’niku pulo' wong Yahudi, Nasrani serto Shabiin yên beriman kepado Allah temasû' iman kepado Muhammad s.a.w., pecayo kepado dinten akhirat serto namelke amalan yên saleh, wong-wong niku angsal pahalo dari Allah.
لَقَدْ اَخَذْنَا مِيْثَاقَ بَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ وَاَرْسَلْنَآ اِلَيْهِمْ رُسُلًا ۗ كُلَّمَا جَاۤءَهُمْ رَسُوْلٌۢ بِمَا لَا تَهْوٰٓى اَنْفُسُهُمْۙ فَرِيْقًا كَذَّبُوْا وَفَرِيْقًا يَّقْتُلُوْنَ٧٠
Laqad akhażnā mīṡāqa banī isrā'īla wa arsalnā ilaihim rusulā(n), kullamā jā'ahum rasūlum bimā lā tahwā anfusuhum, farīqan każżabū wa farīqay yaqtulūn(a).
[70]
Selesernyo Kame’ sampûn ngembîl semayoan dari Bani Israil, 359 serto sampûn Kame’ ûtûs kepado wong-wong niku rasul-rasul. Tapi saben rasul rawû kepado wong-wong niku dengen mbakto napi yên nano sesuai dengen ayunnyo, (mangko) sebagêan (dari rasul niku) dibohongke serto sebagêan yên lian wong-wong niku bunu.
359) Semayoan niku ya'ni: wong-wong niku beriman kepado Allah serto rasul-rasulNyo.
وَحَسِبُوْٓا اَلَّا تَكُوْنَ فِتْنَةٌ فَعَمُوْا وَصَمُّوْا ثُمَّ تَابَ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ ثُمَّ عَمُوْا وَصَمُّوْا كَثِيْرٌ مِّنْهُمْۗ وَاللّٰهُ بَصِيْرٌۢ بِمَا يَعْمَلُوْنَ٧١
Wa ḥasibū allā takūna fitnatun fa ‘amū wa ṣammū ṡumma tāballāhu ‘alaihim ṡumma ‘amū wa ṣammū kaṡīrum minhum, wallāhu baṣīrum bimā ya‘malūn(a).
[71]
Serto wong-wong niku nyangko bahwo nano bakal jadi bala’ napi-napi (tehadep wong-wong niku dengen munuh nabi-nabi), kerno wong-wong niku sampûn dades buto serto peka’, sampûn niku Allah nerimo taubat wong-wong niku, sampun niku kata dari di antaro wong-wong niku buto serto peka’. serto Allah Maha Ningali napi yên wong-wong niku damelke.
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِيْنَ قَالُوْٓا اِنَّ اللّٰهَ هُوَ الْمَسِيْحُ ابْنُ مَرْيَمَ ۗوَقَالَ الْمَسِيْحُ يٰبَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ اعْبُدُوا اللّٰهَ رَبِّيْ وَرَبَّكُمْ ۗاِنَّهٗ مَنْ يُّشْرِكْ بِاللّٰهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّٰهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوٰىهُ النَّارُ ۗوَمَا لِلظّٰلِمِيْنَ مِنْ اَنْصَارٍ٧٢
Laqad kafaral-lażīna qālū innallāha huwal-masīḥubnu maryam(a), wa qālal-masīḥu yā banī isrā'īla‘budullāha rabbī wa rabbakum, innahū may yusyrik billāhi faqad ḥarramallāhu ‘alaihil-jannata wa ma'wāhun nār(u), wa mā liẓ-ẓālimīna min anṣār(in).
[72]
Leser nian, sampûn kafir wong-wong yên bekelap, “Selesernyo Allah niku nikula Al-Masih ana’ Maryam.” Padohal kelap Al-Masih (dewe’), “hei Bani Israil! Sembahla Allah, Tuhan kulo serto Tuhan niko.” Selesernyo sinten saos nyekutuke napi saos dengen Allah, mangko leser nian, Allah mengharamke suargo perantinyo, serto enggonnyo di nerako. Serto nano wênten sios penolongpun peranti wong-wong zolim niku.
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِيْنَ قَالُوْٓا اِنَّ اللّٰهَ ثَالِثُ ثَلٰثَةٍ ۘ وَمَا مِنْ اِلٰهٍ اِلَّآ اِلٰهٌ وَّاحِدٌ ۗوَاِنْ لَّمْ يَنْتَهُوْا عَمَّا يَقُوْلُوْنَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا مِنْهُمْ عَذَابٌ اَلِيْمٌ٧٣
Laqad kafaral-lażīna qālū innallāha ṡāliṡu ṡalāsah(tin), wa mā min ilāhin illā ilāhuw wāḥid(un), wa illam yantahū ‘ammā yaqūlūna layamassannal-lażīna kafarū minhum ‘ażābun alīm(un).
[73]
Leser, sampûn kafir wong-wong yên becerios bahwa Allah niku, sios dari yên tigo, padohal nano wênten tuhan (yên berhak disembah) selian Tuhan Yên Esa. Kalu wong-wong niku nano berenti dari napi yên dicerioske, cengki wong-wong yên kafir niku ayûn ditimpo azab yên pedih.
اَفَلَا يَتُوْبُوْنَ اِلَى اللّٰهِ وَيَسْتَغْفِرُوْنَهٗۗ وَاللّٰهُ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ٧٤
Afalā yatūbūna ilallāhi wa yastagfirūnah(ū), wallāhu gafūrur raḥīm(un).
[74]
Napi wong-wong niku nano betobat kepado Allah serto mohon ampûnan kepado-Nyo? Allah Maha Pengampûn, Maha Penyayang.
مَا الْمَسِيْحُ ابْنُ مَرْيَمَ اِلَّا رَسُوْلٌۚ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُۗ وَاُمُّهٗ صِدِّيْقَةٌ ۗ كَانَا يَأْكُلَانِ الطَّعَامَ ۗ اُنْظُرْ كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الْاٰيٰتِ ثُمَّ انْظُرْ اَنّٰى يُؤْفَكُوْنَ٧٥
Mal-masīḥubnu maryama illā rasūl(un), qad khalat min qablihir rusul(u), wa ummuhū ṣiddīqah(tun), kānā ya'kulāniṭ-ṭa‘ām(a), unẓur kaifa nubayyinu lahumul-āyāti ṡummanẓur annā yu'fakūn(a).
[75]
Al-Masih putro Maryam cuman Rasul saos. Sedêrêngnyo saos sampûn liwat pinten-pinten rasul. serto embi'nyo wong yên cekelean teguh pado keleseran. Keduonyo wikan nedo tedoan. 360 Tingalila ma’ pundi Kame’ nyatoke ayat-ayat (tando-tando kekuasoan) kepado wong-wong niku (Ahli Kitab), sampûn niku tingali ma’ pundi wong-wong niku dibîlûkke (oleh keinginan wong-wong niku).
360) Maksudnyo ya'ni: bahwo Isa a.s. serto embi’nyo wêntenla wong, yên merluke napi yên diperluke wong, peca' dadesnyo, minum serto sebagînyo.
قُلْ اَتَعْبُدُوْنَ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ مَا لَا يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَّلَا نَفْعًا ۗوَاللّٰهُ هُوَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ٧٦
Qul ata‘budūna min dūnillāhi mā lā yamliku lakum ḍarraw wa lā naf‘ā(n), wallāhu huwas-samī‘ul-‘alīm(u).
[76]
Cerioskela (Muhammad), “Napi niko nyembah yên selian Allah, sesuatu yên nano wikan nimbûlke bencano kepado niko serto nano (pulo’) ngesûng manfaat?” serto Allah Maha Nenger, Maha Wikan.
قُلْ يٰٓاَهْلَ الْكِتٰبِ لَا تَغْلُوْا فِيْ دِيْنِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوْٓا اَهْوَاۤءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوْا مِنْ قَبْلُ وَاَضَلُّوْا كَثِيْرًا وَّضَلُّوْا عَنْ سَوَاۤءِ السَّبِيْلِ ࣖ٧٧
Qul yā ahlal-kitābi lā taglū fī dīnikum gairal-ḥaqqi wa lā tattabi‘ū ahwā'a qaumin qad ḍallū min qablu wa aḍallū kaṡīraw wa ḍallū ‘an sawā'is-sabīl(i).
[77]
Kelapkela (Muhammad), “hei Ahli Kitab! Nanola niko belangkung-langkungan dengen caro yên nano leser jerû agamo niko. serto nanola niko tumut ayunan wong-wong yên sampûn teseset kerîhîn serto (sampûn) nyesetke kata (wong), serto wong-wong niku dewe’ teseset dari jalan yên leser.
لُعِنَ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا مِنْۢ بَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ عَلٰى لِسَانِ دَاوٗدَ وَعِيْسَى ابْنِ مَرْيَمَ ۗذٰلِكَ بِمَا عَصَوْا وَّكَانُوْا يَعْتَدُوْنَ٧٨
Lu‘inal-lażīna kafarū mim banī isrā'īla ‘alā lisāni dāwūda wa ‘īsabni maryam(a), żālika bimā ‘aṣaw wa kānū ya‘tadūn(a).
[78]
Wong-wong kafir dari Bani Israil sampûn dilaknat liwat lisan (ceriosan) Dawud serto Isa ana’ Maryam. Yên ma’ niku kerno wong-wong niku durhako serto sesampun niku ngelampaui bates.
كَانُوْا لَا يَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُّنْكَرٍ فَعَلُوْهُۗ لَبِئْسَ مَا كَانُوْا يَفْعَلُوْنَ٧٩
Kānū lā yatanāhauna ‘am munkarin fa‘alūh(u), labi'sa mā kānū yaf‘alūn(a).
[79]
Wong-wong niku nano saling tega ndamel munkar yên sesampun niku wong-wong niku damelke. Leser, bûrû’ nian napi yên wong-wong niku damelke.
تَرٰى كَثِيْرًا مِّنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا ۗ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ اَنْفُسُهُمْ اَنْ سَخِطَ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ وَفِى الْعَذَابِ هُمْ خٰلِدُوْنَ٨٠
Tarā kaṡīram minhum yatawallaunal-lażīna kafarū, labi'sa mā qaddamat lahum anfusuhum an sakhiṭallāhu ‘alaihim wa fil ‘ażābi hum khālidūn(a).
[80]
Niko ningal kata di antaro wong-wong niku tolong-menolong dengen wong-wong kafir (musyrik). Leser nian bûrû’ napi yên wong-wong niku damelke peranti awa’ wong-wong niku dewe’, ya'ni kemurkaan Allah, serto wong-wong niku ayun kekel jerû azab.
وَلَوْ كَانُوْا يُؤْمِنُوْنَ بِاللّٰهِ وَالنَّبِيِّ وَمَآ اُنْزِلَ اِلَيْهِ مَا اتَّخَذُوْهُمْ اَوْلِيَاۤءَ وَلٰكِنَّ كَثِيْرًا مِّنْهُمْ فٰسِقُوْنَ٨١
Wa lau kānū yu'minūna billāhi wan-nabiyyi wa mā unzila ilaihi mattakhażūhum auliyā'a wa lākinna kaṡīram minhum fāsiqūn(a).
[81]
Serto sekironyo wong-wong niku beiman kepado Allah, kepado Nabi (Muhammad) serto kepado napi yên ditȗrȗnke kepadonyo, niscayo wong-wong niku nano ayȗn dadeske wong musyrik niku sebagî pemimpin. Tapi kata di antaro wong-wong niku yên fasik.
۞ لَتَجِدَنَّ اَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِيْنَ اٰمَنُوا الْيَهُوْدَ وَالَّذِيْنَ اَشْرَكُوْاۚ وَلَتَجِدَنَّ اَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِيْنَ اٰمَنُوا الَّذِيْنَ قَالُوْٓا اِنَّا نَصٰرٰىۗ ذٰلِكَ بِاَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيْسِيْنَ وَرُهْبَانًا وَّاَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُوْنَ ۔٨٢
Latajidanna asyaddan-nāsi ‘adāwatal lil-lażīna āmanul-yahūda wal-lażīna asyrakū, wa latajidanna aqrabahum mawaddatal lil-lażīna āmanul-lażīna qālū innā naṣārā, żālika bi'anna minhum qissīsīna wa ruhbānaw wa annahum lā yastakbirūn(a).
[82]
Cengki niko kepangge wênten wong yên paling keras pemȗsȗannyo tehadep wong-wong yên beiman, iala wong-wong Yahudi serto wong-wong musyrik. serto cengki niko angsali wong yên paling para’ perencangannyo dengen wong-wong yên beiman nikula wong-wong yên bekelap, “Selesernyo kame’ nikula wong Nasrani.” Yên ma’ niku kerno di antaro wong-wong niku wênten pendeta serto rahib, (jugo) kerno wong-wong niku nano nyombongke bongka’.
وَاِذَا سَمِعُوْا مَآ اُنْزِلَ اِلَى الرَّسُوْلِ تَرٰٓى اَعْيُنَهُمْ تَفِيْضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوْا مِنَ الْحَقِّۚ يَقُوْلُوْنَ رَبَّنَآ اٰمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشّٰهِدِيْنَ٨٣
Wa iżā sami‘ū mā unzila ilar-rasūli tarā a‘yunahum tafīḍu minad-dam‘i mimmā ‘arafū minal-ḥaqq(i), yaqūlūna rabbanā āmannā faktubnā ma‘asy-syāhidīn(a).
[83]
Serto waktu wong-wong niku nenger napi yên diturunke kepado Rosul (Al-Qur’an). kame' tingali matonyo metuke banyu kernoke keleseran yên sampûn dio wikani dari kitab-kitab dio dêwê', nggût dio becerios:”Ya Tuhan Kame’, kame’ sampûn beiman, mangkonyo catetla kame' sami-sami dengen wong-wong yên dades saksi (keleseran Al-Qur’an serto kenabian Muhammad Rosulullah).
وَمَا لَنَا لَا نُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَمَا جَاۤءَنَا مِنَ الْحَقِّۙ وَنَطْمَعُ اَنْ يُّدْخِلَنَا رَبُّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصّٰلِحِيْنَ٨٤
Wa mā lanā lā nu'minu billāhi wa mā jā'anā minal-ḥaqq(i), wa naṭma‘u ay yudkhilanā rabbunā ma‘al-qaumiṣ-ṣāliḥīn(a).
[84]
Serto ma’pundi kame' nano bakal beiman kepado Allah serto kepado keleseran yên rawû kepado kamê’ padohal kame' ayun nian supayo Allah lenggéke kame' ke jerû golongan wong-wong yên solêh.
فَاَثَابَهُمُ اللّٰهُ بِمَا قَالُوْا جَنّٰتٍ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِيْنَ فِيْهَاۗ وَذٰلِكَ جَزَاۤءُ الْمُحْسِنِيْنَ٨٥
Fa aṡābahumullāhu bimā qālū jannātin tajrī min taḥtihal-anhāru khālidīna fīhā, wa żālika jazā'ul-muḥsinīn(a).
[85]
Dades Allah ngesûngke pahalo kepado wong-wong niku dengen napi yên sampun wong-wong niku cerioske, nikula suargo yên di bawanyo ngalir sungi-sungi, wong-wong niku mantep di jerûnyo, serto nikula balesan peranti wong-wong yên bedamel kesaéan.
وَالَّذِيْنَ كَفَرُوْا وَكَذَّبُوْا بِاٰيٰتِنَآ اُولٰۤىِٕكَ اَصْحٰبُ الْجَحِيْمِ ࣖ٨٦
Wal-lażīna kafarū wa każżabū bi'āyātinā ulā'ika aṣḥābul-jaḥīm(i).
[86]
Serto wong-wong yên kafir serto mudike ayat-ayat kame', wong-wong nikula penduduk nerako jahim.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تُحَرِّمُوْا طَيِّبٰتِ مَآ اَحَلَّ اللّٰهُ لَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوْا ۗاِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِيْنَ٨٧
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā tuḥarrimū ṭayyibāti mā aḥallallāhu lakum wa lā ta‘tadū, innallāha lā yuḥibbul-mu‘tadīn(a).
[87]
Hei wong-wong yên beiman, nano angsal niko ngeharamke napi yên saê yên sampûn dihalalke kepado niko serto nano angsal niko tepeliwat. Selesernyo Allah nano demen dengen wong-wong yên tepeliwat.
وَكُلُوْا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّٰهُ حَلٰلًا طَيِّبًا ۖوَّاتَّقُوا اللّٰهَ الَّذِيْٓ اَنْتُمْ بِهٖ مُؤْمِنُوْنَ٨٨
Wa kulū mimmā razaqakumullāhu ḥalālan ṭayyibā(n), wattaqullāhal-lażī antum bihī mu'minūn(a).
[88]
Serto tedola dari napi-napi rezeki yên sampûn disûngke Allah kepado niko yên halal serto saê; serto betakwala kepado Allah yên niko beiman kepadonyo .
لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللّٰهُ بِاللَّغْوِ فِيْٓ اَيْمَانِكُمْ وَلٰكِنْ يُّؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُّمُ الْاَيْمَانَۚ فَكَفَّارَتُهٗٓ اِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسٰكِيْنَ مِنْ اَوْسَطِ مَا تُطْعِمُوْنَ اَهْلِيْكُمْ اَوْ كِسْوَتُهُمْ اَوْ تَحْرِيْرُ رَقَبَةٍ ۗفَمَنْ لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلٰثَةِ اَيَّامٍ ۗذٰلِكَ كَفَّارَةُ اَيْمَانِكُمْ اِذَا حَلَفْتُمْ ۗوَاحْفَظُوْٓا اَيْمَانَكُمْ ۗ كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللّٰهُ لَكُمْ اٰيٰتِهٖ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُوْنَ٨٩
Lā yu'ākhiżukumullāhu bil-lagwi fī aimānikum wa lākiy yu'ākhiżukum bimā ‘aqqattumul-aimān(a), fa kaffāratuhū iṭ‘āmu ‘asyarati masākīna min ausaṭi mā tuṭ‘imūna ahlīkum au kiswatuhum au taḥrīru raqabah(tin), famal lam yajid fa ṣiyāmu ṡalāṡati ayyām(in), żālika kaffāratu aimānikum iżā ḥalaftum, waḥfaẓū aimānakum, każālika yubayyinullāhu lakum āyātihī la‘allakum tasykurūn(a).
[89]
Allah nano ngûkûm niko kereno sumpa-sumpa yên nano disengajo, tapi Allah ngukum sumpa-sumpa niko yên disengajo, mangko; kafaratnyo (dendo pelanggaran sumpa) ya'ni, ngesûng nedo sepûlû wong mîskîn, ya'ni dari tedoan yên lazim nikosungke kepado keluargo niko atawa ngesûng wong-wong niku kelambi atawa merdekake (mebaske) sios babu. Sinten saos nano mampu ndamelkenyo, dades kafaratnyo bepuaso tigo dinten. Nikula kafarat sumpa-sumpa niko. Kapan niko besumpa, serto jagola sumpa niko. ma'nikula Allah nerangke hûkûm-hûkûmnyo kepado niko, supayo niko besyûkûr kepadonyo.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْاَنْصَابُ وَالْاَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطٰنِ فَاجْتَنِبُوْهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُوْنَ٩٠
Yā ayyuhal-lażīna āmanū innamal-khamru wal-maisiru wal-anṣābu wal-azlāmu rijsum min ‘amalisy-syaiṭāni fajtanibūhu la‘allakum tufliḥūn(a).
[90]
Hei wong-wong yên beiman, selesernyo minuman keras, bejudi, bekorban peranti berhalo serto ngundi nasîb dengen ana' pana, 361 nikula damelan keji serto temasu' damelan setan. dadesnyo tebîkela damelan-damelan niku supayo niko betuwa.
361) Al Azlaam retinyo: anak pana yên dêrêng pake bulu. wong Arab Jahiliyah ngunoke ana’ pana yên dêrêng pake bulu peranti nentuke napi wong-wong niku ayun namelke sios damelan atawa nano. caronyo ya'ni: wong-wong niku ngembil tigo ikok’ ana’ pana yên dêrêng pake bulu. sesampun ditulis dewe’-dewe’ ya'ni dengen: damelke, nano damelke, sedengke yên ketigo nano ditulis napi-napi, dilepê’ke jerû enggon serto disimpen jerû Ka'bah. kalu wong-wong niku ayun namelke sesios dades wong-wong niku nedo supayo juru kunci ka'bah ngembil sios ana’ pana niku. Basengnyo megkîn napi wong-wong niku ayun namelke atawa nano namelke sesios, klop dengen tulisan ana’ panah yên diembil niku. kalu yên teembil ana’ panah yên nano wênten tulisannyo, dades undian diulang male.
اِنَّمَا يُرِيْدُ الشَّيْطٰنُ اَنْ يُّوْقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاۤءَ فِى الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللّٰهِ وَعَنِ الصَّلٰوةِ فَهَلْ اَنْتُمْ مُّنْتَهُوْنَ٩١
Innamā yurīdusy-syaiṭānu ay yūqi‘a bainakumul-‘adāwata wal-bagḍā'a fil-khamri wal-maisiri wa yaṣuddakum ‘an żikrillāhi wa ‘aniṣ-ṣalāti fahal antum muntahūn(a).
[91]
Dengen minuman keras serto bejudi niku, setan cuman bemaksud nadeske pemusuan serto kebencian diantaro niko dari imut kepado Allah serto semayang (sholat); dades napi niko nano ayun berenti?.
وَاَطِيْعُوا اللّٰهَ وَاَطِيْعُوا الرَّسُوْلَ وَاحْذَرُوْا ۚفَاِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوْٓا اَنَّمَا عَلٰى رَسُوْلِنَا الْبَلٰغُ الْمُبِيْنُ٩٢
Wa aṭī‘ullāha wa aṭī‘ur-rasūla waḥżarū, fa in tawallaitum fa‘lamū annamā ‘alā rasūlinal-balāgul-mubīn(u).
[92]
Serto to’atla niko kepado Allah serto to’atla niko kepado Rosulullah serto ati-atila; kalu niko bebîlûk, dades wikanla bahwa kewajiban Rosul kamé’ cuman nyampêke amanat yên jelas.
لَيْسَ عَلَى الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ جُنَاحٌ فِيْمَا طَعِمُوْٓا اِذَا مَا اتَّقَوْا وَّاٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَّاٰمَنُوْا ثُمَّ اتَّقَوْا وَّاَحْسَنُوْا ۗوَاللّٰهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِيْنَ ࣖ٩٣
Laisa ‘alal-lażīna āmanū wa ‘amiluṣ-ṣāliḥāti ṡummattaqau wa āmanū ṡummattaqau wa aḥsanū, wallāhu yuḥibbul-muḥsinīn(a).
[93]
Nano bedoso buat wong-wong yên beiman serto beamal soléh tentang napi yên wong-wong niku tedo kerîhîn, kapan wong-wong niku betakwa serto beriman. Selanjutnyo wong-wong niku tetep betakwo serto beamal soléh. Allah demen dengen wong-wong yên bedamel kebajîkan.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللّٰهُ بِشَيْءٍ مِّنَ الصَّيْدِ تَنَالُهٗٓ اَيْدِيْكُمْ وَرِمَاحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللّٰهُ مَنْ يَّخَافُهٗ بِالْغَيْبِۚ فَمَنِ اعْتَدٰى بَعْدَ ذٰلِكَ فَلَهٗ عَذَابٌ اَلِيْمٌ٩٤
Yā ayyuhal-lażīna āmanū layabluwannakumullāhu bisyai'im minaṣ-ṣaidi tanāluhū aidīkum wa rimāḥukum liya‘lamallāhu may yakhāfuhū bil-gaib(i), fa mani‘tadā ba‘da żālika fa lahū ‘ażābun alīm(un).
[94]
Hei wong-wong yên beiman, Allah cengki bakal nguji niko dengen binatang buruan yên dengen muda niko angsalke dengen tangan, serto tumbak niko, 362 supayo Allah wikan, sinten yên takut kepado yên ghoib. Sinten saos tepeliwat sesampun niku, dades bagî dio bakal azab yên pedî.
362) Allah nguji kaum muslimin yên sedeng make ihram dengen ngelepaske binatang-binatang buruan, nggût muda ditangkep.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَاَنْتُمْ حُرُمٌ ۗوَمَنْ قَتَلَهٗ مِنْكُمْ مُّتَعَمِّدًا فَجَزَۤاءٌ مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهٖ ذَوَا عَدْلٍ مِّنْكُمْ هَدْيًاۢ بٰلِغَ الْكَعْبَةِ اَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسٰكِيْنَ اَوْ عَدْلُ ذٰلِكَ صِيَامًا لِّيَذُوْقَ وَبَالَ اَمْرِهٖ ۗعَفَا اللّٰهُ عَمَّا سَلَفَ ۗوَمَنْ عَادَ فَيَنْتَقِمُ اللّٰهُ مِنْهُ ۗوَاللّٰهُ عَزِيْزٌ ذُو انْتِقَامٍ٩٥
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā taqtuluṣ-ṣaida wa antum ḥurum(un), wa man qatalahū minkum muta‘ammidan fa jazā'um miṡlu mā qatala minan-na‘ami yaḥkumu bihī żawā ‘adlim minkum hadyam bāligal-ka‘bati au kaffāratun ṭa‘āmu masākīna au ‘adlu żālika ṣiyāmal liyażūqa wabāla amrih(ī), ‘afallāhu ‘ammā salaf(a), wa man ‘āda fa yantaqimullāhu minh(u), wallāhu ‘azīzun żuntiqām(in).
[95]
Hei wong-wong yên beriman, nano angsal niko munu binatang buruan 363 waktu niko sedeng ihrom, haji atawa umroh. Sinten saos di antaro niko yên mununyo dengen sengajo, mangko dendonyo ya'ni nggenti dengen binatang ternak yên sepadan dengen buruan yên dema'nunyo, nurut pûtûsan duo wong yên adil diantaro niko sebagî hadyu 364 yên dibakto ke Ka’bah 365 atawa kafaratnyo (mayar tebusan dengen) ngesûng tedoan kepado wong-wong mîskîn atawa bepuaso, seimbang dengen tedoan yên disûngke niku, 366 supayo dio merasoke akibat bûrûk/jahat dari damelannyo Allah sampûn maafke napi yên sampûn liwat 367, serto sinten saos bali ndamelkenyo niscayo Allah bakal nyiksonyo. Allah Maha Pekaso, punyo kekuasoan peranti nyikso.
363) Ya'ni: binatang buruan saê yên bolê ditedo atawa nano, kacuwali burung gagak, burung elang, kalajengking, tikus serto anjing buas. jerû suatu riwayat temasû' jugo ulo.
364) Ya'ni: binatang (unto, sapi, kambing, biri-biri) yên dibakto ke ka'bah peranti mara'ke awa' kepado Allah, semelê ditana Haram serto dagingnyo dihadiahke kepado fakir mîskîn pado rangka abadat haji.
365) Yên dibakto sampe ke daerah Haram peranti semelê di ngeriko serto dagingnyo disungke kepado fakir mîskîn.
366) Ya'ni puaso yên itûngan dintennyo sekata mud yên di sungke kepado fakîr mîskîn, dengen catetan: sios wong fakîr mîskîn angsal sios mud (langkung kurang 6,5 ons).
367) Maksudnyo: munu binatang sedêrêng tûrûn ayat yên ngaramke niki.
اُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهٗ مَتَاعًا لَّكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ ۚوَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا ۗوَاتَّقُوا اللّٰهَ الَّذِيْٓ اِلَيْهِ تُحْشَرُوْنَ٩٦
Uḥilla lakum ṣaidul-baḥri wa ṭa‘āmuhū matā‘al lakum wa lis-sayyārah(ti), wa ḥurrima ‘alaikum ṣaidul-barri mā dumtum ḥurumā(n), wattaqullāhal-lażī ilaihi tuḥsyarūn(a).
[96]
Dihalalke buat niko binatang buruan laut 368 serto tedoan yên berasal dari laût, 369 sebagai tedoan yên lemak bage niko, serto bagê wong-wong yên jerû lawatan; serto diharamke niko ningkep binatang darat, waktu niko sedeng ihrom serto betakwala kepado Allah yên kepadonyo niko ayûn dikumpulke.
368) Maksudnyo: binatang buruan laut yên diperolê dengen jalan usoho peca' ngaîl, merait serto liannyo. temasû' jugo pado reti laut di ngeriki ya'ni: sungi, danau, kambang serto liannyo.
369) Maksudnyo: iwa’ atawa binatang laut yên diperolê dengen gampang, kerno sampun padem terapung atawa tedampar dipantai serto liannyo.
۞ جَعَلَ اللّٰهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيٰمًا لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَاۤىِٕدَ ۗذٰلِكَ لِتَعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَمَا فِى الْاَرْضِۙ وَاَنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيْمٌ٩٧
Ja‘alallāhul-ka‘batal-baital-ḥarāma qiyāmal lin-nāsi wasy-syahral-ḥarāma wal-hadya wal-qalā'id(a), żālika lita‘lamū annallāha ya‘lamu mā fis-samāwāti wa mā fil-arḍ(i), wa annallāha bikulli syai'in ‘alīm(un).
[97]
Allah sampûn ndadeske Ka’bah rompok suci enggon wong 370 bekûmpûl ma'niku pulo bulan haram, 371 hadyu 372 serto qolaid, 373 yên ma'niku supayo niko wikan bahwa Allah wikan napi yên wênten di langit serto napi yên wênten di bumi, serto Allah maha wikan sedanten-dantennyo.
370) Ka'bah serto sekiternyo dades enggon yên aman peranti wong peranti namelke luruan-luruannyo yên behûbûngan dengen duniawi serto ukhrawi, serto pusat amalan haji. dengen wênten ka'bah niku, urîp wong dades kuat.
371) Maksudnyo antaro lian ya'ni: bulan Haram (bulan Zulkaidah, Zulhijjah, Muharram serto Rajab), tanah Haram (Mekah) serto Ihram., maksudnyo ya'ni: dilarang namelke perangan di bulan-bulan niku.
372) Ya'ni: binatang (unta, sapi, kambing, biri-biri) yên dibakto ke ka'bah peranti mara'ke awa' kepado Allah, semelê ditanah Haram serto dagingnyo dihadiahke kepado fakir mîskîn pado rangka abadat haji.
373) Dengen sembelîhan had-ya serto qalaid, wong yên bekorban angsal pahalo yên ageng serto fakir mîskîn angsal bagêan dari daging binatang-binatang semelêan niku.
اِعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ شَدِيْدُ الْعِقَابِۙ وَاَنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌۗ٩٨
I‘lamū annallāha syadīdul-‘iqāb(i), wa annallāha gafūrur raḥīm(un).
[98]
Wikanila, bahwo Allah nemen nian siksoannyo serto Allah Maha Pengampun serto Maha Penyayang.
مَا عَلَى الرَّسُوْلِ اِلَّا الْبَلٰغُ ۗوَاللّٰهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُوْنَ وَمَا تَكْتُمُوْنَ٩٩
Mā ‘alar-rasūli illal-balāg(u),wallāhu ya‘lamu mā tubdūna wa mā taktumūn(a).
[99]
Kewajiban Rosul nano lian cuman nyampêke amanat Allah serto Allah wikan napi yên niko tingali serto napi yên niko singitke.
قُلْ لَّا يَسْتَوِى الْخَبِيْثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ اَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِيْثِۚ فَاتَّقُوا اللّٰهَ يٰٓاُولِى الْاَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُوْنَ ࣖ١٠٠
Qul lā yastawil-khabīṡu waṭ-ṭayyibu wa lau a‘jabaka kaṡratul-khabīṡ(i), fattaqullāha yā ulil-albābi la‘allakum tufliḥūn(a).
[100]
Cerioskela (Muhammad) nano sami yên jahat dengen yên saê, meski kata kejahatannyo atawa keburukannyo niku narek ati niko.dades betakwala kepado Allah Hei wong-wong yên punyo atawa wênten akal sehat supayo niko betuwa.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تَسْـَٔلُوْا عَنْ اَشْيَاۤءَ اِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ ۚوَاِنْ تَسْـَٔلُوْا عَنْهَا حِيْنَ يُنَزَّلُ الْقُرْاٰنُ تُبْدَ لَكُمْ ۗعَفَا اللّٰهُ عَنْهَا ۗوَاللّٰهُ غَفُوْرٌ حَلِيْمٌ١٠١
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā tas'alū ‘an asy-yā'a in tubda lakum tasu'kum, wa in tas'alū ‘anhā ḥīna yunazzalul-qur'ānu tubda lakum, afallāhu ‘anhā, wallāhu gafūrun ḥalīm(un).
[101]
Hei wong-wong yên beriman, nano angsal niko betakén (kepado nabi niko), hal-hal yên kalu dijelaske kepado niko, bakal nyusake niko. Kalu niko betakén waktu Al-Qur’an sedeng diturunke, niscayo bakal dijelaske kepado niko. Allah sampûn maafke serto ngampûni niko tentang hal niku, Allah Maha Pengampun serto Maha Penyantun.
قَدْ سَاَلَهَا قَوْمٌ مِّنْ قَبْلِكُمْ ثُمَّ اَصْبَحُوْا بِهَا كٰفِرِيْنَ١٠٢
Qad sa'alahā qaumum min qablikum ṡumma aṣbaḥū bihā kāfirīn(a).
[102]
Selesernyo, sedéréng niko, sampûn wênten segolongan wong yên nakénke hal-hal ma'niku kepado nabinyo, sampûn niku wong-wong niku dades kafir
مَا جَعَلَ اللّٰهُ مِنْۢ بَحِيْرَةٍ وَّلَا سَاۤىِٕبَةٍ وَّلَا وَصِيْلَةٍ وَّلَا حَامٍ ۙوَّلٰكِنَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا يَفْتَرُوْنَ عَلَى اللّٰهِ الْكَذِبَۗ وَاَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُوْنَ١٠٣
Mā ja‘alallāhu mim baḥīratiw wa lā sā'ibatiw wa lā waṣīlatiw wa lā ḥām(in), wa lākinnal-lażīna kafarū yaftarūna ‘alallāhil-każib(a), wa akṡaruhum lā ya‘qilūn(a).
[103]
Allah nano kalo nyariatke, wêntennyo Bahirah, 374 Sa’ibah, 375 Wasila 376 serto Ham 377 tapi wong-wong kafir muat-muat kebohongan teradep Allah, serto kata dari wong-wong niku nano berakal.
374) Bahiirah: ya'ni unto betino yên sampun berana’ limo kali serto ana’ kelimo niku jantan, sampun niku unto betino niku dibela kupîngnyo, dilepaske, nano bolê dinae’i male serto nano bolê diembil banyu susunyo.
375) Saaibah: ya'ni unto betino yên ditala’ke kesa kepundi saos lantaran sesios nazar. peca', kalu sios wong Arab Jahiliyah ayun namelke sesios atawa lawatan yên berat, dades dio biaso benazar ayun dadeske untonyo saaibah kalu maksud atawa lawatannyo behasil dengen selamat.
376) Washiilah: sios domba betino ngelahîrke ana’ kembar yên tediri dari jantan serto betino, dades yên jantan niki disebut washiilah, nano semelê serto diserenke kepado behalo.
377) Haam: unto jantan yên nano bolê diganggu male, kerno sampun angsal mûntîngke unto betino sedoso kali. pelakuan tehadep bahiirah, saaibah, washiilah serto haam niki wêntenlah kepercayaan Arab jahiliyah.
وَاِذَا قِيْلَ لَهُمْ تَعَالَوْا اِلٰى مَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ وَاِلَى الرَّسُوْلِ قَالُوْا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ اٰبَاۤءَنَا ۗ اَوَلَوْ كَانَ اٰبَاۤؤُهُمْ لَا يَعْلَمُوْنَ شَيْـًٔا وَّلَا يَهْتَدُوْنَ١٠٤
Wa iżā qīla lahum ta‘ālau ilā mā anzalallāhu wa ilar-rasūli qālū ḥasbunā mā wajadnā ‘alaihi ābā'anā, awalau kāna ābā'uhum lā ya‘lamūna syai'aw wa lā yahtadūn(a).
[104]
Serto kalu dicerioske kepado wong-wong niku, supayo tumut napi yên ditûrûnke Allah serto kepado Rosul, wong-wong niku nyimbat, cûngkûpla buat kame' napi yên kame' terimo dari nênêk puyang kame' (didamelkenyo). meski nênêk puyang wong-wong niku nano wikan napi-napi serto nano pulo’ wênten petunju’.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا عَلَيْكُمْ اَنْفُسَكُمْ ۚ لَا يَضُرُّكُمْ مَّنْ ضَلَّ اِذَا اهْتَدَيْتُمْ ۗ اِلَى اللّٰهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيْعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُوْنَ١٠٥
Yā ayyuhal-lażīna āmanū ‘alaikum anfusakum, lā yaḍurrukum man ḍalla iżahtadaitum, ilallāhi marji‘ukum jamī‘an fa yunabbi'ukum bimā kuntum ta‘malūn(a).
[105]
Hei wong-wong yên beriman, jagola awa' niko, kerno wong yên kesasar niku nano bakal mbahayoke kalu niko sampûn wênten petûnjûk. 378 cuman kepado Allah niko sedantennyo bakal mantû’. dades Dio bakal nyelaske kepado niko napi yên sampûn niko damelke.
378) Saksudnyo: kesesetan wong lian niku nano ayun ngesung mudharat kepado niko, asak niko sampun angsal petûnjû’. tapi nanola retinyo bahwo wong nano dikengken bedamel yên ma'ruf serto nyega dari yên munkar.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ اِذَا حَضَرَ اَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِيْنَ الْوَصِيَّةِ اثْنٰنِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنْكُمْ اَوْ اٰخَرٰنِ مِنْ غَيْرِكُمْ اِنْ اَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِى الْاَرْضِ فَاَصَابَتْكُمْ مُّصِيْبَةُ الْمَوْتِۗ تَحْبِسُوْنَهُمَا مِنْۢ بَعْدِ الصَّلٰوةِ فَيُقْسِمٰنِ بِاللّٰهِ اِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِيْ بِهٖ ثَمَنًا وَّلَوْ كَانَ ذَا قُرْبٰىۙ وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللّٰهِ اِنَّآ اِذًا لَّمِنَ الْاٰثِمِيْنَ١٠٦
Yā ayyuhal-lażīna āmanū syahādatu bainikum iżā ḥaḍara aḥadakumul-mautu ḥīnal-waṣiyyatiṡnāni żawā ‘adlim minkum au ākharāni min gairikum in antum ḍarabtum fil-arḍi fa aṣābatkum muṣībatul-maut(i), taḥbisūnahumā mim ba‘diṣ-ṣalāti fa yuqsimāni billāhi inirtabtum lā nasytarī bihī ṡamanaw wa lau kāna żā qurbā, wa lā naktumu syahādatallāhi innā iżal laminal-āṡimīn(a).
[106]
Hei wong-wong yên beriman, Kalu wênten wong di antaro niko ngadepi maut, serto dio na’ bewasiat, dades wasiat niku disaksike ole duo wong yên adil di antaro niko atawa duo wong yên belianan igamonyo dengen niko; 379 kalu niko di jerû lawatan, niko ditimpo bahayo’ wênten yên padem, niko tahan keduo saksi niku sesampunnyo semayang , supayo keduonyo besumpa dengen nami Allah, kalu niko ragu-ragu:” Demi Allah, kame' nano bakal ngembil keuntungan, dengen sumpa niki meski dio sana' kadang kame’, serto kamé’ nano nyingitke kesaksian Allah, selesernyo kalu ma'niku cengki kamé’ telînggî wong-wong yên bedoso”.
379) Ya'ni: ngembil wong lian yên nano seigamo dengen niko sebagî saksi dibolêke, kalu nano wênten wong Islam yên ayun didadeske saksi.
فَاِنْ عُثِرَ عَلٰٓى اَنَّهُمَا اسْتَحَقَّآ اِثْمًا فَاٰخَرٰنِ يَقُوْمٰنِ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذِيْنَ اسْتَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْاَوْلَيٰنِ فَيُقْسِمٰنِ بِاللّٰهِ لَشَهَادَتُنَآ اَحَقُّ مِنْ شَهَادَتِهِمَا وَمَا اعْتَدَيْنَآ ۖاِنَّآ اِذًا لَّمِنَ الظّٰلِمِيْنَ١٠٧
Fa in ‘uṡira ‘alā annahumastaḥaqqā iṡman fa ākharāni yaqūmāni maqāmahumā minal-lażīnastaḥaqqa ‘alaihimul-aulayāni fa yuqsimāni billāhi lasyahādatunā aḥaqqu min syahādatihimā wa ma‘tadainā, innā iżal laminaẓ-ẓālimīn(a).
[107]
Kalu tebukti kedua saksen niku bedoso 380 mangko keduo wong yên lian ngentike kedudukannyo, ya'ni di antaro ahli waris yên berhak serto lebi parak kepado wong yên padem, laju keduonyo besumpa dengen nami Allah. Lesernyo kesaksian kame', saênyo diterimo daripado kesaksian keduo saksi niku serto kame' nano ngeliwati wates, selesernyo kalu niko bedamel ma'niku, cengki kame' telînggî wong-wong yên zolim.
380) Maksudnyo: sekewet dengen semayoannyo, serto hal niki wikan sesampun io namelke sumpah.
ذٰلِكَ اَدْنٰٓى اَنْ يَّأْتُوْا بِالشَّهَادَةِ عَلٰى وَجْهِهَآ اَوْ يَخَافُوْٓا اَنْ تُرَدَّ اَيْمَانٌۢ بَعْدَ اَيْمَانِهِمْۗ وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاسْمَعُوْا ۗوَاللّٰهُ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الْفٰسِقِيْنَ ࣖ١٠٨
Żālika adnā ay ya'tū bisy-syahādati ‘alā wajhihā au yakhāfū an turadda aimānum ba‘da aimānihim, wattaqullāha wasma‘ū, wallāhu lā yahdil qaumal-fāsiqīn(a).
[108]
Dengen caro niku, wong-wong niku pantes diesungke kesaksiannyo tumut yên selesernyo, serto wong-wong niku meraso takut bakal dibalike sumpanyo kepado ahli warisnyo sesampunnyo wong-wong niku besumpa. 381 Betakwala kepado Allah serto dengerkela perentanyo, serto Allah nano ngesung petunjuk kepado wong-wong yên fasik.
381) Maksud sumpah niku dimantû’ke, ya'ni saksi-saksi yên belianan igamo niku ditola’ dengen besumpanyo saksi-saksi yên tediri dari sana’ kadang, atawa retinyo wong-wong yên besumpa niku ayun angsal balesan di dunio serto akhîrat, kerno namelke sumpa palsu.
۞ يَوْمَ يَجْمَعُ اللّٰهُ الرُّسُلَ فَيَقُوْلُ مَاذَٓا اُجِبْتُمْ ۗ قَالُوْا لَا عِلْمَ لَنَا ۗاِنَّكَ اَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوْبِ١٠٩
Yauma yajma‘ullāhur-rusula fa yaqūlu māżā ujibtum, qālū lā ‘ilma lanā, innaka anta ‘allāmul-guyūb(i).
[109]
Imutla, pado dinten waktu Allah ngumpulke Rosul-rosul, laju dio betake kepado wong-wong niku, napi jawabannyo, gugu' niko teradep seruan niko. Wong-wong niku (Rosul-rosul) nyawab selesernyo nikola yên maha wikan sedantennyo yên goib.
اِذْ قَالَ اللّٰهُ يٰعِيْسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِيْ عَلَيْكَ وَعَلٰى وَالِدَتِكَ ۘاِذْ اَيَّدْتُّكَ بِرُوْحِ الْقُدُسِۗ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِى الْمَهْدِ وَكَهْلًا ۚوَاِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتٰبَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرٰىةَ وَالْاِنْجِيْلَ ۚوَاِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّيْنِ كَهَيْـَٔةِ الطَّيْرِ بِاِذْنِيْ فَتَنْفُخُ فِيْهَا فَتَكُوْنُ طَيْرًاۢ بِاِذْنِيْ وَتُبْرِئُ الْاَكْمَهَ وَالْاَبْرَصَ بِاِذْنِيْ ۚوَاِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتٰى بِاِذْنِيْ ۚوَاِذْ كَفَفْتُ بَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ عَنْكَ اِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنٰتِ فَقَالَ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا مِنْهُمْ اِنْ هٰذَآ اِلَّا سِحْرٌ مُّبِيْنٌ١١٠
Iż qālallāhu yā ‘īsabna maryamażkur ni‘matī ‘alaika wa ‘alā wālidatik(a), iż ayyattuka birūḥil-qudus(i), tukallimun-nāsa fil-mahdi wa kahlā(n), wa iż ‘allamtukal-kitāba wal-ḥikmata wat-taurāta wal-injīl(a), wa iż takhluqu minaṭ-ṭīni kahai'atiṭ-ṭairi bi'iżnī fa tanfukhu fīhā fa takūnu ṭairam bi'iżnī wa tubri'ul-akmaha wal-abraṣa bi'iżnī, wa iż tukhrijul-mautā bi'iżnī, wa iż kafaftu banī isrā'īla ‘anka iż ji'tahum bil-bayyināti fa qālal-lażīna kafarū minhum in hāżā illā siḥrum mubīn(un).
[110]
Serto imutla, waktu Allah befirman:”Hei Isa ibni Maryam. Imutla ni’mat kulo kepado niko serto kepado ibok niko sewaktu kulo nguatke niko dengen rohul kudus. niko wikan becerios dengen wong waktu maler di jerû embanan serto sesampun ageng, serto imutla waktu niko ngajarke nulis kepado niko jugo hikmah, Taurot serto Injil serto imutla waktu niko buat dari tana berupo burung dengen seizin kulo, selanjutnyo niko niupnyo, laju dades sios burung yên selesernyo dengen seizin kulo. Serto imutla waktu kulo ngalangi Bani Isroil (dari keda’nyo na’ munu niko), waktu niko ngemukoke kepado wong niku, keterangan-keterangan yên nyato, laju wong-wong kafir di antaro wong-wong niku becerios:”Niki nano lian, cuman sihir yên nyato”.
وَاِذْ اَوْحَيْتُ اِلَى الْحَوَارِيّٖنَ اَنْ اٰمِنُوْا بِيْ وَبِرَسُوْلِيْ ۚ قَالُوْٓا اٰمَنَّا وَاشْهَدْ بِاَنَّنَا مُسْلِمُوْنَ١١١
Wa iż auḥaitu ilal-ḥawāriyyīna an āminū bī wa birasūlī, qālū āmannā wasyhad bi'annanā muslimūn(a).
[111]
Serto imutla waktu kulo ilhamke kepado pengikut-pengikut Isa yên setio berimanla niko kepado kulo serto kepado Rosul kulo. Wong-wong niku nyawab, kame' sampûn beriman serto saksikela Hei Rosul, bahwa niko adola wong-wong muslim (yên besera awa'),
اِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّوْنَ يٰعِيْسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيْعُ رَبُّكَ اَنْ يُّنَزِّلَ عَلَيْنَا مَاۤىِٕدَةً مِّنَ السَّمَاۤءِ ۗقَالَ اتَّقُوا اللّٰهَ اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِيْنَ١١٢
Iż qālal-ḥawāriyyūna yā ‘īsabna maryama hal yastaṭī‘u rabbuka ay yunazzila ‘alainā mā'idatam minas-samā'(i), qālattaqullāha in kuntum mu'minīn(a).
[112]
Imutla, waktu pengikut-pengikut Isa yên setio becerios:”Hei Isa ibni Maryam, besedio nano tuhan niko nurunke idangan dari langit peranti kamé’”? Isa nyimbat:”Betakwala kepado Allah kalu niko wong-wong beiman”..
قَالُوْا نُرِيْدُ اَنْ نَّأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَىِٕنَّ قُلُوْبُنَا وَنَعْلَمَ اَنْ قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُوْنَ عَلَيْهَا مِنَ الشّٰهِدِيْنَ١١٣
Qālū nurīdu an na'kula minhā wa taṭma'inna qulūbunā wa na‘lama an qad ṣadaqtanā wa nakūna ‘alaihā minasy-syāhidīn(a).
[113]
Kelap wong-wong niku:”Kame’ kepéngén nedo idangan niku supayo tenterem ati kame' serto supayo kame' yakin, niko sampun becerios leser kepado kamé’ serto kamé’ dades wong-wong yên nyaksike tedoan idangan niku”..
قَالَ عِيْسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللّٰهُمَّ رَبَّنَآ اَنْزِلْ عَلَيْنَا مَاۤىِٕدَةً مِّنَ السَّمَاۤءِ تَكُوْنُ لَنَا عِيْدًا لِّاَوَّلِنَا وَاٰخِرِنَا وَاٰيَةً مِّنْكَ وَارْزُقْنَا وَاَنْتَ خَيْرُ الرّٰزِقِيْنَ١١٤
Qāla ‘īsabnu maryamallāhumma rabbanā anzil ‘alainā mā'idatam minas-samā'i takūnu lanā ‘īdal li'awwalinā wa ākhirinā wa āyatam minka warzuqnā wa anta khairur-rāziqīn(a).
[114]
Isa ana’ Maryan bedo’a, Ya Tuhan kame’ tûrûnkela kepado kame' idangan tedoan dari langit yên dinten tûrûnnyo bakal dades Riayo buat kame’, ya'ni bagi wong-wong ma’niki bareng kamê’ atawa yên rawû sesampûn kame' serto dades tando/ciri kekuasoan niko. sûngla kame' rezeki serto niko sesaê-saê pengesûng rezeki.
قَالَ اللّٰهُ اِنِّيْ مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ ۚ فَمَنْ يَّكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَاِنِّيْٓ اُعَذِّبُهٗ عَذَابًا لَّآ اُعَذِّبُهٗٓ اَحَدًا مِّنَ الْعٰلَمِيْنَ ࣖ١١٥
Qālallāhu innī munazziluhā ‘alaikum, famay yakfur ba‘du minkum fa innī u‘ażżibuhū ‘ażābal lā u‘ażzibuhū aḥadam minal-‘ālamīn(a).
[115]
Allah befirman:”Leser nian, Kulo bakal nurunke idangan tedoan niku kepado niko, tapi sinten saos yên kafir di antaro niko sesampun turun idangan niku, dades leser, kulo bakal ngazabnyo dengen azab yên nano kalo kulo timpoke kepado sinten saos di antaro umat manusio sedanten alam.
وَاِذْ قَالَ اللّٰهُ يٰعِيْسَى ابْنَ مَرْيَمَ ءَاَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُوْنِيْ وَاُمِّيَ اِلٰهَيْنِ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ ۗقَالَ سُبْحٰنَكَ مَا يَكُوْنُ لِيْٓ اَنْ اَقُوْلَ مَا لَيْسَ لِيْ بِحَقٍّ ۗاِنْ كُنْتُ قُلْتُهٗ فَقَدْ عَلِمْتَهٗ ۗتَعْلَمُ مَا فِيْ نَفْسِيْ وَلَآ اَعْلَمُ مَا فِيْ نَفْسِكَ ۗاِنَّكَ اَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوْبِ١١٦
Wa iż qālallāhu yā ‘īsabna maryama a'anta qulta lin-nāsittakhiżūnī wa ummiya ilāhaini min dūnillah(i), qāla subḥānaka mā yakūnu lī an aqūla mā laisa lī biḥaqq(in), in kuntu qultuhū faqad ‘alimtah(ū), ta‘lamu mā fī nafsī wa lā a‘lamu mā fī nafsik(a), innaka anta ‘allāmul-guyūb(i).
[116]
Serto imutla waktu Allah befirman:”Hei Isa ana' Maryam, Napi niko yên ngyerioske kepado manusio. dadeskela kulo serto ibok kulo sebagai duo tuhan selian Allah?”. Isa nyimbat:”Maha suci Niko, nano pantes bagi kulo ngelapke napi yên dêdê hak kulo. Kalu kulo kalo ngelapkenyo cengkila Niko sampun ma’lûm. niko wikan napi yên wênten pado awa' kulo serto nano wikan napi yên wênten pado niko ? Leser, nikola yên maha wikan sedanten yên goib.
مَا قُلْتُ لَهُمْ اِلَّا مَآ اَمَرْتَنِيْ بِهٖٓ اَنِ اعْبُدُوا اللّٰهَ رَبِّيْ وَرَبَّكُمْ ۚوَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيْدًا مَّا دُمْتُ فِيْهِمْ ۚ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِيْ كُنْتَ اَنْتَ الرَّقِيْبَ عَلَيْهِمْ ۗوَاَنْتَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيْدٌ١١٧
Mā qultu lahum illā mā amartanī bihī ani‘budullāha rabbī wa rabbakum, wa kuntu ‘alaihim syahīdam mā dumtu fīhim, falammā tawaffaitanī kunta antar-raqība ‘alaihim, wa anta ‘alā kulli syai'in syahīd(un).
[117]
Kulo nano kalo nyerioske pado wong-wong niku, kecuali napi yên diperêntake kepado kulo iola sembala Allah, Tuhan kulo serto tuhan niko serto dades saksi teradep wong-wong niku selambat kulo wênten di tenga-tenga wong niku. Mangko sesampun niko, nikola yên ningali wong-wong niku serto nikola yên maha nyaksike sedantennyo saos.
اِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَاِنَّهُمْ عِبَادُكَ ۚوَاِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَاِنَّكَ اَنْتَ الْعَزِيْزُ الْحَكِيْمُ١١٨
In tu‘ażżibhum fa innahum ‘ibāduk(a), wa in tagfir lahum fa innaka antal-‘azīzul-ḥakīm(u).
[118]
Kalu niko nyikso wong-wong niku, mangko selesernyo wong-wong niku adola hambo-hambo niko, serto kalu niko ngampuni wong-wong niku selesernyo niko yên Maha Pekaso, Maha Bijaksano.
قَالَ اللّٰهُ هٰذَا يَوْمُ يَنْفَعُ الصّٰدِقِيْنَ صِدْقُهُمْ ۗ لَهُمْ جَنّٰتٌ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِيْنَ فِيْهَآ اَبَدًا ۗرَضِيَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَرَضُوْا عَنْهُ ۗذٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيْمُ١١٩
Qālallāhu hāżā yaumu yanfa‘uṣ-ṣādiqīna ṣidquhum, lahum jannātun tajrī min taḥtihal-anhāru khālidīna fīhā abadā(n), raḍiyallāhu ‘anhum wa raḍū ‘anh(u), żālikal-fauzul-‘aẓīm(u).
[119]
Allah befirman,:”Nikila waktu wong-wong yên leser angsal manfaat dari keleserannyo wong-wong niku disûng suargo yên ngalîr di bawanyo sungi-sungi, wong-wong niku mantep di jerûnyo selambat-lambatnyo. Allah redho kepado wong-wong niku serto wong-wong niku saos redho kepadonyo, 382 nikula kemenangan yên ageng.
382) Maksudnyo: Allah ridho dengen sedanten damelan-damelan wong-wong niku, serto wong-wong niku ngeraso puas tehadep nikmat yên sampun dicurake Allah kepado wong-wong niku.
لِلّٰهِ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَمَا فِيْهِنَّ ۗوَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ ࣖ١٢٠
Lillāhi mulkus-samāwāti wal-arḍi wa mā fīhinn(a), wa huwa ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[120]
Allah punyo kerajaan langit serto bumi serto napi yên wênten di jerûnyo serto Dio Maha Kuaso ates sedantennyo.