Surah An-Nisa`
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيْمِ
يٰٓاَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوْا رَبَّكُمُ الَّذِيْ خَلَقَكُمْ مِّنْ نَّفْسٍ وَّاحِدَةٍ وَّخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيْرًا وَّنِسَاۤءً ۚ وَاتَّقُوا اللّٰهَ الَّذِيْ تَسَاۤءَلُوْنَ بِهٖ وَالْاَرْحَامَ ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيْبًا١
Yā ayyuhan-nāsuttaqū rabbakumul-lażī khalaqakum min nafsiw wāḥidatiw wa khalaqa minhā zaujahā wa baṡṡa minhumā rijālan kaṡīraw wa nisā'ā(n), wattaqullāhal-lażī tasā'alūna bihī wal-arḥām(a), innallāha kāna ‘alaikum raqībā(n).
[1]
Hei wong, betakwala kepado Tuhan niko yên sampun nyiptoke niko dari awa' dewe’ (Adam), 216 serto (Allah) nyiptoke pasangannyo (Hawa) dari (awa')nyo; serto dari keduonyo Allah ngembang biakke lanang serto betino yên kata. Betakwala kepado Allah yên dengen nami-Nyo niko saleng tedo 217 serto (peliarola) hubungan keluargo. Selesernyo Allah kerep nyago serto ningali niko.
216) Maksud dari padonyo nûrût jumhur mufassirin ya'ni dari bagêan badan (tulang rusuk) Adam a.s. bedasarke hadis riwayat Bukhari serto Muslim. di samping niku wênten pulo' yên nafsîrke dari padonyo ya'ni dari unsur yên serupo ya'ni tanah yên dari padonyo Adam a.s. diciptoke.
217) nûrût adat wong Arab, napibilo wong-wong niku nakenke sesios atawa nedonyo kepado wong lian wong-wong niku ngelapke nami Allah peca': As aluka billah retinyo kulo betaken atawa nedo kepado niko dengen nami Allah.
وَاٰتُوا الْيَتٰمٰىٓ اَمْوَالَهُمْ وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيْثَ بِالطَّيِّبِ ۖ وَلَا تَأْكُلُوْٓا اَمْوَالَهُمْ اِلٰٓى اَمْوَالِكُمْ ۗ اِنَّهٗ كَانَ حُوْبًا كَبِيْرًا٢
Wa ātul-yatāmā amwālahum wa lā tatabaddalul-khabīṡa biṭ-ṭayyib(i), wa lā ta'kulū amwālahum ilā amwālikum, innahū kāna ḥūban kabīrā(n).
[2]
Serto sungkela kepado anak-anak yatim (yên sampun dewasa) herto mereka, janganla niko nukar yên sae dengen yên buruk, serto janganla niko nedo herto mereka besami herto niko. Nian, (namelke nukar teko nedo) niku wêntenla doso yên ageng.
وَاِنْ خِفْتُمْ اَلَّا تُقْسِطُوْا فِى الْيَتٰمٰى فَانْكِحُوْا مَا طَابَ لَكُمْ مِّنَ النِّسَاۤءِ مَثْنٰى وَثُلٰثَ وَرُبٰعَ ۚ فَاِنْ خِفْتُمْ اَلَّا تَعْدِلُوْا فَوَاحِدَةً اَوْ مَا مَلَكَتْ اَيْمَانُكُمْ ۗ ذٰلِكَ اَدْنٰٓى اَلَّا تَعُوْلُوْاۗ٣
Wa in khiftum allā tuqsiṭū fil-yatāmā fankiḥū mā ṭāba lakum minan-nisā'i maṡnā wa ṡulāṡa wa rubā‘(a), fa in khiftum allā ta‘dilū fa wāḥidatan au mā malakat aimānukum, żālika adnā allā ta‘ūlū.
[3]
Serto kalu niko khawatir nano ayun sanggup belaku adil teadep (hak-hak) betino yatim (kalu niko ngaweninyo), dades kawenila betino (lian) yên niko demeni kale, tigo atawa sekawan. Tapi kalu niko khawatir nano ayun sanggup belaku adil3, dades (kawenila) sios saos 218 , atawa babu betino yên niko punyo. 219 Yên ma’niku langkung parak supayo niko nano bebuat zolim.
218) Belaku adil ya'ni pelakuan yên adil ketiko ngago'i sema peca' kelambi, enggon, gîlîran serto lian-lian yên besifat lahiriyah.
219) Islam molêke kata sema dengen syarat-syarat tetentu. sedêrêng tûrûn ayat niki kata sema sampun wênten, serto perna pulo' dijalanke olê sedanten Nabi sedêrêng Nabi Muhammad s.a.w. ayat niki matesi kata sema sampe sekawan wong saos.
وَاٰتُوا النِّسَاۤءَ صَدُقٰتِهِنَّ نِحْلَةً ۗ فَاِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوْهُ هَنِيْۤـًٔا مَّرِيْۤـًٔا٤
Wa ātun-nisā'a ṣaduqātihinna niḥlah(tan), fa in ṭibna lakum ‘an syai'im minhu nafsan fa kulūhu hanī'am marī'ā(n).
[4]
Sungkela maskawen (mahar) kepado betino (yên niko kaweni) sebagî sungan yên kebek kerelaan. 220 Sesampun niku kalu wong-wong niku nyerake kepado sebagian dari (maskawen) niku dengen suko ati, dades terimola serto nikmatila sungan niku dengen seneng ati.
220) Sungan niku ya'ni maskawen yên ageng alîtnyo ditetepke pucu' semayoan opihak, kerno sungan niku mesti didamelke dengen ikhlas.
وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاۤءَ اَمْوَالَكُمُ الَّتِيْ جَعَلَ اللّٰهُ لَكُمْ قِيٰمًا وَّارْزُقُوْهُمْ فِيْهَا وَاكْسُوْهُمْ وَقُوْلُوْا لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُوْفًا٥
Wa lā tu'tus-sufahā'a amwālakumul-latī ja‘alallāhu lakum qiyāmaw warzuqūhum fīhā waksūhum wa qūlū lahum qaulam ma‘rūfā(n).
[5]
Janganla niko serake kepado wong yên dereng sempurno akalnyo, 221 herto (mereka yên wênten jerû kekuasoan) niko yên didadeske Allah sebagî pokok keuripan. Sungla mereka tumbasan serto kelambi (dari hasil herto niku) serto kelapkela kepado wong-wong niku kelapan yên sae.
221) Wong yên dêrêng sempurno akalnyo ya'ni anak yatim yên dêrêng balig atawa wong dewasa yên nano angsal ngatûr herto bendonyo.
وَابْتَلُوا الْيَتٰمٰى حَتّٰىٓ اِذَا بَلَغُوا النِّكَاحَۚ فَاِنْ اٰنَسْتُمْ مِّنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوْٓا اِلَيْهِمْ اَمْوَالَهُمْ ۚ وَلَا تَأْكُلُوْهَآ اِسْرَافًا وَّبِدَارًا اَنْ يَّكْبَرُوْا ۗ وَمَنْ كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ ۚ وَمَنْ كَانَ فَقِيْرًا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوْفِ ۗ فَاِذَا دَفَعْتُمْ اِلَيْهِمْ اَمْوَالَهُمْ فَاَشْهِدُوْا عَلَيْهِمْ ۗ وَكَفٰى بِاللّٰهِ حَسِيْبًا٦
Wabtalul-yatāmā ḥattā iżā balagun-nikāḥ(a), fa in ānastum minhum rusydan fadfa‘ū ilaihim amwālahum, wa lā ta'kulūhā isrāfaw wa bidāran ay yakbarū, wa man kāna ganiyyan falyasta‘fif, wa man kāna faqīran falya'kul bil-ma‘rūf(i), fa iżā dafa‘tum ilaihim amwālahum fa asyhidū ‘alaihim, wa kafā billāhi ḥasībā(n).
[6]
Serto ujila 222 anak-anak yatim niku sampe dio niku cungkup umur peranti kawen. Sampun niku kalu nurut pendapet niko dio niku sampun celeketan (pinter meliaro herto), mangko serahkela kepado dio niku hertonyo. Serto janganla niko nedonyo (herto anak yatim) langkung bates sepantesnyo serto (janganla niko) tekacar-kacar (nyerenkenyo) sedereng dio niku dewasa. sinten saos (di antaro yên meliaro niku) sanggup, dades ayunla dio nahan awa' (dari nedo herto anak yatim niku) serto sinten saos miskin, mangko angsal dio nedo herto niku nurut caro yên leser. Sampun niku, napibilo niko nyerenke herto niku kepado dio-dio niku, dadesnyo niko wêntenke nian saksi-saksi. Serto cungkupla Allah sebagî penilik.
222) Ya'ni: madêk tehadep wong-wong niku tentang keigamoan, usoho-usoho wong-wong niku, kelakuan serto lian-lian sampe wikan bahwo anak niku angsal dipercayoi.
لِلرِّجَالِ نَصِيْبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدٰنِ وَالْاَقْرَبُوْنَۖ وَلِلنِّسَاۤءِ نَصِيْبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدٰنِ وَالْاَقْرَبُوْنَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ اَوْ كَثُرَ ۗ نَصِيْبًا مَّفْرُوْضًا٧
Lir-rijāli naṣībum mimmā tarakal-wālidāni wal-aqrabūn(a), wa lin-nisā'i naṣībum mimmā tarakal-wālidāni wal-aqrabūna mimmā qalla minhu au kaṡur(a), naṣībam mafrūḍā(n).
[7]
Bagi lanang wênten hak bagian dari herto warisan keduo wong sepuh serto sana'nyo, serto bagi betino wênten hak bagian (pulo') dari herto warisan keduo wong sepuh serto sana'nyo, baek setitik atawa kata nurut bagian yên sampun ditetepke.
وَاِذَا حَضَرَ الْقِسْمَةَ اُولُوا الْقُرْبٰى وَالْيَتٰمٰى وَالْمَسٰكِيْنُ فَارْزُقُوْهُمْ مِّنْهُ وَقُوْلُوْا لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُوْفًا٨
Wa iżā ḥaḍaral-qismata ulul-qurbā wal-yatāmā wal-masākīnu farzuqūhum minhu wa qūlū lahum qaulam ma‘rūfā(n).
[8]
Serto napibilo sewaktu magike niku rawo bepinten-pinten sana', 223 anak-anak yatim serto wong-wong miskin, dades sungla dio-dio niku dari herto niku (ala kadarnyo) 224 serto kelapkela kepado dio-dio niku kelapan yên sae.
223) Sana' di ngeriki maksudnyo : sana' yên nano wênten hek warîsan dari herto bendo pusako
224) Sungan ala kadarnyo niku nano bolê langkung dari sepertigo herto warisan.
وَلْيَخْشَ الَّذِيْنَ لَوْ تَرَكُوْا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعٰفًا خَافُوْا عَلَيْهِمْۖ فَلْيَتَّقُوا اللّٰهَ وَلْيَقُوْلُوْا قَوْلًا سَدِيْدًا٩
Walyakhsyal-lażīna lau tarakū min khalfihim żurriyyatan ḍi‘āfan khāfū ‘alaihim, falyattaqullāha walyaqūlū qaulan sadīdā(n).
[9]
Serto kendaknyo takut (kepada Allah) wong-wong yên sekironyo wong-wong niku ninggalke keturunan yên lema di buri wong-wong niku yên wong-wong niku khawatir teadep (kesejahteroan)nyo. Ole kerno niku, kendaknyo wong-wong niku betakwa kepada Allah, serto kendaknyo wong-wong niku ngomong dengen tutur kelap yên leser.
اِنَّ الَّذِيْنَ يَأْكُلُوْنَ اَمْوَالَ الْيَتٰمٰى ظُلْمًا اِنَّمَا يَأْكُلُوْنَ فِيْ بُطُوْنِهِمْ نَارًا ۗ وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيْرًا ࣖ١٠
Innal-lażīna ya'kulūna amwālal-yatāmā ẓulman innamā ya'kulūna fī buṭūnihim nārā(n), wa sayaṣlauna sa‘īrā(n).
[10]
Selesernyo wong-wong yên nedo herto anak yatim secoro zolim, selesernyo wong-wong niku negok api jerû perutnyo serto wong-wong niku ayun masok ke jerû api yên murup-murup (nerako).
يُوْصِيْكُمُ اللّٰهُ فِيْٓ اَوْلَادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْاُنْثَيَيْنِ ۚ فَاِنْ كُنَّ نِسَاۤءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ ۚ وَاِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ ۗ وَلِاَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ اِنْ كَانَ لَهٗ وَلَدٌ ۚ فَاِنْ لَّمْ يَكُنْ لَّهٗ وَلَدٌ وَّوَرِثَهٗٓ اَبَوٰهُ فَلِاُمِّهِ الثُّلُثُ ۚ فَاِنْ كَانَ لَهٗٓ اِخْوَةٌ فَلِاُمِّهِ السُّدُسُ مِنْۢ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُّوْصِيْ بِهَآ اَوْ دَيْنٍ ۗ اٰبَاۤؤُكُمْ وَاَبْنَاۤؤُكُمْۚ لَا تَدْرُوْنَ اَيُّهُمْ اَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعًا ۗ فَرِيْضَةً مِّنَ اللّٰهِ ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَلِيْمًا حَكِيْمًا١١
Yūṣīkumullāhu fī aulādikum liż-żakari miṡlu ḥaẓẓil-unṡayain(i), fa in kunna nisā'an fauqaṡnataini fa lahunna ṡuluṡā mā tarak(a), wa in kānat wāḥidatan fa lahan-niṣf(u), wa li abawaihi likulli wāḥidim minhumas-sudusu mimmā taraka in kāna lahū walad(un), fa illam yakul lahū waladuw wa wariṡahū abawāhu fa li'ummihiṡ-ṡuluṡ(u), fa in kāna lahū ikhwatun fa li'ummihis-sudusu mim ba‘di waṣiyyatiy yūṣī bihā au dain(in), ābā'ukum wa abnā'ukum, lā tadrūna ayyuhum aqrabu lakum naf‘ā(n), farīḍatam minallāh(i), innallāha kāna ‘alīman ḥakīmā(n).
[11]
Allah menyareatke (mewajibke) kepado niko tentang (pembagian warisan peranti) anak-anak niko, (ya’niki) bagian sios wong anak lanang sami dengen bagian kale wong anak betino. 225 Serto kalu anak niku sedantennyo betino yên rikinannyo langkung dari kale, 226 dades bagian dio-dio niku kale sepertigo dari herto yên ditinggalke. Kalu dio (anak betino) niku sios wong saos, mangko dio dapet setengah (herto yên ditinggalke). Serto peranti keduo embi'-aba, bagian dewe'-dewe' seperenem dari herto yên ditinggalke, kalu dio (yên padem) punyo anak. Kalu dio (yên padem) nano punyo anak serto dio diwarisi ole keduo embi'-abahnyo (saos), dades mêknyo dapet sepertigo. Kalu dio (yên padem) punyo bepinten dulur, dades embi'nyo dapet seperenem. (bagian-bagian tesebut di pucuk) sesampun (dipenui) wasiat yên didamelnyo atawa (serto sesampun dibayar) utangnyo. (Tentang) wong sepuh niko teko anak-anak niko, niko nano wikan sinten di antaro wong-wong niku yên langkung kata manfaatnyo bagi niko. Niki wêntenla ketetepan Allah. Nian,(...)
225) Bagêan lanang duo kali bagêan betino wêntenla kerno kewajiban lanang langkung berat dari betino, peca' kewajiban mayar maskawen serto ngesung nafkah. (tingali surat An Nisaa ayat 34).
226) Langkung dari duo maksudnyo : duo atawa langkung klop dengen yên diamalke Nabi.
۞ وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ اَزْوَاجُكُمْ اِنْ لَّمْ يَكُنْ لَّهُنَّ وَلَدٌ ۚ فَاِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْۢ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُّوْصِيْنَ بِهَآ اَوْ دَيْنٍ ۗ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ اِنْ لَّمْ يَكُنْ لَّكُمْ وَلَدٌ ۚ فَاِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِّنْۢ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوْصُوْنَ بِهَآ اَوْ دَيْنٍ ۗ وَاِنْ كَانَ رَجُلٌ يُّوْرَثُ كَلٰلَةً اَوِ امْرَاَةٌ وَّلَهٗٓ اَخٌ اَوْ اُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُۚ فَاِنْ كَانُوْٓا اَكْثَرَ مِنْ ذٰلِكَ فَهُمْ شُرَكَاۤءُ فِى الثُّلُثِ مِنْۢ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُّوْصٰى بِهَآ اَوْ دَيْنٍۙ غَيْرَ مُضَاۤرٍّ ۚ وَصِيَّةً مِّنَ اللّٰهِ ۗ وَاللّٰهُ عَلِيْمٌ حَلِيْمٌۗ١٢
Wa lakum niṣfu mā taraka azwājukum illam yakul lahunna walad(un), fa in kāna lahunna waladun fa lakumur-rubu‘u mimmā tarakna mim ba‘di waṣiyyatiy yūṣīna bihā au dain(in), wa lahunnar-rubu‘u mimmā taraktum illam yakul lakum walad(un), fa in kāna lakum waladun fa lahunnaṡ-ṡumunu mimmā taraktum mim ba‘di waṣiyyatiy tūṣūna bihā au dain(in), wa in kāna rajuluy yūraṡu kalālatan awimra'atuw wa lahū akhun au ukhtun fa likulli wāḥidatim minhumas-sudus(u), fa in kānū akṡara min żālika fa hum syurakā'u fiṡ-ṡuluṡi mim ba‘di waṣiyyatiy yūṣā bihā au dain(in), gaira muḍārr(in), waṣiyyatam minallāh(i), wallāhu ‘alīmun ḥalīm(un).
[12]
Serto bagean niko (domik-domik) wêntenla seperduo dari herto yên ditinggalke ole sema-sema niko, kalu dio-dio niku nano punyo anak. Kalu dio-dio niku (sema-sema niko) niku punyo anak, dades niko dapet seper sekawan dari herto yên ditinggalkenyo sesampun (dipenui) wasiat yên dio-dio niku gawek atawa (sesampun dibayar) utangnyo. Sema-sema dapet sepersekawan herto yên niko tinggalke kalu niko nano punyo anak. Kalu niko punyo anak, mangko sema-sema dapet seperwolu dari herto yên niko tinggalke (sesampun dipenui) wasiat yên niko gawek atawa (serto sesampun dibayar) utang-utang niko. Kalu sesios wong padem, baek lanang atawa betino yên nano ninggalke aba serto nano ninggalke anak, tapi punyo sios dulur lanang (seembi') atawa sesios dulur betino (seembi'), dades bagi dewe'-dewe' dari keduo jenis dulur niku seperenem herto. Tapi kalu dulur-dulur se-embi' niku langkung dari sios wong, dades wong-wong niku besami-sami jerû bagian yên sepertigo niku, sesampun (dipenui wasiat) yên digaweknyo atawa (serto sesampun dibayar(...)
227) Ngesung mudharat kepado waris niku ya'ni tindakan peca': a. ngewasiatke langkung dari sepertigo herto pusako. b. Bewasiat dengen maksud ngirangi herto warisan. meski kirang dari sepertigo kalu wênten niat ngirangi hek waris, jugo nano dibolêke.
تِلْكَ حُدُوْدُ اللّٰهِ ۗ وَمَنْ يُّطِعِ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ يُدْخِلْهُ جَنّٰتٍ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِيْنَ فِيْهَا ۗ وَذٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيْمُ١٣
Tilka ḥudūdullāh(i), wa may yuṭi‘illāha wa rasūlahū yudkhilhu jannātin tajrī min taḥtihal-anhāru khālidīna fīhā, wa żālikal-fauzul-‘aẓīm(u).
[13]
Nikula bates-bates (hukum) Allah. sinten saos taat kepado Allah serto Rosul-Nyo, Dio ayun masokkenyo ke jerû suargo-suargo yên ngalir di bawanyo sungi-sungi, wong-wong niku kekel di jerûnyo. Serto nikula kemenangan yên ageng.
وَمَنْ يَّعْصِ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ وَيَتَعَدَّ حُدُوْدَهٗ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيْهَاۖ وَلَهٗ عَذَابٌ مُّهِيْنٌ ࣖ١٤
Wa may ya‘ṣillāha wa rasūlahū wa yata‘adda ḥudūdahū yudkhilhu nāran khālidan fīhā, wa lahū ‘ażābum muhīn(un).
[14]
Serto sinten saos mendurhakoi Allah serto Rosul-Nyo serto teka' bates-bates hukum-Nyo, niscayo Allah masokkenyo ke jerû api nerako, dio kekel di jerûnyo serto dio ayun keno azab yên nginoke.
وَالّٰتِيْ يَأْتِيْنَ الْفَاحِشَةَ مِنْ نِّسَاۤىِٕكُمْ فَاسْتَشْهِدُوْا عَلَيْهِنَّ اَرْبَعَةً مِّنْكُمْ ۚ فَاِنْ شَهِدُوْا فَاَمْسِكُوْهُنَّ فِى الْبُيُوْتِ حَتّٰى يَتَوَفّٰىهُنَّ الْمَوْتُ اَوْ يَجْعَلَ اللّٰهُ لَهُنَّ سَبِيْلًا١٥
Wal-lātī ya'tīnal-fāḥisyata min nisā'ikum fastasyhidū ‘alaihinna arba‘atam minkum, fa in syahidū fa amsikūhunna fil-buyūti ḥattā yatawaffāhunnal-mautu au yaj‘alallāhu lahunna sabīlā(n).
[15]
Serto betino-betino yên namelke gawean keji 228 di antaro betino-betino niko, kendaknyo teadep wong-wong niku wênten sekawan wong saksi di antaro niko (yên nyaksike). Napibilo wong-wong niku sampun ngesung kesaksian, dades kurungla wong-wong niku (betino niku) jerû rompok sampe dio niku nemui ajalnyo, atawa sampe Allah ngesung jalan (yên lian) kepadonyo. 229
228) Damelan keji: nûrût jumhur mufassirin yên dimaksud damelan keji ya'ni damelan zina, sedengke nûrût pendapet yên lian ya'ni sedanten damelan mesum peca' : zina, homo sek serto yên sejenisnyo. nûrût pendapet Muslim serto Mujahid yên dimaksud dengen damelan keji ya'ni musahaqah (homosek antaro betino dengen betino).
229) Nûrût jumhur mufassirin jalan yên lian niku ya'ni dengen tûrûnnyo ayat 2 surat An Nuur.
وَالَّذٰنِ يَأْتِيٰنِهَا مِنْكُمْ فَاٰذُوْهُمَا ۚ فَاِنْ تَابَا وَاَصْلَحَا فَاَعْرِضُوْا عَنْهُمَا ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ تَوَّابًا رَّحِيْمًا١٦
Wal-lażāni ya'tiyānihā minkum fa āżūhumā, fa in tābā wa aṣlaḥā fa a‘riḍū ‘anhumā, innallāha kāna tawwābar raḥīmā(n).
[16]
Serto teadep kale wong yên namelke damelan keji di antaro niko, dades sungla hukuman kepado keduonyo. Kalu keduonyo tobat teko meneri awa', dades kayonkela wong-wong niku. Nian, Allah Maha Penerimo tobat, Maha Penyayang.
اِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللّٰهِ لِلَّذِيْنَ يَعْمَلُوْنَ السُّوْۤءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ يَتُوْبُوْنَ مِنْ قَرِيْبٍ فَاُولٰۤىِٕكَ يَتُوْبُ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ ۗ وَكَانَ اللّٰهُ عَلِيْمًا حَكِيْمًا١٧
Innamat-taubatu ‘alallāhi lil-lażīna ya‘malūnas-sū'a bijahālatin ṡumma yatūbūna min qarībin fa ulā'ika yatūbullāhu ‘alaihim, wa kānallāhu ‘alīman ḥakīmā(n).
[17]
Selesernyo betobat kepado Allah niku cuman (pantes) bagi wong-wong niku yên namelke kejahatan kereno kejahelan, 230 sampun niko gancang betobat. Tobat wong-wong niku nikula yên diterimo Allah. Allah Maha Wikan, Maha Bijaksano.
230) Maksudnyo ya'ni: 1. wong yên bedamel maksiat dengen nano wikan bahwo damelan niku wêntenla maksiat kacuali kalu dipikirke dumin. 2. wong yên durhako kepado Allah sengajo atawa nano. 3. wong yên namelke kejahatan kerno kirang kesadaran lantaran murko atawa kerno dorongan hawo nafsu.
وَلَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِيْنَ يَعْمَلُوْنَ السَّيِّاٰتِۚ حَتّٰىٓ اِذَا حَضَرَ اَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ اِنِّيْ تُبْتُ الْـٰٔنَ وَلَا الَّذِيْنَ يَمُوْتُوْنَ وَهُمْ كُفَّارٌ ۗ اُولٰۤىِٕكَ اَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا اَلِيْمًا١٨
Wa laisatit-taubatu lil-lażīna ya‘malūnas-sayyi'āt(i), ḥattā iżā ḥaḍara aḥadahumul-mautu qāla innī tubtul-āna wa lal-lażīna yamūtūna wa hum kuffār(un), ulā'ika a‘tadnā lahum ‘ażāban alīmā(n).
[18]
Serto nanola tobat niku (diterimo Allah) dari wong-wong niku yên namelke kejahatan hinggo napibilo rawo ajal kepado sios wong di antaro wong-wong niku, (waula) dio ngelapke, “Kulo seleser-leser betobat ma’niki.” Serto nano (pulo' diterimo tobat) dari wong-wong yên padem deng wong-wong niku di jerû kekafiran. Bagi wong-wong niku sampun Kame’ sedioke azab yên pedi.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا يَحِلُّ لَكُمْ اَنْ تَرِثُوا النِّسَاۤءَ كَرْهًا ۗ وَلَا تَعْضُلُوْهُنَّ لِتَذْهَبُوْا بِبَعْضِ مَآ اٰتَيْتُمُوْهُنَّ اِلَّآ اَنْ يَّأْتِيْنَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ ۚ وَعَاشِرُوْهُنَّ بِالْمَعْرُوْفِ ۚ فَاِنْ كَرِهْتُمُوْهُنَّ فَعَسٰٓى اَنْ تَكْرَهُوْا شَيْـًٔا وَّيَجْعَلَ اللّٰهُ فِيْهِ خَيْرًا كَثِيْرًا١٩
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā yaḥillu lakum an tariṡun-nisā'a karhā(n), wa lā ta‘ḍulūhunna litażhabū biba‘ḍi mā ātaitumūhunna illā ay ya'tīna bifāḥisyatim mubayyinah(tin), wa ‘āsyirūhunna bil-ma‘rūf(i), fa in karihtumūhunna fa ‘asā an takrahū syai'aw wa yaj‘alallāhu fīhi khairan kaṡīrā(n).
[19]
Wahai wong-wong yên beriman! Nano halal bagi niko mewarisi betino dengen jalan pakso 231 serto janganla niko nyaroke wong-wong niku kerno ayun ngembil male sebagian dari napi yên sampun niko sungke kepadonyo, melianke napibilo wong-wong niku namelke gawean keji yên katon. 232 Serto begaolla dengen wong-wong niku caro yên leser. Kalu niko nano demen sami wong-wong niku, (dades besobarla) kerno angsal dades niko nano demeni sesuatu, padohal Allah dadeske kesaean yên kata padonyo.
231) Ayat niki nano nûnju'ke bahwo ngewarîske betino nano dengen jalan pakso dibolêke. Nûrût adat sebagîan Arab Jahiliyah napibilo sios wong padem, dades anaknyo yên tetuo atawa anggota keluargonyo yên lian ngewaresi jando niku. jando niku bolê dikaweni dewe' atawa dikawenke dengen wong lian yên maharnya diembil olê pewaris atawa nano dibolêke kawen male.
232) maksudnyo: bezina atawa teka'.
وَاِنْ اَرَدْتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّكَانَ زَوْجٍۙ وَّاٰتَيْتُمْ اِحْدٰىهُنَّ قِنْطَارًا فَلَا تَأْخُذُوْا مِنْهُ شَيْـًٔا ۗ اَتَأْخُذُوْنَهٗ بُهْتَانًا وَّاِثْمًا مُّبِيْنًا٢٠
Wa in arattumustibdāla zaujim makāna zauj(in), wa ātaitum iḥdāhunna qinṭāran falā ta'khużū minhu syai'ā(n), ata'khużūnahū buhtānaw wa iṡmam mubīnā(n).
[20]
Serto kalu niko ayun ngenti sema niko dengen sema yên lian, 233 sedeng niko sampun ngesungke kepado sios wong di antaro dio-dio niku herto yên kata, dades janganla niko ngembil male setitik jugo darinyo. Napi niko ayun ngembilnyo male dengen jalan tudoan yên mudike serto dengen (nanggung) doso yên katon?
233) Maksudnyo ya'ni: pegat sema yên nano demeni serto kawen dengen sema yên daru. Meski io pegat sema yên lami niku dêdê tujuan peranti kawen, Namun nedo kembali sungan-sungan niku nano dibolêke.
وَكَيْفَ تَأْخُذُوْنَهٗ وَقَدْ اَفْضٰى بَعْضُكُمْ اِلٰى بَعْضٍ وَّاَخَذْنَ مِنْكُمْ مِّيْثَاقًا غَلِيْظًا٢١
Wa kaifa ta'khużūnahū wa qad afḍā ba‘ḍukum ilā ba‘ḍiw wa akhażna minkum mīṡāqan galīẓā(n).
[21]
Ma’pundi niko ayun ngembilnyo male, padohal niko sampun begaol sios sami lian (sebagî domik-sema). Serto wong-wong niku (sema-sema niko) sampun ngembil pejanjian yên tegu (kebetan perkawenan) dari niko.
وَلَا تَنْكِحُوْا مَا نَكَحَ اٰبَاۤؤُكُمْ مِّنَ النِّسَاۤءِ اِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ ۗ اِنَّهٗ كَانَ فَاحِشَةً وَّمَقْتًاۗ وَسَاۤءَ سَبِيْلًا ࣖ٢٢
Wa lā tankiḥū mā nakaḥa ābā'ukum minan-nisā'i illā mā qad salaf(a), innahū kāna fāḥisyataw wa maqtā(n), wa sā'a sabīlā(n).
[22]
Janganla niko ngaweni betino-betino yên sampun dikaweni ole aba niko, melianke (kejadenan pado maso) yên sampun kerihin. Nian, damelan niku keji nian serto dibenci (ole Allah) serto seburuk-buruk jalan (yên dijalani).
حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ اُمَّهٰتُكُمْ وَبَنٰتُكُمْ وَاَخَوٰتُكُمْ وَعَمّٰتُكُمْ وَخٰلٰتُكُمْ وَبَنٰتُ الْاَخِ وَبَنٰتُ الْاُخْتِ وَاُمَّهٰتُكُمُ الّٰتِيْٓ اَرْضَعْنَكُمْ وَاَخَوٰتُكُمْ مِّنَ الرَّضَاعَةِ وَاُمَّهٰتُ نِسَاۤىِٕكُمْ وَرَبَاۤىِٕبُكُمُ الّٰتِيْ فِيْ حُجُوْرِكُمْ مِّنْ نِّسَاۤىِٕكُمُ الّٰتِيْ دَخَلْتُمْ بِهِنَّۖ فَاِنْ لَّمْ تَكُوْنُوْا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ ۖ وَحَلَاۤىِٕلُ اَبْنَاۤىِٕكُمُ الَّذِيْنَ مِنْ اَصْلَابِكُمْۙ وَاَنْ تَجْمَعُوْا بَيْنَ الْاُخْتَيْنِ اِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ غَفُوْرًا رَّحِيْمًا ۔٢٣
Ḥurrimat ‘alaikum ummahātukum wa banātukum wa akhawātukum wa ‘ammātukum wa khālātukum wa banātul-akhi wa banātul-ukhti wa ummahātukumul-lātī arḍa‘nakum wa akhawātukum minar-raḍā‘ati wa ummahātu nisā'ikum wa rabā'ibukumul-lātī fī ḥujūrikum min nisā'ikumul-lātī dakhaltum bihinn(a), fa illam takūnū dakhaltum bihinna falā junāḥa ‘alaikum, wa ḥalā'ilu abnā'ikumul-lażīna min aṣlābikum, wa an tajma‘ū bainal-ukhtaini illā mā qad salaf(a), innallāha kāna gafūrar raḥīmā(n).
[23]
Diharamke peranti niko (ngaweni) embi'-embi' niko, ana'-ana' niko yên betino, 234 dulur-dulur niko yên betino, dulur-dulur abah niko yên betino, dulur-dulur embi' niko yên betino, ana'-ana' betino dari dulur-dulur niko yên lanang, ana'-ana' betino dari dulur-dulor niko yên betino, embi'-embi' yên nyusui kamo’, dulur-dulur betino niko sesuson, embi'-embi' sema niko (mertuo), ana'-ana' betino dari sema niko (ana' tiri) yên jerû peliaroan niko dari sema yên sampun niko campuri, tapi kalu niko dereng campor dengen sema niko niku (serto sampun niko pegatke), dades nano bedoso niko (ngawenginyo), (serto diharamke bagi niko) sema-sema ana' kandung niko (mantu), serto (diharamke) ngumpulke (jerû pekawenan) duo iko' betino yên bedulur, melianke yên sampun tedades pado maso kerihin. Nian, Allah Maha Pengampun, Maha Penyayang.
234) Maksud embi’ di ngeriki ya'ni embi’, nenek serto seterusnyo ke pucu'. serto yên dimaksud dengen ana’ betino ya'ni ana' betino, cucu betino serto seterusnyo ke bawa, ma'niku jugo yên lian-liannya. sedengke yên dimaksud dengen ana'-ana' sema niko yên jerû tanggungan niko, nûrût jumhur ulami temasû' jugo ana' tiri yên nano jerû tanggungannyo.
۞ وَالْمُحْصَنٰتُ مِنَ النِّسَاۤءِ اِلَّا مَا مَلَكَتْ اَيْمَانُكُمْ ۚ كِتٰبَ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ ۚ وَاُحِلَّ لَكُمْ مَّا وَرَاۤءَ ذٰلِكُمْ اَنْ تَبْتَغُوْا بِاَمْوَالِكُمْ مُّحْصِنِيْنَ غَيْرَ مُسٰفِحِيْنَ ۗ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهٖ مِنْهُنَّ فَاٰتُوْهُنَّ اُجُوْرَهُنَّ فَرِيْضَةً ۗوَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيْمَا تَرَاضَيْتُمْ بِهٖ مِنْۢ بَعْدِ الْفَرِيْضَةِۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَلِيْمًا حَكِيْمًا٢٤
Wal-muḥṣanātu minan-nisā'i illā mā malakat aimānukum, kitāballāhi ‘alaikum, wa uḥilla lakum mā warā'a żālikum an tabtagū bi'amwālikum muḥṣinīna gaira musāfiḥīn(a), famastamta‘tum bihī minhunna fa ātūhunna ujūrahunna farīḍah(tan), wa lā junāḥa ‘alaikum fīmā tarāḍaitum bihī mim ba‘dil-farīḍah(ti), innallāha kāna ‘alīman ḥakīmā(n).
[24]
Serto (diharamke jugo niko ngaweni) wadon yên sampun domik, kecuali buda'-buda' wadon (ungkepan perang) yên niko miliki 235 sebagê ketetepan Allah atas niko. serto dihalalke peranti niko selian (wadon-wadon) yên ma’ niku 236 kalu niko bedamel dengen redanoperanti ngaweninyo dêdê peranti belanja’an. dades keo kelema’an yên sampun niko embil dari wong-wong niku, sungla maskawen kepado wong-wong niku sebagê suatu kewajiban. Tapi nano napi kalu tenyato di antaro niko sampun salîng ngikhlaske, sesampun ditetepke. 237 selesernyo Allah Maha Wikan, Maha Bijaksano.
235) Maksudnyo: budak-budak yên dihek-i yên domiknyo nano tumut tetawan besami-saminyo.
236) Ya'ni: selian dari macem-macem betino yên tekelap jerû surat An Nisaa' ayat 23 serto 24.
237) Ya'ni: namba, ngirangi atawa nano mayar sami sekali maskawen yên sampun ditetepke.
وَمَنْ لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلًا اَنْ يَّنْكِحَ الْمُحْصَنٰتِ الْمُؤْمِنٰتِ فَمِنْ مَّا مَلَكَتْ اَيْمَانُكُمْ مِّنْ فَتَيٰتِكُمُ الْمُؤْمِنٰتِۗ وَاللّٰهُ اَعْلَمُ بِاِيْمَانِكُمْ ۗ بَعْضُكُمْ مِّنْۢ بَعْضٍۚ فَانْكِحُوْهُنَّ بِاِذْنِ اَهْلِهِنَّ وَاٰتُوْهُنَّ اُجُوْرَهُنَّ بِالْمَعْرُوْفِ مُحْصَنٰتٍ غَيْرَ مُسٰفِحٰتٍ وَّلَا مُتَّخِذٰتِ اَخْدَانٍ ۚ فَاِذَآ اُحْصِنَّ فَاِنْ اَتَيْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنٰتِ مِنَ الْعَذَابِۗ ذٰلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ ۗ وَاَنْ تَصْبِرُوْا خَيْرٌ لَّكُمْ ۗ وَاللّٰهُ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ ࣖ٢٥
Wa mal lam yastaṭi‘ minkum ṭaulan ay yankiḥal-muḥṣanātil-mu'mināti fa mim mā malakat aimānukum min fatayātikumul-mu'mināt(i), wallāhu a‘lamu bi'īmānikum, ba‘ḍukum mim ba‘ḍ(in), fankiḥūhunna bi'iżni ahlihinna wa ātūhunna ujūrahunna bil-ma‘rūfi muḥṣanātin gaira musāfiḥātiw wa lā muttakhiżāti akhdān(in), fa iżā uḥṣinna fa in ataina bifāḥisyatin fa ‘alaihinna niṣfu mā ‘alal-muḥṣanāti minal-‘ażāb(i), żālika limay khasyial-‘anata minkum, wa an taṣbirū khairul lakum, wallāhu gafūrur raḥīm(un).
[25]
Serto sinten saos di antaro niko nano wênten redanoperanti ngaweni wadon merdeka yên be’iman, dades (dihalalke ngaweni wadon) yên be’iman dari buda' yên niko punyo. Allah wikan keimanan niko. Sebagêan niko niku dari sebagêan yên lian (sami-sami keturunan Adam-Hawa), 238 kerno niku kawenila wong-wong niku dengen izin tuannyo, serto sungla wong-wong niku maskawen yên saê, kerno wong-wong niku nikula wadon-wadon yên meliaro awa’ dewe’, dêdê pezina serto dêdê (saos) wadon yên ngembil lanang lian sebagê piaroannyo. Kalu wong-wong niku sampun kawen (belaki), tapi damelke damelan keji (belanja'an), dades (hukuman) peranti wong-wong niku separû (hukuman) dari hukuman wadon-wadon merdeka (yên nano bedomik). (Kebolehan ngaweni buda') niku, nikula peranti wong-wong yên takut kepado kesulitan jago awa’ (dari damel belanja'an), tapi kalu niko besabar niku langkung saê peranti niko. Allah Maha Pengampun, Maha Penyayang.
238) Maksudnyo: wong merdeka serto budak yên dikaweninyo niku wêntenla sami-sami ketûrûnan Adam serto hawa serto sami-sami beriman.
يُرِيْدُ اللّٰهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِيْنَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَيَتُوْبَ عَلَيْكُمْ ۗ وَاللّٰهُ عَلِيْمٌ حَكِيْمٌ٢٦
Yurīdullāhu liyubayyina lakum wa yahdiyakum sunanal-lażīna min qablikum wa yatūba ‘alaikum, wallāhu ‘alīmun ḥakīm(un).
[26]
Allahayun nerangke (syare'at-Nyo) kepado niko, serto ngesung jalan-jalan (kehuripan) wong yên dereng niko (paro nabi serto wong sholeh) serto (ayun) Dio nerimo taubat niko. serto Allah Maha Wikan, Maha Bijaksano.
وَاللّٰهُ يُرِيْدُ اَنْ يَّتُوْبَ عَلَيْكُمْ ۗ وَيُرِيْدُ الَّذِيْنَ يَتَّبِعُوْنَ الشَّهَوٰتِ اَنْ تَمِيْلُوْا مَيْلًا عَظِيْمًا٢٧
Wallāhu yurīdu ay yatūba ‘alaikum, wa yurīdul-lażīna yattabi‘ūnasy-syahawāti an tamīlū mailan ‘aẓīmā(n).
[27]
Serto Allah ayun nerimo tobat niko, dengke wong-wong yên numuti kedaknyo ngayuni supayo niko bepaling setebî-tebînyo (dari saê).
يُرِيْدُ اللّٰهُ اَنْ يُّخَفِّفَ عَنْكُمْ ۚ وَخُلِقَ الْاِنْسَانُ ضَعِيْفًا٢٨
Yurīdullāhu ay yukhaffifa ‘ankum, wa khuliqal-insānu ḍa‘īfā(n).
[28]
Allah ayun ngesung kemudahan kepado niko, 239 kerno wong didadeske (besifat) lemah.
239) Ya'ni jerû syari'at di antaronyo bolê ngaweni budak kalu sampun cungkup syarat-syaratnyo.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تَأْكُلُوْٓا اَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ اِلَّآ اَنْ تَكُوْنَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِّنْكُمْ ۗ وَلَا تَقْتُلُوْٓا اَنْفُسَكُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيْمًا٢٩
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā ta'kulū amwālakum bainakum bil-bāṭili illā an takūna tijāratan ‘an tarāḍim minkum, wa lā taqtulū anfusakum, innallāha kāna bikum raḥīmā(n).
[29]
Hei wong-wong yên beiman! nanola niko saling nedo harto sesami niko dengen jalan yên batil (nano selesernyo), kecuali lebet besade yên belaku atas dasar gala’ sami gala’ di antaro niko.serto nanola niko munuh awa’ niko. 240 selesernyo, Allah Maha Penyayang kepado niko.
240) Larangan munu awa' dewe' mencangkup jugo larangan munu wong lian, sebab munu wong lian retinyo munu awa' dewe', kerno umat ngerupoke sios kesatuan.
وَمَنْ يَّفْعَلْ ذٰلِكَ عُدْوَانًا وَّظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِيْهِ نَارًا ۗوَكَانَ ذٰلِكَ عَلَى اللّٰهِ يَسِيْرًا٣٠
Wa may yaf‘al żālika ‘udwānaw wa ẓulman fa saufa nuṣlīhi nārā(n), wa kāna żālika ‘alallāhi yasīrā(n).
[30]
Serto sinten saos bedamel ma’ niku dengen caro ngelanggar hukum serto zalim, ayun Kame’ masu'ke dio ke jerû nerako.Yên ma’ niku gampang peranti Allah .
اِنْ تَجْتَنِبُوْا كَبَاۤىِٕرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّاٰتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُّدْخَلًا كَرِيْمًا٣١
In tajtanibū kabā'ira mā tunhauna ‘anhu nukaffir ‘ankum sayyi'ātikum wa nudkhilkum mudkhalan karīmā(n).
[31]
Kalu niko nano namelke doso-doso ageng di antaro doso-doso yên nano angsal namelkenyo, niscayo Kame’ apus kesalahan-kesalahan niko serto ayun Kame’ masu'ke niko ke pedaleman yên mulio (suargo).
وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللّٰهُ بِهٖ بَعْضَكُمْ عَلٰى بَعْضٍ ۗ لِلرِّجَالِ نَصِيْبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُوْا ۗ وَلِلنِّسَاۤءِ نَصِيْبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ ۗوَسْـَٔلُوا اللّٰهَ مِنْ فَضْلِهٖ ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيْمًا٣٢
Wa lā tatamannau mā faḍḍalallāhu bihī ba‘ḍakum ‘alā ba‘ḍ(in), lir-rijāli naṣībum mimmaktasabū, wa lin-nisā'i naṣībum mimmaktasabn(a), was'alullāha min faḍlih(ī), innallāha kāna bikulli syai'in ‘alīmā(n).
[32]
Serto nanola niko dengki ati tehadep kurnio yên sampun dilangkungke Allah kepado sebagêan niko atas sebagêan yên lian. (Kerno) peranti lanang wênten bagêan dari napi yên wong-wong niku damelke, serto peranti wadon (jugo) wênten perantian dari napi yên wong-wong niku damelke. Mohonla kepado Allah sebagêan dari kurnio-Nyo. selesernyo, Allah Maha Wikan sedantennyo.
وَلِكُلٍّ جَعَلْنَا مَوَالِيَ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدٰنِ وَالْاَقْرَبُوْنَ ۗ وَالَّذِيْنَ عَقَدَتْ اَيْمَانُكُمْ فَاٰتُوْهُمْ نَصِيْبَهُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيْدًا ࣖ٣٣
Wa likullin ja‘alnā mawāliya mimmā tarakal-wālidāni wal-aqrabūn(a), wal-lażīna ‘aqadat aimānukum fa ātūhum naṣībahum, innallāha kāna ‘alā kulli syai'in syahīdā(n).
[33]
Serto peranti masing-masing (lanang serto wadon) Kame’ sampun netepke sedanten ahli waris atas napi yên ditinggalke oleh keduo walidnyo serto sohib dulurnyo. 241 serto wong-wong yên niko sampun setio sami wong-wong niku, dades sungla sami wong-wong niku bagêannyo. selesernyo, Allah Maha Ningal sedantennyo.
241) Tingali wong-wong yên temasû' ahli waris jerû surat An Nisaa' ayat 11 serto 12.
اَلرِّجَالُ قَوَّامُوْنَ عَلَى النِّسَاۤءِ بِمَا فَضَّلَ اللّٰهُ بَعْضَهُمْ عَلٰى بَعْضٍ وَّبِمَآ اَنْفَقُوْا مِنْ اَمْوَالِهِمْ ۗ فَالصّٰلِحٰتُ قٰنِتٰتٌ حٰفِظٰتٌ لِّلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللّٰهُ ۗوَالّٰتِيْ تَخَافُوْنَ نُشُوْزَهُنَّ فَعِظُوْهُنَّ وَاهْجُرُوْهُنَّ فِى الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوْهُنَّ ۚ فَاِنْ اَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوْا عَلَيْهِنَّ سَبِيْلًا ۗاِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيْرًا٣٤
Ar-rijālu qawwāmūna ‘alan-nisā'i bimā faḍḍalallāhu ba‘ḍahum ‘alā ba‘ḍiw wa bimā anfaqū min amwālihim, faṣ-ṣāliḥātu qānitātun ḥāfiẓātul lil-gaibi bimā ḥafiẓallāh(u), wal-lātī takhāfūna nusyūzahunna fa ‘iẓūhunna wahjurūhunna fil-maḍāji‘i waḍribūhunn(a), fa in aṭa‘nakum falā tabgū ‘alaihinna sabīlā(n), innallāha kāna ‘aliyyan kabīrā(n).
[34]
Lanang (domik) niku pelîndÛng peranti wadon (sema), kerno Allah sampun ngelangkungke sebagian wong-wong niku (lanang) atas sebagian yên lian (wadon), serto kerno wong-wong niku (lanang) sampun lesung nafkah dari redanonyo. dades wadon-wadon yên saê nikula wong-wong niku yên bakto (kepado Allah ) serto njago awa’ 242 sewaktu (domiknyo) nano wênten, kerno Allah sampun jago (wong-wong niku) 243 Wadon-wadon yên niko khawatirke ayun nusyūz, 244 ayunla niko sung wejangan kepadowong-wong niku, tinggalkela wong-wong niku di pedaleman tilem (pisah ranjang), serto (kalu perlu) gebukla wong-wong niku. Tapi kalu wong-wong niku bebakti sami niko, dades nanola niko nyari-nyari alasan peranti nyarokenyo. 245 selesernyo, Allah Maha Tinggi, Maha Ageng.
242) Maksudnyo: nano sekewet serto meliaro resio serto herto domiknyo.
243) Maksudnyo: Allah sampun ngewajibke kepado domik supayo ngauli semanya dengen saê.
244) Nusyuz: ya'ni ninggalke kewajiban domik-sema. nusyuz dari pihak sema peca' ninggalke rompo' tanpa izin domiknyo.
245) Maksudnyo: peranti ngesung pelajaran kepado sema yên dikhawatirke teka’nyo. mestila mulo-mulo di sung nasehat, kalu nasehat nano bemanfaat darula dipisake dari enggon tilem wong-wong niku, kalu nano bemanfaat jugo darula dibolêke ngebûg wong-wong niku dengen pukulan yên nano ninggalke bekas. kalu caro petamo sampun wênten manfaatnyo jangan dijalanke caro yên lian serto seterusnyo.
وَاِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوْا حَكَمًا مِّنْ اَهْلِهٖ وَحَكَمًا مِّنْ اَهْلِهَا ۚ اِنْ يُّرِيْدَآ اِصْلَاحًا يُّوَفِّقِ اللّٰهُ بَيْنَهُمَا ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَلِيْمًا خَبِيْرًا٣٥
Wa in khiftum syiqāqa bainihimā fab‘aṡū ḥakamam min ahlihī wa ḥakamam min ahlihā, iy yurīdā iṣlāḥay yuwaffiqillāhu bainahumā, innallāha kāna ‘alīman khabīrā(n).
[35]
Serto kalu niko khawatir tedades bebala antaro keduonyo, dades kirimla sios hakim 246 yên nyapeke dari zuriyat lanang serto sios wong yên nyapeke dari zuriyat wadon. Kalu keduonyo (wong yên nyampeke niku) bembi'sud ngadoke perbaikan, niscayo Allah ngesung taufik sami domik-sema niku. selesernyo, Allah Maha Teliti, Maha Wikan.
246) Hakim ya'ni juru damî.
۞ وَاعْبُدُوا اللّٰهَ وَلَا تُشْرِكُوْا بِهٖ شَيْـًٔا وَّبِالْوَالِدَيْنِ اِحْسَانًا وَّبِذِى الْقُرْبٰى وَالْيَتٰمٰى وَالْمَسٰكِيْنِ وَالْجَارِ ذِى الْقُرْبٰى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْۢبِ وَابْنِ السَّبِيْلِۙ وَمَا مَلَكَتْ اَيْمَانُكُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُوْرًاۙ٣٦
Wa‘budullāha wa lā tusyrikū bihī syai'aw wa bil-wālidaini iḥsānaw wa biżil-qurbā wal-yatāmā wal-masākīni wal-jāri żil-qurbā wal-jāril-junubi waṣ-ṣāḥibi bil-jambi wabnis-sabīl(i), wa mā malakat aimānukum, innallāha lā yuḥibbu man kāna mukhtālan fakhūrā(n).
[36]
Serto sembahla Allah serto nanola niko dadeske-Nyo rewang sami sedantennyo. serto damelkela yên saê sami keduo walid, sana' dulur, buda’-buda’ yatim, wong-wong saro, tetanggo para’ serto tetanggo tebî, 247 rencang sejawat, ibnu sabīl 248 serto buda' sahaya yên niko punyo. selesernyo, Allah nano galak wong yên sombong serto banggoke awa’,
247) Para' serto tebî' di ngeriki wênten yên ngertike dengen enggon, hubungan kekeluargoan, serto wênten pulo' antaro yên Muslim serto yên dêdê Muslim.
248) Ibnus sabil ya'ni wong yên jerû lawatan yên dêdê ma'shiat yên sampun abîs sangu. temasû' jugo ana' yên nano wikan embi’ abanyo.
ۨالَّذِيْنَ يَبْخَلُوْنَ وَيَأْمُرُوْنَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَيَكْتُمُوْنَ مَآ اٰتٰىهُمُ اللّٰهُ مِنْ فَضْلِهٖۗ وَاَعْتَدْنَا لِلْكٰفِرِيْنَ عَذَابًا مُّهِيْنًاۚ٣٧
Al-lażīna yabkhalūna wa ya'murūnan-nāsa bil-bukhli wa yaktumūna mā ātāhumullāhu min faḍlih(ī), wa a‘tadnā lil-kāfirīna ‘ażābam muhīnā(n).
[37]
(Ya'ni) wong yên pelit, serto kegke wong lian bedamel pelit, serto nyingiti karunio yên sampun disung Allah kepadonyo. Kame’ sampun nyaweske peranti wong-wong kafir 249 , azab yên nginoke.
249) Maksudnyo kafir tehadep nikmat Allah, ya'ni kerno medit, ngengken wong lian medit. nyingitke karunia Allah retinyo nano nyukuri nikmat Allah.
وَالَّذِيْنَ يُنْفِقُوْنَ اَمْوَالَهُمْ رِئَاۤءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُوْنَ بِاللّٰهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْاٰخِرِ ۗ وَمَنْ يَّكُنِ الشَّيْطٰنُ لَهٗ قَرِيْنًا فَسَاۤءَ قَرِيْنًا٣٨
Wal-lażīna yunfiqūna amwālahum ri'ā'an-nasi wa lā yu'minūna billāhi wa lā bil-yaumil ākhir(i), wa may yakunisy-syaiṭānu lahū qarīnan fasā'a qarīnā(n).
[38]
Serto (jugo) wong-wong yên nginfakke redanonyo kerno sombong 250 serto kepado wong lian (ayun ditingali serto dikelapke saê), serto wong-wong yên nano beiman kepado Allah serto kepado dinten mengkîn. Sinten saosnya dike setan sebagê rencangnyo, dades (wikanila) dio (setan niku) nikula rencang yên sangat jahat.
250) Riya ya'ni namelke sesios kerno pengen ditingali serto dipuji wong.
وَمَاذَا عَلَيْهِمْ لَوْ اٰمَنُوْا بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ وَاَنْفَقُوْا مِمَّا رَزَقَهُمُ اللّٰهُ ۗوَكَانَ اللّٰهُ بِهِمْ عَلِيْمًا٣٩
Wa māżā ‘alaihim lau āmanū billāhi wal-yaumil-ākhiri wa anfaqū mimmā razaqahumullāh(u), wa kānallāhu bihim ‘alīmā(n).
[39]
Serto napi (keberatan) peranti wong-wong niku kalu wong-wong niku beiman kepado Allah serto dinten mengkîn serto ngesungke sebagêan rezeki yên sampun disung Allah kepadonyo? serto Allah Maha Wikan ma’ pundi wong-wong niku.
اِنَّ اللّٰهَ لَا يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ ۚوَاِنْ تَكُ حَسَنَةً يُّضٰعِفْهَا وَيُؤْتِ مِنْ لَّدُنْهُ اَجْرًا عَظِيْمًا٤٠
Innallāha lā yaẓlimu miṡqāla żarrah(tin), wa in taku ḥasanatay yuḍā‘ifhā wa yu'ti mil ladunhu ajran ‘aẓīmā(n).
[40]
Selesernyo, Allah nano ayun zolimi wong walaupun seageng żarrah, serto kalu wênten kebajikan (sealit żarrah), niscayo Allah ayun ngelipat gandokenyo serto ngesung pahalo yên ageng dari sisi-Nyo. 251
251) Maksudnyo: Allah nano ayun ngirangi pahalo wong-wong yên namelke kejahatan meski seageng zarrah, bahkan kalu dia bedamel saê pahalonya ayun dilipet gandoke olê Allah.
فَكَيْفَ اِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ اُمَّةٍۢ بِشَهِيْدٍ وَّجِئْنَا بِكَ عَلٰى هٰٓؤُلَاۤءِ شَهِيْدًاۗ٤١
Fa kaifa iżā ji'nā min kulli ummatim bisyahīdiw wa ji'nā bika ‘alā hā'ulā'i syahīdā(n).
[41]
Serto ma’ pundila (keadoan wong kafir mengkîn), kalu Kame’ rawûke sios wong saksi (Rasul) dari saben umat serto Kame’ rawûke niko (Muhammad) sebagê saksi peranti umat niku.
يَوْمَىِٕذٍ يَّوَدُّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا وَعَصَوُا الرَّسُوْلَ لَوْ تُسَوّٰى بِهِمُ الْاَرْضُۗ وَلَا يَكْتُمُوْنَ اللّٰهَ حَدِيْثًا ࣖ٤٢
Yauma'iżiy yawaddul-lażīna kafarū wa ‘aṣawur-rasūla lau tusawwā bihimul-arḍ(u), wa lā yaktumūnallāha ḥadīṡā(n).
[42]
Pado dinten niku, wong yên kafir serto wong yên nurhakoi Rasul (Muhammad), ngarep kalu waya-waya wong-wong niku diratoke dengen tanah 252 (di kubur atawa hancur nian dades tanah), padohal wong-wong niku nano wikan nyingitke sesios kejadian napi saos dari Allah .
252) Maksudnyo: wong-wong niku dikuburke atawa wong-wong niku hancur dades tanah.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تَقْرَبُوا الصَّلٰوةَ وَاَنْتُمْ سُكٰرٰى حَتّٰى تَعْلَمُوْا مَا تَقُوْلُوْنَ وَلَا جُنُبًا اِلَّا عَابِرِيْ سَبِيْلٍ حَتّٰى تَغْتَسِلُوْا ۗوَاِنْ كُنْتُمْ مَّرْضٰٓى اَوْ عَلٰى سَفَرٍ اَوْ جَاۤءَ اَحَدٌ مِّنْكُمْ مِّنَ الْغَاۤىِٕطِ اَوْ لٰمَسْتُمُ النِّسَاۤءَ فَلَمْ تَجِدُوْا مَاۤءً فَتَيَمَّمُوْا صَعِيْدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوْا بِوُجُوْهِكُمْ وَاَيْدِيْكُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُوْرًا٤٣
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā taqrabuṣ-ṣalāta wa antum sukārā ḥattā ta‘lamū mā taqūlūna wa lā junuban illā ‘ābirī sabīlin ḥattā tagtasilū, wa in kuntum marḍā au ‘alā safarin au jā'a aḥadum minkum minal-gā'iṭi au lāmastumun-nisā'a falam tajidū mā'an fa tayammamū ṣa‘īdan ṭayyiban famsaḥū biwujūhikum wa aidīkum, innnallāha kāna ‘afuwwan gafūrā(n).
[43]
Wahai wong yên beiman! nanola niko mara’i semayang kalu niko maler tenggeng, sampe niko wikan napi yên niko kelapke, serto nanola pulo’ (niko mara’i mesjid sewaktu niko) maler junub 253 kacuwali sekadar ngelewati jalan saos, sampe niko mandi (mandi junub). wênten jugo kalu niko sakit atawa deng lebet pejalanan atawa sampun kûyû atawa niko sampun nyênggol wadon, 254 sedengke niko nano wikan toya, dades tayamumla niko sami debu yên saê (suci); usapla rai niko serto tangan niko sami (debu) niku. selesernyo, Allah Maha Pemaaf, Maha Pengampun.
253) Nûrût sebagean ahli tafsir jerû ayat niki temuat jugo larangan semayang peranti wong junub yên dêrêng mandi.
254) Sebagean ageng ulama ngelapke, nyenggol di ngeriki nyenggol kulit. Serto sebagean lian ngelapke becampurnyo sema-domik.
اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذِيْنَ اُوْتُوْا نَصِيْبًا مِّنَ الْكِتٰبِ يَشْتَرُوْنَ الضَّلٰلَةَ وَيُرِيْدُوْنَ اَنْ تَضِلُّوا السَّبِيْلَۗ٤٤
Alam tara ilal-lażīna ūtū naṣībam minal-kitābi yasytarūnaḍ-ḍalālata wa yurīdūna an taḍillus-sabīl(a).
[44]
Nanola niko ningalke wong yên sampun disung bagêan Kitab (Taurat)? Wong-wong niku numbas kesesetan serto wong-wong niku ngayunke supayo niko teseset (nyimpang) dari jalan (yên saê).
وَاللّٰهُ اَعْلَمُ بِاَعْدَاۤىِٕكُمْ ۗوَكَفٰى بِاللّٰهِ وَلِيًّا ۙوَّكَفٰى بِاللّٰهِ نَصِيْرًا٤٥
Wallāhu a‘lamu bi'a‘dā'ikum, wa kafā billāhi waliyyaw wa kafā billāhi naṣīrā(n).
[45]
Serto Allah langkung wikan tentang musu-musu niko. Cungkupla Allah dades pelindung serto cungkupla Allah dades penolong (peranti niko).
مِنَ الَّذِيْنَ هَادُوْا يُحَرِّفُوْنَ الْكَلِمَ عَنْ مَّوَاضِعِهٖ وَيَقُوْلُوْنَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَّرَاعِنَا لَيًّاۢ بِاَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِى الدِّيْنِۗ وَلَوْ اَنَّهُمْ قَالُوْا سَمِعْنَا وَاَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانْظُرْنَا لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَاَقْوَمَۙ وَلٰكِنْ لَّعَنَهُمُ اللّٰهُ بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُوْنَ اِلَّا قَلِيْلًا٤٦
Minal-lażīna hādū yuḥarrifūnal-kalima ‘am mawāḍi‘ihī wa yaqūlūna sami‘nā wa ‘aṣainā wasma‘ gaira musmi‘iw wa rā‘inā layyam bi'alsinatihim wa ṭa‘nan fid-dīn(i), wa lau annahum qālū sami‘nā wa aṭa‘nā wasma‘ wanẓurnā lakāna khairal lahum wa aqwam(a), wa lākil la‘anahumullāhu bikufrihim falā yu'minūna illā qalīlā(n).
[46]
(Ya'ni) di antaro wong Yahudi, yên ngubah kelapan dari enggonnyo. 255 serto wong-wong niku bekelap, “Kame’ denger, tapi kame’ nano galak nurutinyo.” 256 serto (wong-wong niku bekelap pulo’), “Dengerla,” sedeng (niko Muhammad selesernyo) nano denger napi saos. 257 serto (wong-wong niku bekelap), “Rā‘inā” 258 dengen memuter-balîkke ilatnyo serto nguyo’ igamo. Sekironyo wong-wong niku bekelap, “Kame’ denger serto bakto, serto dengerla, serto ningali kela kame’,” selesernyo niku langkung saê peranti wong-wong niku serto langkung selesernyo, tapi Allah ngelaknat wong-wong niku, kerno kekafiran wong-wong niku. Wong-wong niku nano beiman kacuwali setîtî’ nian. 259
255) Maksudnyo: nguba reti kelap-kelap, enggon atawa namba serto ngirangi.
256) Maksudnyo wong-wong niku ngelapke : kame' ngerungu, sedengke ati wong-wong niku ngelapke: kame' nano ayun nûrûti.
257) Maksudnyo wong-wong niku ngelapke: dengerla, tetapi ati wong-wong niku ngelapke: Mudah-mudahan niko nano angsal ngerunguke (tuli).
258) Raa 'ina retinyo: sudila kironyo niko masati kame'. sewaktu sedanten rencang ngadepke kelap niki kepado Rasulullah, wong Yahudi make kelap niki dengen berûtû’ peca’ nyebût Raa'ina padohal yên wong-wong niku kelapke ya'ni Ru'uunah yên retinyo benga’ nian, sebagî uyo’an kepado Rasulullah. nikula sebabnyo Tuhan ngengken supayo rencang-rencang nuker kelapan Raa'ina dengen Unzhurna yên jugo sami retinyo dengen Raa'ina.
259) Wênten yên ngelapke kadar keimanan yên setîtî’ wênten yên ngelapke wong yên setîtî’
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ اٰمِنُوْا بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُمْ مِّنْ قَبْلِ اَنْ نَّطْمِسَ وُجُوْهًا فَنَرُدَّهَا عَلٰٓى اَدْبَارِهَآ اَوْ نَلْعَنَهُمْ كَمَا لَعَنَّآ اَصْحٰبَ السَّبْتِ ۗ وَكَانَ اَمْرُ اللّٰهِ مَفْعُوْلًا٤٧
Yā ayyuhal-lażīna ūtul-kitāba āminū bimā nazzalnā muṣaddiqal limā ma‘akum min qabli an naṭmisa wujūhan fa naruddahā ‘alā adbārihā au nal‘anahum kamā la‘annā aṣḥābas-sabt(i), wa kāna amrullāhi maf‘ūlā(n).
[47]
Hei wong-wong yên sampun disung Kitab! Beimanla niko sami napi yên sampun Kame’ turunke (Al-Qur'an) yên meselesernyoke Kitab yên wênten pado niko, sedereng Kame’ ngubah rai-rai (niko), sampun niku Kame’ puter ke buri 260 atawa Kame’ laknat wong-wong niku sema’ pundi Kame’ ngelaknat wong-wong (yên damelke maksiat) pado dinten Sabat (Sabtu). serto ketetepan Allah cengki belaku.
260) Nûrût pinten-pinten mufassirin, maksudnyo ya'ni nguba rai wong-wong niku sampun niku diputer ke buri sebagî uyo’an.
اِنَّ اللّٰهَ لَا يَغْفِرُ اَنْ يُّشْرَكَ بِهٖ وَيَغْفِرُ مَا دُوْنَ ذٰلِكَ لِمَنْ يَّشَاۤءُ ۚ وَمَنْ يُّشْرِكْ بِاللّٰهِ فَقَدِ افْتَرٰٓى اِثْمًا عَظِيْمًا٤٨
Innallāha lā yagfiru ay yusyraka bihī wa yagfiru mā dūna żālika limay yasyā'(u), wa may yusyrik billāhi fa qadiftarā iṡman ‘aẓīmā(n).
[48]
Selesernyo Allah nano ayun ngampuni (duso) kerno dadeske-Nyo rewang (sirik), serto Dio ngampuni napi (duso) yên selian (sirik) niku peranti sinten yên Dio keda’i.Sinten saos nyekutuke Allah, dades selesernyo, dio sampun damelke duso yên ageng.
اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذِيْنَ يُزَكُّوْنَ اَنْفُسَهُمْ ۗ بَلِ اللّٰهُ يُزَكِّيْ مَنْ يَّشَاۤءُ وَلَا يُظْلَمُوْنَ فَتِيْلًا٤٩
Alam tara ilal-lażīna yuzakkūna anfusahum, balillāhu yuzakkī may yasyā'u wa lā yuẓlamūna fatīlā(n).
[49]
Napi nano niko ningali wong-wong yên nganggap awa’nyo suci 261 selesernyo Allah nyucike sinten yên Dio ayuni serto wong-wong niku nano dizalimi setîtî' saos.
261) Yên dimaksud di ngeriki ya'ni wong-wong Yahudi serto Nasrani yên nganggep awa' wong-wong niku bersî. tingali surat Al Baqarah ayat 80 serto ayat 111 serto surat Al Maa-idah ayat 18.
اُنْظُرْ كَيْفَ يَفْتَرُوْنَ عَلَى اللّٰهِ الْكَذِبَۗ وَكَفٰى بِهٖٓ اِثْمًا مُّبِيْنًا ࣖ٥٠
Unẓur kaifa yaftarūna ‘alallāhil-każib(a), wa kafā bihī iṡmam mubīnā(n).
[50]
Ningalilah, betapo wong-wong niku mengado-adoke mudike tehadep Allah! serto cungkupla damelan niku dades doso yên nyato (peranti wong-wong niku).
اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذِيْنَ اُوْتُوْا نَصِيْبًا مِّنَ الْكِتٰبِ يُؤْمِنُوْنَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوْتِ وَيَقُوْلُوْنَ لِلَّذِيْنَ كَفَرُوْا هٰٓؤُلَاۤءِ اَهْدٰى مِنَ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا سَبِيْلًا٥١
Alam tara ilal-lażīna ūtū naṣībam minal-kitābi yu'minūna bil-jibti waṭ-ṭāgūti wa yaqūlūna lil-lażīna kafarū hā'ulā'i ahdā minal-lażīna āmanū sabīlā(n).
[51]
Napi nano niko ningalke wong-wong yên dilesung perantian dari Kitab (Taurat)? Wong-wong niku pecayo kepado Jibt serto Tāgut, 262 serto bekelap kepado wong-wong kafir (musyrik Mekah), bahwo wong-wong niku langkung selesernyo jalannyo daripado wong-wong yên beiman.
262) Jibt serto Thaghut ya'ni syaitan serto napi saos yên disemba selian Allah s.w.t.
اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ لَعَنَهُمُ اللّٰهُ ۗوَمَنْ يَّلْعَنِ اللّٰهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهٗ نَصِيْرًا٥٢
Ulā'ikal-lażīna la‘anahumullāh(u), wa may yal‘anillāhu falan tajida lahū naṣīrā(n).
[52]
Wong-wong nikula wong-wong yên dilaknat Allah. serto sinten saos dilaknat Allah, niscayo niko nano ayun angsalke penolong perantinyo.
اَمْ لَهُمْ نَصِيْبٌ مِّنَ الْمُلْكِ فَاِذًا لَّا يُؤْتُوْنَ النَّاسَ نَقِيْرًاۙ٥٣
Am lahum naṣībum minal-mulki fa iżal lā yu'tūnan-nāsa naqīrā(n).
[53]
Atawakah wong-wong niku punyo bagêan dari keratin (kekuasoan), meskipun wong-wong niku nano ayun ngesung setîtî'pun (kebajikan) kepado wong 263
263) Maksudnyo: wong-wong yên nano angsal ngesungke kesaêan kepado wong atawa masyarakatnyo, nano selaya’nyo tumut megang jabatan jerû pemerintahan.
اَمْ يَحْسُدُوْنَ النَّاسَ عَلٰى مَآ اٰتٰىهُمُ اللّٰهُ مِنْ فَضْلِهٖۚ فَقَدْ اٰتَيْنَآ اٰلَ اِبْرٰهِيْمَ الْكِتٰبَ وَالْحِكْمَةَ وَاٰتَيْنٰهُمْ مُّلْكًا عَظِيْمًا٥٤
Am yaḥsudūnan-nāsa ‘alā mā ātāhumullāhu min faḍlih(ī), faqad ātainā āla ibrāhīmal-kitāba wal-ḥikmata wa ātaināhum mulkan ‘aẓīmā(n).
[54]
Atawakah wong-wong niku serik sami wong (Muhammad) kerno karunio yên sampun disung Allah kepadonyo? selesernyo, Kame’ sampun ngesung Kitab serto Hikma kepado sana' Ibrahim, serto Kame’ sampun ngesung kepado wong-wong niku keratin (kekuasoan) yên ageng.
فَمِنْهُمْ مَّنْ اٰمَنَ بِهٖ وَمِنْهُمْ مَّنْ صَدَّ عَنْهُ ۗ وَكَفٰى بِجَهَنَّمَ سَعِيْرًا٥٥
Fa minhum man āmana bihī wa minhum man ṣadda ‘anh(u), wa kafā bijahannama sa‘īrā(n).
[55]
Dades di antaro wong-wong niku (yên seri’ niku), wênten yên beiman kepadonyo serto wênten saos yên ngalangi (wong beiman) kepadonyo. cungkupla (peranti wong-wong niku) nerako Jahanam yên mûrûp apinyo.
اِنَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا بِاٰيٰتِنَا سَوْفَ نُصْلِيْهِمْ نَارًاۗ كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُوْدُهُمْ بَدَّلْنٰهُمْ جُلُوْدًا غَيْرَهَا لِيَذُوْقُوا الْعَذَابَۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَزِيْزًا حَكِيْمًا٥٦
Innal-lażīna kafarū bi'āyātinā sanuṣlīhim nārā(n), kullamā naḍijat julūduhum baddalnāhum julūdan gairahā liyażūqul-‘ażāb(a), innallāha kāna ‘azīzan ḥakīmā(n).
[56]
Selesernyo, wong-wong yên kafir kepado ayat-ayat Kame’, mengke Kame’ masu'ke ke jerû nerako. saben kali kulit wong-wong niku tetunu, Kame’ genti sami kulit yên lian, supayo wong-wong niku ngerasoke azab. selesernyo, Allah Maha Pekaso, Maha Bijaksano.
وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنّٰتٍ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِيْنَ فِيْهَآ اَبَدًاۗ لَهُمْ فِيْهَآ اَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ ۙ وَّنُدْخِلُهُمْ ظِلًّا ظَلِيْلًا٥٧
Wal-lażīna āmanū wa ‘amiluṣ-ṣāliḥāti sanudkhiluhum jannātin tajrī min taḥtihal-anhāru khālidīna fīhā abadā(n), lahum fīhā azwājum muṭahharah(tun), wa nudkhiluhum ẓillan ẓalīlā(n).
[57]
Wêntenpun wong-wong yên beiman serto damelke kebajikan, mengke ayun Kame’ masu'ke ke lebet suargo yên ngalir di bawahnyo sungi-sungi, wong-wong niku kekel di lebetnyo selambat-lambatnyo. Di sano wong-wong niku punyo rencang-rencang yên suci, serto Kame’ masu'ke wong-wong niku ke panggonan yên tedû male lembi'.
۞ اِنَّ اللّٰهَ يَأْمُرُكُمْ اَنْ تُؤَدُّوا الْاَمٰنٰتِ اِلٰٓى اَهْلِهَاۙ وَاِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ اَنْ تَحْكُمُوْا بِالْعَدْلِ ۗ اِنَّ اللّٰهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهٖ ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ سَمِيْعًاۢ بَصِيْرًا٥٨
Innallāha ya'murukum an tu'addul-amānāti ilā ahlihā, wa iżā ḥakamtum bainan-nāsi an taḥkumū bil-‘adl(i), innallāha ni‘immā ya‘iẓukum bih(ī), innallāha kāna samī‘am baṣīrā(n).
[58]
Selesernyo, Allahkegke niko nyampêke amanat kepado yên berhak nerimonyo, serto napibilo niko netepke hukum di antaro wong mestinyo niko netepkenyo dengen adil. selesernyo, Allah seselesernyo-selesernyo yên ngesung pengajaran kepado niko. selesernyo, Allah Maha Denger, Maha Ningali.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اَطِيْعُوا اللّٰهَ وَاَطِيْعُوا الرَّسُوْلَ وَاُولِى الْاَمْرِ مِنْكُمْۚ فَاِنْ تَنَازَعْتُمْ فِيْ شَيْءٍ فَرُدُّوْهُ اِلَى اللّٰهِ وَالرَّسُوْلِ اِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُوْنَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِۗ ذٰلِكَ خَيْرٌ وَّاَحْسَنُ تَأْوِيْلًا ࣖ٥٩
Yā ayyuhal-lażīna āmanū aṭī‘ullāha wa aṭī‘ur-rasūla wa ulil-amri minkum, fa in tanāza‘tum fī syai'in fa ruddhu ilallāhi war-rasūli in kuntum tu'minūna billāhi wal-yaumil-ākhir(i), żālika khairuw wa aḥsanu ta'wīlā(n).
[59]
Wahai wong-wong yên beiman! baktola Allah serto baktola Rasul (Muhammad), serto Ulil Amri (nyekêl kekuasoan) 264 di antaro niko. Sampun niku, kalu niko bebedo penangsal tenteng sesios, dades mantu’ kela kepado Allah (Al-Qur'an) serto Rasul (sunnahnyo), kalu niko beiman kepado Allahserto dinten mengke. Yên ma'niku lebî utamo (peranti niko) serto langkung saê akibatnyo.
264) Selami ulil amri nyekel kepado Allah serto sunnah Rosul.
اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذِيْنَ يَزْعُمُوْنَ اَنَّهُمْ اٰمَنُوْا بِمَآ اُنْزِلَ اِلَيْكَ وَمَآ اُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُرِيْدُوْنَ اَنْ يَّتَحَاكَمُوْٓا اِلَى الطَّاغُوْتِ وَقَدْ اُمِرُوْٓا اَنْ يَّكْفُرُوْا بِهٖ ۗوَيُرِيْدُ الشَّيْطٰنُ اَنْ يُّضِلَّهُمْ ضَلٰلًا ۢ بَعِيْدًا٦٠
Alam tara ilal-lażīna yaz‘umūna annahum āmanū bimā unzila ilaika wa mā unzila min qablika yurīdūna ay yataḥākamū ilaṭ-ṭāgūti wa qad umirū ay yakfurū bih(ī), wa yurīdusy-syaiṭānu ay yuḍillahum ḍalālam ba‘īdā(n).
[60]
Napi nano niko (Muhammad) ningali wong-wong yên ngaku kalu wong-wong niku sampun beiman kepado napi yên diturunke kepado niko serto kepado napi yên diturunke sedereng niko? Tapi wong-wong niku 265 maler nginginke ketetepan hukum kepado Tagut, padohal wong-wong niku sampun diperintake peranti ngingkari Tagut niku. serto setan ayun nyesetke wong-wong niku (dengen) kesesetan yên setebî-tebînyo.
265) Yên sesampun niku musuhi Nabi serto kaum muslimin serto wênten yên ngelapke Abu Barzah sios wong tukang tenung di maso Nabi, serto wênten yên ngelapke Ka’ab bin Asy’raf (wong munafiq)
وَاِذَا قِيْلَ لَهُمْ تَعَالَوْا اِلٰى مَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ وَاِلَى الرَّسُوْلِ رَاَيْتَ الْمُنٰفِقِيْنَ يَصُدُّوْنَ عَنْكَ صُدُوْدًاۚ٦١
Wa iżā qīla lahum ta‘ālau ilā mā anzalallāhu wa ilar-rasūli ra'aital-munāfiqīna yaṣuddūna ‘anka ṣudūdā(n).
[61]
Serto napibilo dikelapke kepado wong-wong niku, “Majeng dihaturi (bakto) kepado napi yên sampun diturunke Allahserto (bakto) kepado Rasul,” (niscayo) niko (Muhammad) ningali wong munafik ngalangi dengen keras dari niko.
فَكَيْفَ اِذَآ اَصَابَتْهُمْ مُّصِيْبَةٌ ۢبِمَا قَدَّمَتْ اَيْدِيْهِمْ ثُمَّ جَاۤءُوْكَ يَحْلِفُوْنَ بِاللّٰهِ ۖاِنْ اَرَدْنَآ اِلَّآ اِحْسَانًا وَّتَوْفِيْقًا٦٢
Fa kaifa iżā aṣābathum muṣībatum bimā qaddamat aidīhim ṡumma jā'ūka yaḥlifūna billāh(i), in aradnā illā iḥsānaw wa taufīqā(n).
[62]
Dades ma’ pundi peca'nyo napibilo (mengke) musibah nimpo wong-wong niku (wong munafik) disebabke damelan tangannyo dewe’, sampun niku wong-wong niku rawû kepado niko (Muhammad) sambil duo iko', “Demi Allah , kame’ sekali-kali nano gala’ selian kebaikan serto kedamêan.”
اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ يَعْلَمُ اللّٰهُ مَا فِيْ قُلُوْبِهِمْ فَاَعْرِضْ عَنْهُمْ وَعِظْهُمْ وَقُلْ لَّهُمْ فِيْٓ اَنْفُسِهِمْ قَوْلًا ۢ بَلِيْغًا٦٣
Ulā'ikal-lażīna ya‘lamullāhu mā fī qulūbihim fa a‘riḍ ‘anhum wa ‘iẓhum wa qul lahum fī anfusihim qaulam balīgā(n).
[63]
Wong-wong niku nikula wong-wong yên (selesernyo) Allah wikan napi yên wênten di lebet atinyo. Kerno niku belarila niko dari wong-wong niku, serto sungla wong-wong niku petatah petitih, serto kelapkela kepado wong-wong niku kelap yên membekas pado jiwonyo.
وَمَآ اَرْسَلْنَا مِنْ رَّسُوْلٍ اِلَّا لِيُطَاعَ بِاِذْنِ اللّٰهِ ۗوَلَوْ اَنَّهُمْ اِذْ ظَّلَمُوْٓا اَنْفُسَهُمْ جَاۤءُوْكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللّٰهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُوْلُ لَوَجَدُوا اللّٰهَ تَوَّابًا رَّحِيْمًا٦٤
Wa mā arsalnā mir rasūlin illā liyuṭā‘a bi'iżnillāh(i), wa lau annahum iẓ ẓalamū anfusahum jā'ūka fastagfarullāha wastagfara lahumur-rasūlu lawajadullāha tawwābar raḥīmā(n).
[64]
Serto Kame’ nano ngkegke sios rasul melainke peranti dibakto dengen izin Allah . serto selesernyo, kalu wong-wong niku sampun menzalimi awa’nyo 266 rawu kepado niko (Muhammad), sampun niku mohon ampunan kepado Allah , serto Rasul pun mohonke ampunan peranti wong-wong niku, niscayo wong-wong niku angsali Allah Maha Nerimo tobat, Maha Penyayang.
266) Ya'ni: behakim kepado selian Nabi Muhammad s.a.w.
فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُوْنَ حَتّٰى يُحَكِّمُوْكَ فِيْمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوْا فِيْٓ اَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوْا تَسْلِيْمًا٦٥
Falā wa rabbika lā yu'minūna ḥattā yuḥakkimūka fīmā syajara bainahum ṡumma lā yajidū fī anfusihim ḥarajam mimmā qaḍaita wa yusallimū taslīmā(n).
[65]
Dades demi Tuhan niko, wong-wong niku nano beiman sedereng wong-wong niku dadeske niko (Muhammad) sebagê hakim lebet pekaro yên wong-wong niku selisihke, (sehinggo) sampun niku nano wênten raso keberatan lebet ati wong-wong niku tehadep pkegkean yên niko sungke, serto wong-wong niku nerimo dengen sepenuhnyo.
وَلَوْ اَنَّا كَتَبْنَا عَلَيْهِمْ اَنِ اقْتُلُوْٓا اَنْفُسَكُمْ اَوِ اخْرُجُوْا مِنْ دِيَارِكُمْ مَّا فَعَلُوْهُ اِلَّا قَلِيْلٌ مِّنْهُمْ ۗوَلَوْ اَنَّهُمْ فَعَلُوْا مَا يُوْعَظُوْنَ بِهٖ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَاَشَدَّ تَثْبِيْتًاۙ٦٦
Wa lau annā katabnā ‘alaihim aniqtulū anfusakum awikhrujū min diyārikum mā fa‘alūhu illā qalīlum minhum, wa lau annahum fa‘alū mā yū‘aẓūna bihī lakāna khairal lahum wa asyadda taṡbītā(n).
[66]
Serto meski sampun Kame’ perintake kepado wong-wong niku, “Bunula awa’ niko atawa metula niko dari pedaleman garang niko,” tenyato wong-wong niku nano ayun damelkenyo, kecuali sebagian alit dari wong-wong niku. serto kalu wong-wong niku selesernyo-selesernyo damelke perintah yên disung, niscayo niku langkung saê peranti wong-wong niku serto langkung nguatke (iman wong-wong niku),
وَّاِذًا لَّاٰتَيْنٰهُمْ مِّنْ لَّدُنَّآ اَجْرًا عَظِيْمًاۙ٦٧
Wa iżal la'ātaināhum mil ladunnā ajran ‘aẓīmā(n).
[67]
Serto dengen demikian, cengki Kame’ sungke sami wong-wong niku pahalo yên ageng dari sisi Kame’,
وَّلَهَدَيْنٰهُمْ صِرَاطًا مُّسْتَقِيْمًا٦٨
Wa lahadaināhum ṣirāṭam mustaqīmā(n).
[68]
serto cengki Kame’ tunjukke kepadowong-wong niku jalan yên selesernyo.
وَمَنْ يُّطِعِ اللّٰهَ وَالرَّسُوْلَ فَاُولٰۤىِٕكَ مَعَ الَّذِيْنَ اَنْعَمَ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ مِّنَ النَّبِيّٖنَ وَالصِّدِّيْقِيْنَ وَالشُّهَدَاۤءِ وَالصّٰلِحِيْنَ ۚ وَحَسُنَ اُولٰۤىِٕكَ رَفِيْقًا٦٩
Wa may yuṭi‘illāha war-rasūla fa ulā'ika ma‘al-lażīna an‘amallāhu ‘alaihim minan-nabiyyīna waṣ-ṣiddīqīna wasy-syuhadā'i waṣ-ṣāliḥīn(a), wa ḥasuna ulā'ika rafīqā(n).
[69]
serto sinten saos nuruti Allahserto Rasul (Muhammad), dades wong-wong niku ayun besami-sami wong yên disung nikmat oleh Allah , (ya'ni) paro nabi, paro pencinto saê, wong-wong yên padem kerno syahid serto wong-wong soleh. Wong-wong nikula rencang yên sesaê-saênyo.
ذٰلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللّٰهِ ۗوَكَفٰى بِاللّٰهِ عَلِيْمًا ࣖ٧٠
Żālikal-faḍlu minallāh(i), wa kafā billāhi ‘alīmā(n).
[70]
Yên ma' niku nikula karunio dari Allah , serto cungkupla Allah yên Maha Wikan.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا خُذُوْا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوْا ثُبَاتٍ اَوِ انْفِرُوْا جَمِيْعًا٧١
Yā ayyuhal-lażīna āmanū khużū ḥiżrakum fanfirū ṡubātin awinfirū jamī‘ā(n).
[71]
Wahai wong-wong yên beiman! Besiap siago la niko, serto majula (ke medan tempur) secaro bekelompok, atawa majula besami-sami (serempa’).
وَاِنَّ مِنْكُمْ لَمَنْ لَّيُبَطِّئَنَّۚ فَاِنْ اَصَابَتْكُمْ مُّصِيْبَةٌ قَالَ قَدْ اَنْعَمَ اللّٰهُ عَلَيَّ اِذْ لَمْ اَكُنْ مَّعَهُمْ شَهِيْدًا٧٢
Wa inna minkum lamal layubaṭṭi'ann(a), fa in aṣābatkum muṣībatun qāla qad an‘amallāhu ‘alayya iż lam akum ma‘ahum syahīdā(n).
[72]
Serto selesernyo di antaro niko cengki wênten wongyên nian nano gala’ (ke medan tempur). sampun niku kalu niko dicampakke musibah dio bekelap, “selesernyo, Allah sampun ngesung nikmat kepado kulo kerno kulo nano tumut beperang sami wong-wong niku.”
وَلَىِٕنْ اَصَابَكُمْ فَضْلٌ مِّنَ اللّٰهِ لَيَقُوْلَنَّ كَاَنْ لَّمْ تَكُنْۢ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهٗ مَوَدَّةٌ يّٰلَيْتَنِيْ كُنْتُ مَعَهُمْ فَاَفُوْزَ فَوْزًا عَظِيْمًا٧٣
Wa la'in aṣābakum faḍlum minallāhi layaqūlanna ka'allam takum bainakum wa bainahū mawaddattuy yā laitanī kuntu ma‘ahum fa afūza fauzan ‘aẓīmā(n).
[73]
Serto selesernyo, kalu niko nerimo karunio (kemenangan) dari Allah, cengkila dio bekelap seayun-ayun dereng pernah wênten hubungan kasih sayang antaro niko dengen dio, “Wahai, sekironyo kulo besami wong-wong niku, tentu kulo ayun memperoleh kemenangan yên ageng (pulo’).”
۞ فَلْيُقَاتِلْ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ الَّذِيْنَ يَشْرُوْنَ الْحَيٰوةَ الدُّنْيَا بِالْاٰخِرَةِ ۗ وَمَنْ يُّقَاتِلْ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ فَيُقْتَلْ اَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيْهِ اَجْرًا عَظِيْمًا٧٤
Falyuqātil fī sabīlillāhil-lażīna yasytarūnal-ḥayātad-dun-yā bil-ākhirah(ti), wa may yuqātil fī sabīlillāhi fa yuqtal au yaglib fa saufa nu'tīhi ajran ‘aẓīmā(n).
[74]
Kerno niku, mestila wong-wong yên besade kehuripan dunio peranti (kehuripan) akhirat beperang di jalan Allah. serto sinten saos beperang di jalan Allah, sampun niku gugur atawa memperoleh kemenangan dades ayun Kame’ sungke pahalo yên ageng kepadonyo.
وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُوْنَ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ وَالْمُسْتَضْعَفِيْنَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاۤءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِيْنَ يَقُوْلُوْنَ رَبَّنَآ اَخْرِجْنَا مِنْ هٰذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ اَهْلُهَاۚ وَاجْعَلْ لَّنَا مِنْ لَّدُنْكَ وَلِيًّاۚ وَاجْعَلْ لَّنَا مِنْ لَّدُنْكَ نَصِيْرًا٧٥
Wa mā lakum lā tuqātilūna fī sabīlillāhi wal-mustaḍ‘afīna minar-rijāli wan-nisā'i wal-wildānil-lażīna yaqūlūna rabbanā akhrijnā min hāżihil-qaryatiẓ-ẓālimi ahluhā, waj‘al lanā mil ladunka waliyyā(n), waj‘al lanā mil ladunka naṣīrā(n).
[75]
Serto napi niko nano gala’ beperang di jalan Allah serto (membelo) wongyên lemah, baik lanang, wadon atawa buda’-buda’ yên bedo’a, “Yo Tuhan kame’, metukela kame’ dari negeri niki (Mekah) yên penduduknyo zalim. Sungkela kame’ pelindung dari sisi Niko, serto sungkela kame’ penolong dari sisi Niko.”
اَلَّذِيْنَ اٰمَنُوْا يُقَاتِلُوْنَ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ ۚ وَالَّذِيْنَ كَفَرُوْا يُقَاتِلُوْنَ فِيْ سَبِيْلِ الطَّاغُوْتِ فَقَاتِلُوْٓا اَوْلِيَاۤءَ الشَّيْطٰنِ ۚ اِنَّ كَيْدَ الشَّيْطٰنِ كَانَ ضَعِيْفًا ۚ ࣖ٧٦
Al-lażīna āmanū yuqātilūna fī sabīlillāh(i), wal-lażīna kafarū yuqātilūna fī sabīliṭ-ṭāgūti fa qātilū auliyā'asy-syaiṭān(i), inna kaidasy-syaiṭāni kāna ḍa‘īfā(n).
[76]
Wong-wong yên beiman beperang di jalan Allah , serto wong-wong yên kafir beperang di jalan Tagut, dades perangila rencang-rencang setan niku, (kerno) selesernyo tipu dayo mudike setan niku lemah.
اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذِيْنَ قِيْلَ لَهُمْ كُفُّوْٓا اَيْدِيَكُمْ وَاَقِيْمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَۚ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ اِذَا فَرِيْقٌ مِّنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللّٰهِ اَوْ اَشَدَّ خَشْيَةً ۚ وَقَالُوْا رَبَّنَا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتَالَۚ لَوْلَآ اَخَّرْتَنَآ اِلٰٓى اَجَلٍ قَرِيْبٍۗ قُلْ مَتَاعُ الدُّنْيَا قَلِيْلٌۚ وَالْاٰخِرَةُ خَيْرٌ لِّمَنِ اتَّقٰىۗ وَلَا تُظْلَمُوْنَ فَتِيْلًا٧٧
Alam tara ilal-lażīna qīla lahum kuffū aidiyakum wa aqīmuṣ-ṣalāta wa ātuz-zakāt(a), fa lammā kutiba ‘alaihimul-qitālu iżā farīqum minhum yakhsyaunan-nāsa kakhasy-yatillāhi au asyadda khasy-yah(tan), wa qālū rabbanā lima katabta ‘alainal-qitāl(a), lau lā akhkhartanā ilā ajalin qarīb(in), qul matā‘ud-dun-yā qalīl(un), wal-ākhiratu khairul limanittaqā, wa lā tuẓlamūna fatīlā(n).
[77]
Napi nano niko ningali wong-wong yên dikelapke kepado wong-wong niku 267 , ”Tahanla tangan niko (dari beperang), damelkela semayang serto sungkela zakat!” Sewaktu wong-wong niku diwajibke beperang, tibo-tibo sebagian wong-wong niku (gûgû' munafik) takut kepado wong (musu), peca' takutnyo kepado Allah , bahkan langkung takut (dari niku).Wong-wong niku bekelap, “Ya Tuhan kame’, napi Niko wajibke beperang kepado kame’?Napi nano Niko tundo (kewajiban beperang) kepado kame’ beberapo waktu male?” Kelapkela, “Kesenangan di dunio niki cuma setîtî' serto akhirat niku langkung saêperanti wong-wong yên betakwa (menangsal pahalo tumut beperang) serto niko nano ayun dizolimi setiti’ saos”
267) Wong-wong yên nampa'ke awa'nya beriman serto nedo izin beperang sedêrêng wênten perinta perang.
اَيْنَ مَا تَكُوْنُوْا يُدْرِكْكُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنْتُمْ فِيْ بُرُوْجٍ مُّشَيَّدَةٍ ۗ وَاِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَّقُوْلُوْا هٰذِهٖ مِنْ عِنْدِ اللّٰهِ ۚ وَاِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَّقُوْلُوْا هٰذِهٖ مِنْ عِنْدِكَ ۗ قُلْ كُلٌّ مِّنْ عِنْدِ اللّٰهِ ۗ فَمَالِ هٰٓؤُلَاۤءِ الْقَوْمِ لَا يَكَادُوْنَ يَفْقَهُوْنَ حَدِيْثًا٧٨
Aina mā takūnū yudrikkumul-mautu wa lau kuntum fī burūjim musyayyadah(tin), wa in tuṣibhum ḥasanatuy yaqūlū hāżihī min ‘indillāh(i), wa in tuṣibhum sayyi'atuy yaqūlū hāżihī min ‘indik(a), qul kullum min ‘indillāh(i), famā lihā'ulā'il-qaumi lā yakādūna yafqahūna ḥadīṡā(n).
[78]
Di pundipun niko wênten, kepademan ayun dapatke niko, meskipun niko wênten di lebet benteng yên tinggi serto kuat. Kalu wong-wong niku memperoleh saê, wong-wong niku bekelap, “Niki dari sisi Allah ,” serto kalu wong-wong niku dicampakke suatu keburukan, wong-wong niku bekelap, “Niki dari niko (Muhammad). ”Kelapkela, “sedantennyo (rawû) dari sisi Allah .” dades napi wong-wong niku (wong-wong munafik) tembes saos nano mahami kelapan (setiti’ saos)?” 268
268) Retinyo pahalo tûrût perang nano ayun dikirangi setîtî' saos.
مَآ اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّٰهِ ۖ وَمَآ اَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَّفْسِكَ ۗ وَاَرْسَلْنٰكَ لِلنَّاسِ رَسُوْلًا ۗ وَكَفٰى بِاللّٰهِ شَهِيْدًا٧٩
Mā aṣābaka min ḥasanatin fa minallāh(i), wa mā aṣābaka min sayyi'atin fa min nafsik(a), wa arsalnāka lin-nāsi rasūlā(n), wa kafā billāhi syahīdā(n).
[79]
Saê napi saos yên niko terimo, nikula dari sisi Allah , serto keburukan napi pun yên nyampak ke niko, niku dari (kesalaan) niko dewe’. Kame’ kegke niko (Muhammad) dades Rasul kepado (sedanten) wong. Serto cungkupla Allah yên jadi saksi.
مَنْ يُّطِعِ الرَّسُوْلَ فَقَدْ اَطَاعَ اللّٰهَ ۚ وَمَنْ تَوَلّٰى فَمَآ اَرْسَلْنٰكَ عَلَيْهِمْ حَفِيْظًا ۗ٨٠
May yuṭi‘ir-rasūla faqad aṭā‘allāh(a), wa man tawallā famā arsalnāka ‘alaihim ḥafīẓā(n).
[80]
Sinten saos bakto sami Rasul (Muhammad), dades selesernyo dio sampun bakto sami Allah. serto sinten saos bepaling (dari kebaktoan niku), dades (wikanila) Kame’ nano ngkegke niko (Muhammad) peranti dades penjago wong-wong niku. 269
269) Rasul nano tanggung jawab tehadep damelan-damelan wong-wong niku serto nano jamin supayo wong-wong niku nano bedamel kesalahan.
وَيَقُوْلُوْنَ طَاعَةٌ ۖ فَاِذَا بَرَزُوْا مِنْ عِنْدِكَ بَيَّتَ طَاۤىِٕفَةٌ مِّنْهُمْ غَيْرَ الَّذِيْ تَقُوْلُ ۗ وَاللّٰهُ يَكْتُبُ مَا يُبَيِّتُوْنَ ۚ فَاَعْرِضْ عَنْهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللّٰهِ ۗ وَكَفٰى بِاللّٰهِ وَكِيْلًا٨١
Wa yaqūlūna ṭā‘ah(tun), fa iżā barazū min ‘indika bayyata ṭā'ifatum minhum gairal-lażī taqūl(u), wallāhu yaktubu mā yubayyitūn(a), fa a‘riḍ ‘anhum wa tawakkal ‘alallāh(i), wa kafā billāhi wakīlā(n).
[81]
Serto wong-wong niku (wong-wong munafik) bekelap, “(Kewajiban kame’ cuma) bakto.” Tapi, kalu wong-wong niku sampun kesah dari sisi niko (Muhammad), sebagêan dari wong-wong niku ngatur siasat di malem dinten (ngembil kepkegkean) lian dari yên sampun wong-wong niku kelapke dumin. Allah nyatet siasat yên wong-wong niku atur di malem dinten niku, dades bepalingla dari wong-wong niku serto betawakal la kepado Allah. Cungkupla Allah yên dades pelindung.
اَفَلَا يَتَدَبَّرُوْنَ الْقُرْاٰنَ ۗ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللّٰهِ لَوَجَدُوْا فِيْهِ اخْتِلَافًا كَثِيْرًا٨٢
Afalā yatadabbarūnal-qur'ān(a), wa lau kāna min ‘indi gairillāhi lawajadū fīhikhtilāfan kaṡīrā(n).
[82]
Dades nanola wong-wong niku menghayati (melebeti) Al-Qur'an? Sekironyo (Al-Qur'an) niku nano dari Allah , cengkila wong-wong niku nemuke katah hal yên betentangan di lebetnyo.
وَاِذَا جَاۤءَهُمْ اَمْرٌ مِّنَ الْاَمْنِ اَوِ الْخَوْفِ اَذَاعُوْا بِهٖ ۗ وَلَوْ رَدُّوْهُ اِلَى الرَّسُوْلِ وَاِلٰٓى اُولِى الْاَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِيْنَ يَسْتَنْۢبِطُوْنَهٗ مِنْهُمْ ۗ وَلَوْلَا فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهٗ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطٰنَ اِلَّا قَلِيْلًا٨٣
Wa iżā jā'ahum amrum minal-amni awil-khaufi ażā‘ū bih(ī), wa lau ruddūhu ilar-rasūli wa ilā ulil-amri minhum la‘alimahul-lażīna yastambiṭūnahū minhum, wa lau lā faḍlullāhi ‘alaikum wa raḥmatuhū lattaba‘tumusy-syaiṭāna illā qalīlā(n).
[83]
Serto napibilo sampe kepado wong-wong niku suatu kabar tentang keamanan atawapun ketakutan, wong-wong niku (langsung) nyiarkenyo. (Padohal) napibilo wong-wong niku nyerahkenyo kepado Rasul serto Ulil Amri 270 di antaro wong-wong niku, cengkila wong-wong yên ayun wikan kesaêannyo (ayun angsal) wikaninyo (secaro resmi) dari wong-wong niku (Rasul serto Ulil Amri). 271 Sekironyo nano kerno karunio serto rahmat Allah kepado niko, cengkila niko numuti setan, kecuali sebagian alit saos (di antaro niko).
270) Ya'ni: tokoh-tokoh rencang serto sedanten cendekiawan di antaro wong-wong niku.
271) Nûrût mufassirin yên lian maksudnyo ya'ni: kalu sios kabar tentang keamanan serto ketakutan niku disampeke kepado Rasul serto ulil Amri, cengki Rasul serto ulil amri yên ahli angsal netepke simpulan (istimbat) dari kabar niku.
فَقَاتِلْ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ ۚ لَا تُكَلَّفُ اِلَّا نَفْسَكَ وَحَرِّضِ الْمُؤْمِنِيْنَ ۚ عَسَى اللّٰهُ اَنْ يَّكُفَّ بَأْسَ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا ۗوَاللّٰهُ اَشَدُّ بَأْسًا وَّاَشَدُّ تَنْكِيْلًا٨٤
Faqātil fī sabīlillāh(i), lā tukallafu illā nafsaka wa ḥarriḍil-mu'minīn(a), ‘asallāhu ay yakuffa ba'sal lażīna kafarū, wallāhu asyaddu ba'saw wa asyaddu tankīlā(n).
[84]
Dades beperangla niko (Muhammad) di jalan Allah , niko nanola dibebani melainke tehadep awa’ niko dewe’. 272 Kobarkela (semangat) wong-wong beiman (peranti beperang). Mudah-mudahan Allah nula’ (matake) serangan wong-wong yên kafir niku. Allah ageng nian kekuatan(-Nyo) serto keras nian siksoan(-Nyo).
272) Kengkenan perang niku mesti didamelke olê Nabi Muhammad s.a.w kerno yên dibebani wêntenla awa' beliau dewe'. ayat niki behûbûngan dengen lesunyo sebagêan ageng wong Madinah peranti tumut perang besami Nabi ke Badar Shughra. dades tûrûnla ayat niki yên ngengken supaya Nabi Muhammad s.a.w. kesa perang walau dewe'an saos.
مَنْ يَّشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً يَّكُنْ لَّهٗ نَصِيْبٌ مِّنْهَا ۚ وَمَنْ يَّشْفَعْ شَفَاعَةً سَيِّئَةً يَّكُنْ لَّهٗ كِفْلٌ مِّنْهَا ۗ وَكَانَ اللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ مُّقِيْتًا٨٥
May yasyfa‘ syafā‘atan ḥasanatay yakul lahū naṣībum minhā, wa may yasyfa‘ syafā‘atan sayyi'atay yakul lahū kiflum minhā, wa kānallāhu ‘alā kulli syai'im muqītā(n).
[85]
Sinten saos ngesung petolongan dengen petolongan yên saê, 273 niscayo dio ayun nerimo bagêan dari (pahalo)nyo. serto sinten saos ngesung petolongan dengen petolongan yên nano saê, niscayo dio ayun mikul perantian dari (duso)nyo. Allah Maha Kuaso atas sedantennyo.
273) Syafa'at yên saê ya'ni: Sesaben sya'faat yên ditujuke peranti ngelindungi hek sios wong Muslim atawa nginderkenyo dari sesios kemudharatan.
وَاِذَا حُيِّيْتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوْا بِاَحْسَنَ مِنْهَآ اَوْ رُدُّوْهَا ۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيْبًا٨٦
Wa iżā ḥuyyītum bitaḥiyyatin fa ḥayyū bi'aḥsana minhā au ruddūhā, innallāha kāna ‘alā kulli syai'in ḥasībā(n).
[86]
Serto napibilo niko dihorpadem dengen suatu (salam) tabe’, dades balesla tabe’an niku dengen yên langkung saê, atawa balasla (tabe’an niku, yên sami) dengennyo. 274 selesernyo, Allah memperhitungke sedantennyo.
274) Penghormatan jerû Islam ya'ni: dengen ngelapke Assalamu'alaikum.
اَللّٰهُ لَآ اِلٰهَ اِلَّا هُوَۗ لَيَجْمَعَنَّكُمْ اِلٰى يَوْمِ الْقِيٰمَةِ لَا رَيْبَ فِيْهِ ۗ وَمَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللّٰهِ حَدِيْثًا ࣖ٨٧
Allāhu lā ilāha illā huw(a), layajma‘annakum ilā yaumil-qiyāmati lā raiba fīh(i), wa man aṣdaqu minallāhi ḥadīṡā(n).
[87]
Allah, nano wênten tuhan selian Dio. Dio cengki ayun ngumpulke niko pado dinten Kiamat yên nano diraguke tejadinyo. Sinten yên langkung saê kelap(nyo) daripado Allah ?
۞ فَمَا لَكُمْ فِى الْمُنٰفِقِيْنَ فِئَتَيْنِ وَاللّٰهُ اَرْكَسَهُمْ بِمَا كَسَبُوْا ۗ اَتُرِيْدُوْنَ اَنْ تَهْدُوْا مَنْ اَضَلَّ اللّٰهُ ۗوَمَنْ يُّضْلِلِ اللّٰهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهٗ سَبِيْلًا٨٨
Famā lakum fil-munāfiqīna fi'ataini wallāhu arkasahum bimā kasabū, aturīdūna an tahdū man aḍallallāh(u), wa may yuḍlilillāhu falan tajida lahū sabīlā(n).
[88]
Dades napi niko (tebela) dades duo gûgû' 275 lebet (ngadepi) wong-wong munafik, padohal Allah sampun mantû’ke wong-wong niku (kepado kekafiran), disebabke damelan wong-wong niku dewe’? Napi niko ayun ngesung petunjuk kepado wong yên sampun dilanta’ke seset oleh Allah? 276 Sinten saos dilanta’ke seset oleh Allah, niko nano ayun napatke jalan (peranti ngesung petunjuk) perantinyo.
275) Maksudnyo: gûgû' wong-wong mukmin yên mela wong-wong munafîk serto gûgû' wong-wong mukmin yên musuhi wong-wong niku.
276) Disesetke Allah retinyo: bahwo wong niku seset behûbûng keingkarannya serto nano ayun mahami petûnjû’-petûnjû’ Allah. jerû ayat niki, kerno wong-wong niku niku ingkar serto nano ayun mahami napi sebabnyo Allah dadeske nyamuk sebagî perumpamoan, dades wong-wong niku niku dades seset.
وَدُّوْا لَوْ تَكْفُرُوْنَ كَمَا كَفَرُوْا فَتَكُوْنُوْنَ سَوَاۤءً فَلَا تَتَّخِذُوْا مِنْهُمْ اَوْلِيَاۤءَ حَتّٰى يُهَاجِرُوْا فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ ۗ فَاِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوْهُمْ وَاقْتُلُوْهُمْ حَيْثُ وَجَدْتُّمُوْهُمْ ۖ وَلَا تَتَّخِذُوْا مِنْهُمْ وَلِيًّا وَّلَا نَصِيْرًاۙ٨٩
Waddū lau takfurūna kamā kafarū fa takūnūna sawā'an falā tattakhiżū minhum auliyā'a ḥattā yuhājirū fī sabīlillāh(i), fa in tawallau fa khużūhum waqtulūhum ḥaiṡu wajattumūhum, wa lā tattakhiżū minhum waliyyaw wa lā naṣīrā(n).
[89]
Wong-wong niku ayun supayo niko dades kafir peca’ wong-wong niku sampun dades kafir, sehinggo niko dades sami (dengen wong-wong niku). nanola niko dadeske dari antaro wong-wong niku sebagê rencang-rencang(niko), sedereng wong-wong niku ngaleh pado jalan Allah . Napibilo wong-wong niku bepaling, 277 dades tawanla wong-wong niku serto bunula wong-wong niku di pundi pun wong-wong niku niko temuke, serto nanola niko dadeske sios wong saos di antaro wong-wong niku sebagê rencang setio serto penolong,
277) Diriwayatke bahwo pinten-pinten wong Arab rawû kepado Rasulullah s.a.w. di Madinah. sampun niku wong-wong niku melebet Islam, sampun niku wong-wong niku keno demem Madinah, kerno niku wong-wong niku kafîr male sampun niku wong-wong niku metu dari Madinah. sampun niku wong-wong niku panggî dengen rencang Nabi, sampun niku rencang nakenke sebab-sebab wong-wong niku ninggalke Madinah. wong-wong niku nerangke bahwo wong-wong niku keno demem Madinah. rencang-rencang berkelap: napi nian niko nano ngembil teladan yên saê dari Rasulullah? rencang-rencang tebagî kepado dua gûgû', yên sebagîan bependapet bahwo wong-wong niku sampun dades munafik, sedengke yên sebagian maler bependapet bahwo wong-wong niku maler Islam. sampun niku tûrûnla ayat niki yên nyelo kaum muslimin kerno dades dua gûgû' niku, serto ngengken supaya wong-wong Arab niku ditawan serto dibunu, kalu wong-wong niku nano hijra ke Madinah, kerno wong-wong niku disamike dengen kaum musyrikin yên lian.
اِلَّا الَّذِيْنَ يَصِلُوْنَ اِلٰى قَوْمٍۢ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِّيْثَاقٌ اَوْ جَاۤءُوْكُمْ حَصِرَتْ صُدُوْرُهُمْ اَنْ يُّقَاتِلُوْكُمْ اَوْ يُقَاتِلُوْا قَوْمَهُمْ ۗ وَلَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَيْكُمْ فَلَقَاتَلُوْكُمْ ۚ فَاِنِ اعْتَزَلُوْكُمْ فَلَمْ يُقَاتِلُوْكُمْ وَاَلْقَوْا اِلَيْكُمُ السَّلَمَ ۙ فَمَا جَعَلَ اللّٰهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيْلًا٩٠
Illal lażīna yaṣilūna ilā qaumim bainakum wa bainahum mīṡāqun au jā'ūkum ḥaṣirat ṣudūruhum ay yuqātilūkum au yuqātilū qaumahum, wa lau syā'allāhu lasallaṭahum ‘alaikum fa laqātalūkum, fa ini‘tazalūkum falam yuqātilūkum wa alqau ilaikumus-salam(a), famā ja‘alallāhu lakum ‘alaihim sabīlā(n).
[90]
Kecuali wong-wong yên tedo pelindungan kepado suatu gûgû', yên antaro niko serto gûgû' niku sampun wênten semayoan (damêi) 278 atawa wong yên rawu kepado niko deng ati wong-wong niku ngeraso keberatan peranti memerangi niko atawa merangi gûgû'nyo. 279 Kalu Allah ayuni, niscayo disungke-Nyo kekuasoan kepado wong-wong niku (jerû) ngadepi niko, dades cengkila wong-wong niku memerangi niko. Tapi kalu wong-wong niku melanta’ke niko, serto nano merangi niko serto menawarke perdamêan kepado niko (nyerah), dades Allah nano ngesung jalan peranti niko (peranti menawan serto munu) wong-wong niku.
278) Ayat niki dades dasar hukum suaka
279) Nano mihak serto sampun ngewêntenke hubungan dengen kaum muslimin.
سَتَجِدُوْنَ اٰخَرِيْنَ يُرِيْدُوْنَ اَنْ يَّأْمَنُوْكُمْ وَيَأْمَنُوْا قَوْمَهُمْ ۗ كُلَّ مَا رُدُّوْٓا اِلَى الْفِتْنَةِ اُرْكِسُوْا فِيْهَا ۚ فَاِنْ لَّمْ يَعْتَزِلُوْكُمْ وَيُلْقُوْٓا اِلَيْكُمُ السَّلَمَ وَيَكُفُّوْٓا اَيْدِيَهُمْ فَخُذُوْهُمْ وَاقْتُلُوْهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوْهُمْ ۗ وَاُولٰۤىِٕكُمْ جَعَلْنَا لَكُمْ عَلَيْهِمْ سُلْطٰنًا مُّبِيْنًا ࣖ٩١
Satajidūna akharīna yurīdūna ay ya'manūkum wa ya'manū qaumahum, kullamā ruddū ilal-fitnati urkisū fīhā, fa illam ya‘tazilūkum wa yulqū ilaikumus-salama wa yakuffū aidiyahum fa khużūhum waqtulūhum ḥaiṡu ṡaqiftumūhum, wa ulā'ikum ja‘alnā lakum ‘alaihim sulṭānam mubīnā(n).
[91]
Mengke ayun niko angsali (gûgû'-gûgû') yên lian, yên ayun supayo wong-wong niku huripaman sami niko serto aman (pulo’) sami gûgû'nyo. saben kali wong-wong niku diajak mantuk kepado fitnah (syirik), wong-wong niku pun nyampa’ ke lebetnyo. Kerno niku kalu wong-wong niku nano melanta’ke niko serto nano wikan nawarke pedamêan kepado niko, serto nano nahan tangan wong-wong niku (dari merangi niko), dades tawanla wong-wong niku serto bunula wong-wong niku di pundi saos niko pangge, serto wong-wong nikula wong yên Kame’ sungke kepado niko alasan yên nyato (peranti merangi, nawan serto munu) wong-wong niku.
وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ اَنْ يَّقْتُلَ مُؤْمِنًا اِلَّا خَطَـًٔا ۚ وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَـًٔا فَتَحْرِيْرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَّدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ اِلٰٓى اَهْلِهٖٓ اِلَّآ اَنْ يَّصَّدَّقُوْا ۗ فَاِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَّكُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيْرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ ۗوَاِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍۢ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِّيْثَاقٌ فَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ اِلٰٓى اَهْلِهٖ وَتَحْرِيْرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ ۚ فَمَنْ لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِۖ تَوْبَةً مِّنَ اللّٰهِ ۗوَكَانَ اللّٰهُ عَلِيْمًا حَكِيْمًا٩٢
Wa mā kāna limu'minin ay yaqtula mu'minan illā khaṭa'ā(n), wa man qatala mu'minan khaṭa'an fa taḥrīru raqabatim mu'minatiw wa diyatum musallamatun ilā ahlihī illā ay yaṣṣaddaqū, fa in kāna min qaumim bainakum wa bainahum mīṡāqun fa diyatum musallamatun ilā ahlihī wa taḥrīru raqabatim mu'minah(tin), famal lam yajid fa ṣiyāmu syahraini mutatābi‘aini taubatam minallāh(i), wa kānallāhu ‘alīman ḥakīmā(n).
[92]
Serto nano patut peranti wong yên beiman munuh wong yên beiman (yên lian), kecuali kerno tesala (nano sengajo). 280 Sinten saos munu wong yên beiman kerno tesala (ayunla) dio merdekake wong buda’ sahayo yên beiman serto (ngesung) diat 281 yên disungke kepado zuriyatnyo (si tebunuh niku), kecuali kalu wong-wong niku (zuriyat si tebunuh) mebaske sungan. Kalu dio (si tebunu) dari gûgû' yên musui niko, padohal dio wong beiman, dades (hendakla si pembunu) merdekake buda’ yên beiman. serto kalu dio (si terbunuh) dari gûgû' (kafir) yên wênten semayoan (damêi) antaro wong-wong niku dengen niko, dades (ayunla si pembunu) ngesung tebusan yên disungke sami zuriyatnyo (si terbunuh) serto memerdekake buda’ yên beiman. Sinten saos nano dapatke (buda’), dades hendakla dio (si pembunu) bepuaso duo bulan beturut-turut sebagê tobat sami Allah . serto Allah Maha Wikan, Maha Bijaksano.
280) Peca': nemba’ burung tekeno sios wong mukmin.
281) Diat ya'ni pembayaran sejumla herto kerno sesios tindak pidana tehadep sesios jiwa atawa anggota badan.
وَمَنْ يَّقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاۤؤُهٗ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيْهَا وَغَضِبَ اللّٰهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهٗ وَاَعَدَّ لَهٗ عَذَابًا عَظِيْمًا٩٣
Wa may yaqtul mu'minam muta‘ammidan fa jazā'uhū jahannamu khālidan fīhā wa gaḍiballāhu ‘alaihi wa la‘anahū wa a‘adda lahū ‘ażāban ‘aẓīmā(n).
[93]
Serto sinten saos munu wong yên beiman dengen sengajo, dades balasannyo nikula nerako Jahanam, dio kekel di lebetnyo. Allah murko sami dio, serto ngelaknatnyo serto nyaweske azab yên ageng perantinyo.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اِذَا ضَرَبْتُمْ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ فَتَبَيَّنُوْا وَلَا تَقُوْلُوْا لِمَنْ اَلْقٰىٓ اِلَيْكُمُ السَّلٰمَ لَسْتَ مُؤْمِنًاۚ تَبْتَغُوْنَ عَرَضَ الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا ۖفَعِنْدَ اللّٰهِ مَغَانِمُ كَثِيْرَةٌ ۗ كَذٰلِكَ كُنْتُمْ مِّنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللّٰهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوْاۗ اِنَّ اللّٰهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُوْنَ خَبِيْرًا٩٤
Yā ayyuhal-lażīna āmanū iżā ḍarabtum fī sabīlillāhi fa tabayyanū wa lā taqūlū liman alqā ilaikumus-salāma lasta mu'minā(n), tabtagūna ‘araḍal-ḥayātid-dun-yā, fa ‘indallāhi magānimu kaṡīrah(tun), każālika kuntum min qablu fa mannallāhu ‘alaikum fa tabayyanū, innallāha kāna bimā ta‘malūna khabīrā(n).
[94]
Wahai wong-wong yên beiman! Napibilo niko pegi (beperang) di jalan Allah , dades telitila (carila keterangan) serto nanola niko bekelap sami wong yên bekelap ”salam” sami niko, 282 ”Niko nano wong yên beiman,” (sampun niku niko munuhnyo), dengen maksud nyari harto bendo keuripan dunio, padohal di sisi Allah wênten harto yên katah. ma'niku saos keadaan niko kerihin, 283 sampun niku Allah ngesung nikmat-Nyo kepado niko, dades telitila. selesernyo, Allah Maha Teliti sami napi yên niko damelke.
282) Dimaksud jugo dengen wong yên ngelapke kalimat: laa ilaaha illallah.
283) Maksudnyo: wong niku dêrêng katon keislamannyo olê wong rame niko ma'niku pulo' dumin.
لَا يَسْتَوِى الْقٰعِدُوْنَ مِنَ الْمُؤْمِنِيْنَ غَيْرُ اُولِى الضَّرَرِ وَالْمُجٰهِدُوْنَ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ بِاَمْوَالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْۗ فَضَّلَ اللّٰهُ الْمُجٰهِدِيْنَ بِاَمْوَالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقٰعِدِيْنَ دَرَجَةً ۗ وَكُلًّا وَّعَدَ اللّٰهُ الْحُسْنٰىۗ وَفَضَّلَ اللّٰهُ الْمُجٰهِدِيْنَ عَلَى الْقٰعِدِيْنَ اَجْرًا عَظِيْمًاۙ٩٥
Lā yastawil-qā‘idūna minal-mu'minīna gairu uliḍ-ḍarari wal-mujāhidūna fī sabīlillāhi bi'amwālihim wa anfusihim, faḍḍalallāhul-mujāhidīna bi amwālihim wa anfusihim ‘alal-qā‘idīna darajah(tan), wa kullaw wa‘adallāhul-ḥusnā, wa faḍḍalallāhul-mujāhidīna ‘alal-qā‘idīna ajran ‘aẓīmā(n).
[95]
Nanola sami antaro wong beiman yên linggi (yên nano tumut beperang) tanpo punyo uzur (halangan) sami wong yên bejihad di jalan Allahdengen harto serto jiwonyo. Allah ngelangkungke derajat wong-wong yên bejihad dengen harto serto jiwonyo atas wong-wong yên linggi (nano tumut beperang tanpo halangan). Kepado masing-masing, Allahjanjike (pahalo) yên saê (suargo) serto Allahngelangkungke wong-wong yên bejihad atas wong yên linggi dengen pahalo yên ageng,
دَرَجٰتٍ مِّنْهُ وَمَغْفِرَةً وَّرَحْمَةً ۗوَكَانَ اللّٰهُ غَفُوْرًا رَّحِيْمًا ࣖ٩٦
Darajātim minhu wa magfirataw wa raḥmah(tan), wa kānallāhu gafūrar raḥīmā(n).
[96]
(Ya'ni) beberapo derajat daripado-Nyo, serto ampunan serto rahmat. Allah Maha Pengampun, Maha Penyayang.
اِنَّ الَّذِيْنَ تَوَفّٰىهُمُ الْمَلٰۤىِٕكَةُ ظَالِمِيْٓ اَنْفُسِهِمْ قَالُوْا فِيْمَ كُنْتُمْ ۗ قَالُوْا كُنَّا مُسْتَضْعَفِيْنَ فِى الْاَرْضِۗ قَالُوْٓا اَلَمْ تَكُنْ اَرْضُ اللّٰهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوْا فِيْهَا ۗ فَاُولٰۤىِٕكَ مَأْوٰىهُمْ جَهَنَّمُ ۗ وَسَاۤءَتْ مَصِيْرًاۙ٩٧
Innal-lażīna tawaffāhumul-malā'ikatu ẓālimī anfusihim qālū fīma kuntum, qālū kunnā mustaḍ‘afīna fil-arḍ(i), qālū alam takun arḍullāhi wāsi‘atan fa tuhājirū fīhā, fa ulā'ika ma'wāhum jahannam(u), wa sā'at maṣīrā(n).
[97]
Selesernyowong-wong yên diembe’ nyawonyo oleh malaikat jerû keadaan menzolimi awa’ dewe', 284 wong-wong niku (paro malaikat) betake, “Makpundi niko niki?” Wong-wong niku menjawab, “Kame’ wong-wong yên tetindas di bumi (Mekah).”Wong-wong niku (paro malaikat) betake, “napi nano bumi Allahitu luas, sehinggo niko wikan behijrah (bepindah-pindah) di bumi niku?” dades wong-wong niku pedalemannyo di nerako Jahanam, serto (Jahanam) niku sejahat-jahatnyo ’pedaleman mantuk,
284) Yên dimaksud dengen wong yên nganiayo awa' dewe' di ngeriki, ya'ni wong-wong muslimin Mekah yên nano ayun hijrah besami Nabi sedengke wong-wong niku sanggup. wong-wong niku ditindas serto dipaksa olê wong-wong kafir tumut besami wong-wong niku kesa ke perang Badar; akhirnya di antaro wong-wong niku wênten yên tebunu jerû peperangan niku.
اِلَّا الْمُسْتَضْعَفِيْنَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاۤءِ وَالْوِلْدَانِ لَا يَسْتَطِيْعُوْنَ حِيْلَةً وَّلَا يَهْتَدُوْنَ سَبِيْلًاۙ٩٨
Illal-mustaḍ‘afīna minar-rijāli wan-nisā'i wal-wildāni lā yastaṭī‘ūna ḥīlataw wa lā yahtadūna sabīlā(n).
[98]
Kecuali wong-wong niku yên tetindas dari lanang atawa wadon serto buda’-buda’ yên nano bedayo serto nano wikan jalan (peranti behijrah),
فَاُولٰۤىِٕكَ عَسَى اللّٰهُ اَنْ يَّعْفُوَ عَنْهُمْ ۗ وَكَانَ اللّٰهُ عَفُوًّا غَفُوْرًا٩٩
Fa ulā'ika ‘asallāhu ay ya‘fuwa ‘anhum, wa kānallāhu ‘afuwwan gafūrā(n).
[99]
Dades wong-wong niku, mudah-mudahan Allah maafkeyo. Allah Maha Pemaaf, Maha Pengampun.
۞ وَمَنْ يُّهَاجِرْ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ يَجِدْ فِى الْاَرْضِ مُرٰغَمًا كَثِيْرًا وَّسَعَةً ۗوَمَنْ يَّخْرُجْ مِنْۢ بَيْتِهٖ مُهَاجِرًا اِلَى اللّٰهِ وَرَسُوْلِهٖ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ اَجْرُهٗ عَلَى اللّٰهِ ۗوَكَانَ اللّٰهُ غَفُوْرًا رَّحِيْمًا ࣖ١٠٠
Wa may yuhājir fī sabīlillāhi yajid fil-arḍi murāgaman kaṡīraw wa sa‘ah(tan), wa may yakhruj mim baitihī muhājiran ilallāhi wa rasūlihī ṡumma yudrik-hul-mautu faqad waqa‘a ajruhū ‘alallāh(i), wa kānallāhu gafūrar raḥīmā(n).
[100]
Serto barang sinten kesah di jalan Allah, niscayo wong-wong niku ayun angsal di bumi niki pedaleman hijrah yên luas serto (rezeki) yên katah. Barang sinten metu dari rompoknyo dengen maksud behijrah kerno Allah serto Rasul-Nyo, sampun niku padem menimponyo (sedereng sampê ke pedaleman yên dituju), dades selesernyo, pahalonyo sampun ditetepke di sisi Allah. Serto Allah Maha Pengampun, Maha Penyayang.
وَاِذَا ضَرَبْتُمْ فِى الْاَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ اَنْ تَقْصُرُوْا مِنَ الصَّلٰوةِ ۖ اِنْ خِفْتُمْ اَنْ يَّفْتِنَكُمُ الَّذِيْنَ كَفَرُوْاۗ اِنَّ الْكٰفِرِيْنَ كَانُوْا لَكُمْ عَدُوًّا مُّبِيْنًا١٠١
Wa iżā ḍarabtum fil-arḍi fa laisa ‘alaikum junāḥun an taqṣurū minaṣ-ṣalāh(ti), in khiftum ay yaftinakumul-lażīna kafarū, innal-kāfirīna kānū lakum ‘aduwwam mubīnā(n).
[101]
Serto napibilo niko bepegian di bumi, dades nanola beduso niko meng-qasar 285 semayang, kalu niko takut diserang wong kafir. Seselesernyo nyo wong kafir niku nikula musu yên nyato peranti niko.
285) Nûrût pendapet jumhur reti qashar di ngeriki ya'ni: semayang yên sekawan rakaat didadeske duo rakaat. ngashar di ngeriki wênten kalonyo dengen ngirangi jumlah rakaat dari 4 dades 2, ya'ni di waktu kesa serto suasano aman serto wênten kalonyo dengen ngeringanke rukun-rukun dari yên 2 rakaat niku, ya'ni di waktu kesa suasanonyo khauf. serto wênten kalonyo male ngeringanke rukun-rukun yên 4 rakaat suasanonyo khauf di waktu hadhar.
وَاِذَا كُنْتَ فِيْهِمْ فَاَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلٰوةَ فَلْتَقُمْ طَاۤىِٕفَةٌ مِّنْهُمْ مَّعَكَ وَلْيَأْخُذُوْٓا اَسْلِحَتَهُمْ ۗ فَاِذَا سَجَدُوْا فَلْيَكُوْنُوْا مِنْ وَّرَاۤىِٕكُمْۖ وَلْتَأْتِ طَاۤىِٕفَةٌ اُخْرٰى لَمْ يُصَلُّوْا فَلْيُصَلُّوْا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوْا حِذْرَهُمْ وَاَسْلِحَتَهُمْ ۚ وَدَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا لَوْ تَغْفُلُوْنَ عَنْ اَسْلِحَتِكُمْ وَاَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيْلُوْنَ عَلَيْكُمْ مَّيْلَةً وَّاحِدَةً ۗوَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ اِنْ كَانَ بِكُمْ اَذًى مِّنْ مَّطَرٍ اَوْ كُنْتُمْ مَّرْضٰٓى اَنْ تَضَعُوْٓا اَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُوْا حِذْرَكُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ اَعَدَّ لِلْكٰفِرِيْنَ عَذَابًا مُّهِيْنًا١٠٢
Wa iżā kunta fīhim fa aqamta lahumuṣ-ṣalāta faltaqum ṭā'ifatum minhum ma‘aka walya'khużū asliḥatahum, fa iżā sajadū falyakūnū miw warā'ikum, walta'ti ṭā'ifatun ukhrā lam yuṣallū falyuṣallū ma‘aka walya'khużū ḥiżrahum wa asliḥatahum, waddal-lażīna kafarū lau tagfulūna ‘an asliḥatakum wa amti‘atikum, fa yamīlūna ‘alaikum mailataw wāḥidah(tan), wa lā junāḥa ‘alaikum in kāna bikum ażam mim maṭarin au kuntum marḍā an taḍa‘ū asliḥatakum wa khużū ḥiżrakum, innallāha a‘adda lil-kāfirīna ‘ażābam muhīnā(n).
[102]
Serto napibilo niko (Muhammad) wênten di tengah-tengah wong-wong niku (rencang niko) sampun niku niko ayun menamelke semayang besami-sami wong-wong niku, dades ayunla segûgû' dari wong-wong niku tega’ (semayang) sami niko serto megang senjato wong-wong niku, sampun niku napibilo wong-wong niku (yên semayang sami niko) sujud (sampun nyempurnoke sios roka’at), 286 dades ayunla wong-wong niku pindah dari wengkeg niko (peranti ngadepi musu) serto ayunla rawu gûgû' yên lian yên dereng semayang, sampun niku wong-wong niku semayang sami niko, 287 serto ayunla wong-wong niku besiap siago serto megang senjato wong-wong niku. Wong-wong kafir ayun supayo niko lengah sami senjato niko serto harto bendo niko, sampun niku wong-wong niku nyerang niko sekaligus. serto nano napi niko nudukke senjato-senjato niko, kalu niko wênten suatu kesusahan kerno hujan atawa kerno niko sakit, serto besiap siagola niko. 288 selesernyo, Allah sampun nyaweske azab yên nginoke peranti wong-wong kafir niku.
286) Nûrût jumhur mufassirin kalu sampun selesai serakaat, dades diselesaikan satu rakaat male dewe', serto Nabi duduk menunggu golongan yên kedua.
287) Ya'ni rakaat yên petamo, sedengke rakaat yên keduo wong-wong niku nuntaske dewe' pulo' serto wong-wong niku ngakhiri semayang wong-wong niku besami-sami Nabi.
288) Caro semayang khauf, ma’kayo wênten pado ayat 102 niki didamelke kalu maler mungkin namelkenyo. Napibilo nano mungkin, dades semayang niku didamelke seangsalnyo saos, walau dengen ngelap tasbî saos.
فَاِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلٰوةَ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ قِيَامًا وَّقُعُوْدًا وَّعَلٰى جُنُوْبِكُمْ ۚ فَاِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَاَقِيْمُوا الصَّلٰوةَ ۚ اِنَّ الصَّلٰوةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِيْنَ كِتٰبًا مَّوْقُوْتًا١٠٣
Fa iżā qaḍaitumuṣ-ṣalāta fażkurullāha qiyāmaw wa qu‘ūdaw wa ‘alā junūbikum, fa iżaṭma'nantum fa aqīmuṣ-ṣalāh(ta), innaṣ-ṣalāta kānat ‘alal-mu'minīna kitābam mauqūtā(n).
[103]
Selanjutnyo, napibilo niko sampun nelaske semayang (niko), imutla Allah sewaktu niko tega’, pado waktu lînggî serto sewaktu nguling. Sampun niku, napibilo niko sampun ngeraso aman, dades damelkela semayang niku (peca’ biaso).selesernyo, semayang niku nikula kewajiban yên ditentuke waktunyo atas wong-wong yên beiman.
وَلَا تَهِنُوْا فِى ابْتِغَاۤءِ الْقَوْمِ ۗ اِنْ تَكُوْنُوْا تَأْلَمُوْنَ فَاِنَّهُمْ يَأْلَمُوْنَ كَمَا تَأْلَمُوْنَ ۚوَتَرْجُوْنَ مِنَ اللّٰهِ مَا لَا يَرْجُوْنَ ۗوَكَانَ اللّٰهُ عَلِيْمًا حَكِيْمًا ࣖ١٠٤
Wa lā tahinū fibtigā'il-qaum(i), in takūnū ta'lamūna fa innahum ya'lamūna kamā ta'lamūn(a), wa tarjūna minallāhi mā lā yarjūn(a), wa kānallāhu ‘alīman ḥakīmā(n).
[104]
Serto nanola niko beati lemah jerû ngejer wong-wong niku (musu niko). Kalu niko menderito kesakitan, dades wikanla wong-wong niku pun menderito kesakitan (pulo’), peca' niko rasoke, sedeng niko maler wênten ngarapke dari Allah napi yên nano angsal wong-wong niku harapke. Allah Maha Wikan, Maha Bijaksano.
اِنَّآ اَنْزَلْنَآ اِلَيْكَ الْكِتٰبَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَآ اَرٰىكَ اللّٰهُ ۗوَلَا تَكُنْ لِّلْخَاۤىِٕنِيْنَ خَصِيْمًا ۙ١٠٥
Innā anzalnā ilaikal-kitāba bil-ḥaqqi litaḥkuma bainan-nāsi bimā arākallāh(u), wa lā takun lil-khā'inīna khaṣīmā(n).
[105]
Selesernyo, Kame’ sampun nurunke Kitab (Al-Qur'an) kepado niko (Muhammad) bawa’ saê, supayo niko mengadili antaro wong dengen napi yên sampun diajarke Allahsami niko, serto nanola niko dades penentang (wong yên nano besala), kerno (belo) wong yên bekhianat, 289
289) Ayat niki serto pinten-pinten ayat selanjutnyo ditûrûnke behûbûngan dengen kemalingan yên didamelke Thu'mah serto ia nyingitke barang palengan niku di rompo' sios wong Yahudi. Thu'mah nano ngakui damelannya niku malahan nudu bahwo yên maleng barang niku wong Yahudi. hal niki diajuke olê kerabat-kerabat Thu'mah kepado Nabi s.a.w. serto wong-wong niku nedo supayo Nabi mela Thu'mah serto ngukum wong-wong Yahudi, meski wong-wong niku wikan bahwo yên maleng barang niku ya'ni Thu'mah, Nabi dewe' Hampir saos ngeleserke tuduhan Thu'mah serto kerabatnyo niku tehadep wong Yahudi.
وَّاسْتَغْفِرِ اللّٰهَ ۗاِنَّ اللّٰهَ كَانَ غَفُوْرًا رَّحِيْمًاۚ١٠٦
Wastagfirillāh(a), innallāha kāna gafūrar raḥīmā(n).
[106]
Serto mohonkela ampunan kepado Allah . selesernyo, Allah Maha Pengampun, Maha Penyayang.
وَلَا تُجَادِلْ عَنِ الَّذِيْنَ يَخْتَانُوْنَ اَنْفُسَهُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ خَوَّانًا اَثِيْمًاۙ١٠٧
Wa lā tujādil ‘anil-lażīna yakhtānūna anfusahum, innallāha lā yuḥibbu man kāna khawwānan aṡīmā(n).
[107]
Serto nanola niko bebala peranti (belo) wong-wong yên ngianati awa’nyo dewe'. selesernyo, Allah nano gala’ wong-wong yên sesampun niku behianat serto begelimang duso,
يَّسْتَخْفُوْنَ مِنَ النَّاسِ وَلَا يَسْتَخْفُوْنَ مِنَ اللّٰهِ وَهُوَ مَعَهُمْ اِذْ يُبَيِّتُوْنَ مَا لَا يَرْضٰى مِنَ الْقَوْلِ ۗ وَكَانَ اللّٰهُ بِمَا يَعْمَلُوْنَ مُحِيْطًا١٠٨
Yastakhfūna minan-nāsi wa lā yastakhfūna minallāhi wa huwa ma‘ahum iż yubayyitūna mā lā yarḍā minal-qaul(i), wa kānallāhu bimā ya‘malūna muḥīṭā(n).
[108]
Wong-wong niku wikan besingitan dari wong, tapi wong-wong niku nano wikan besingitan dari Allah, kerno Allah besami wong-wong niku, sewaktu pado sios malem wong-wong niku netepke keputusan resio yên nano diridoi-Nyo. serto Allah Maha ngeliputi tehadep napi yên wong-wong niku damelke.
هٰٓاَنْتُمْ هٰٓؤُلَاۤءِ جَادَلْتُمْ عَنْهُمْ فِى الْحَيٰوةِ الدُّنْيَاۗ فَمَنْ يُّجَادِلُ اللّٰهَ عَنْهُمْ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ اَمْ مَّنْ يَّكُوْنُ عَلَيْهِمْ وَكِيْلًا١٠٩
Hā'antum hā'ulā'i jādaltum ‘anhum fil-ḥayātid-dun-yā, famay yujādilullāha ‘anhum yaumal-qiyāmati am may yakūnu ‘alaihim wakīlā(n).
[109]
Nikula niko! Niko bedebat peranti (belo) wong-wong niku jerû keuripan dunio niki, tapi sinten yên ayun menentang Allah peranti (belo) wong-wong niku pado dinten Kiamat? atawa sinten yên dades pelindung wong-wong niku (tehadep azab Allah )?
وَمَنْ يَّعْمَلْ سُوْۤءًا اَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهٗ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللّٰهَ يَجِدِ اللّٰهَ غَفُوْرًا رَّحِيْمًا١١٠
Wa may ya‘mal sū'an au yaẓlim nafsahū ṡumma yastagfirillāha yajidillāha gafūrar raḥīmā(n).
[110]
Serto sinten saos bedamel kejahatan serto menganiayo awa’nyo dewe', sampun niku dio mohon ampunan kepado Allah, niscayo dio ayun dapatke Allah Maha Pengampun, Maha Penyayang.
وَمَنْ يَّكْسِبْ اِثْمًا فَاِنَّمَا يَكْسِبُهٗ عَلٰى نَفْسِهٖ ۗ وَكَانَ اللّٰهُ عَلِيْمًا حَكِيْمًا١١١
Wa may yaksib iṡman fa innamā yaksibuhū ‘alā nafsih(ī),wa kānallāhu ‘alīman ḥakīmā(n).
[111]
Serto sinten saos bedamel duso, dades selesernyo dio namelkeyo peranti (kesulitan) awa’nyo dewe’. serto Allah Maha Wikan, Maha Bijaksano.
وَمَنْ يَّكْسِبْ خَطِيْۤـَٔةً اَوْ اِثْمًا ثُمَّ يَرْمِ بِهٖ بَرِيْۤـًٔا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَّاِثْمًا مُّبِيْنًا ࣖ١١٢
Wa may yaksib khaṭī'atan au iṡman ṡumma yarmi bihī barī'an fa qadiḥtamala buhtānaw wa iṡmam mubīnā(n).
[112]
Serto sinten saos bedamel kesalaan atawa duso, sampun niku dio tuduhke kepado wong yên nano besala, dades selesernyo, dio sampun mikul suatu kebudian serto duso yên nyato.
وَلَوْلَا فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَرَحْمَتُهٗ لَهَمَّتْ طَّاۤىِٕفَةٌ مِّنْهُمْ اَنْ يُّضِلُّوْكَۗ وَمَا يُضِلُّوْنَ اِلَّآ اَنْفُسَهُمْ وَمَا يَضُرُّوْنَكَ مِنْ شَيْءٍ ۗ وَاَنْزَلَ اللّٰهُ عَلَيْكَ الْكِتٰبَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُۗ وَكَانَ فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكَ عَظِيْمًا١١٣
Wa lau lā faḍlullāhi ‘alaika wa raḥmatuhū lahammaṭ-ṭā'ifatum minhum ay yuḍillūk(a), wa mā yuḍillūna illā anfusahum wa mā yaḍurrūnaka min syai'(in), wa anzalallāhu ‘alaikal-kitāba wal-ḥikmata wa ‘allamaka mā lam takun ta‘lam(u), wa kāna faḍlullāhi ‘alaika ‘aẓīmā(n).
[113]
Serto kalu nano kerno kurnio Allahserto rahmat-Nyo kepado niko (Muhammad), cengkila segûgû' dari wong-wong niku ayun nian peranti nyesatke niko. Tapi wong-wong niku cuma nyesatk awa’nyo dewe’, serto nano bahayoke niko setîtî' saos. serto (jugo kerno) Allahsampun nurunke Kitab (Al-Qur'an) serto Hikmah (Sunnah) kepado niko, serto sampun ngajarke kepado niko napi yên dereng niko wikan. Karunio Allah yên disungke kepado niko niku ageng nian.
۞ لَا خَيْرَ فِيْ كَثِيْرٍ مِّنْ نَّجْوٰىهُمْ اِلَّا مَنْ اَمَرَ بِصَدَقَةٍ اَوْ مَعْرُوْفٍ اَوْ اِصْلَاحٍۢ بَيْنَ النَّاسِۗ وَمَنْ يَّفْعَلْ ذٰلِكَ ابْتِغَاۤءَ مَرْضَاتِ اللّٰهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيْهِ اَجْرًا عَظِيْمًا١١٤
Lā khaira fī kaṡīrim min najwāhum illā man amara biṣadaqatin au ma‘rūfin au iṣlāḥim bainan-nās(i), wa may yaf‘al żālikabtigā'a marḍātillāhi fa saufa nu'tīhi ajran ‘aẓīmā(n).
[114]
Nano wênten saê dari katah kelap rahasio wong-wong niku, kecuali kelap rahasio dari wongyên kegke (wong) besedekah, atawa bedamel saê, atawa nyaweske pedamêan di antaro wong. Sinten saos bedamel ma’ niku kerno mencari keridoan Allah , dades mengke Kame’ ayun ngesung pahalo yên ageng.
وَمَنْ يُّشَاقِقِ الرَّسُوْلَ مِنْۢ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدٰى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيْلِ الْمُؤْمِنِيْنَ نُوَلِّهٖ مَا تَوَلّٰى وَنُصْلِهٖ جَهَنَّمَۗ وَسَاۤءَتْ مَصِيْرًا ࣖ١١٥
Wa may yusyāqiqir-rasūla mim ba‘di mā tabayyana lahul-hudā wa yattabi‘ gaira sabīlil-mu'minīna nuwallihī mā tawallā wa nuṣlihī jahannam(a), wa sā'at maṣīrā(n).
[115]
Serto sinten saos nentang Rasul (Muhammad) sampun nyato saê perantinyo, serto numutijalan yên nano jalan wong-wong mukmin, Kame’ biarke dio jerû kesesetan yên sampun didamelkenyo niku serto ayun Kame’ lebetke dio ke lebet nerako Jahanam, serto niku seburuk-buruk pedaleman mantu’.
اِنَّ اللّٰهَ لَا يَغْفِرُ اَنْ يُّشْرَكَ بِهٖ وَيَغْفِرُ مَا دُوْنَ ذٰلِكَ لِمَنْ يَّشَاۤءُ ۗ وَمَنْ يُّشْرِكْ بِاللّٰهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلٰلًا ۢ بَعِيْدًا١١٦
Innallāha lā yagfiru ay yusyraka bihī wa yagfiru mā dūna żālika limay yasyā'(u), wa may yusyrik billāhi faqad ḍalla ḍalālam ba‘īdā(n).
[116]
Allahnano ayun ngampuni doso dengki (memperrewangke Allahdengen sesios), serto Dio ngampuni duso selian niku peranti sinten yên Dio ayuni. serto sinten saos memperrewangke (sesios) dengen Allah, dades selesernyo, dio sampun teseset tebî nian.
اِنْ يَّدْعُوْنَ مِنْ دُوْنِهٖٓ اِلَّآ اِنٰثًاۚ وَاِنْ يَّدْعُوْنَ اِلَّا شَيْطٰنًا مَّرِيْدًاۙ١١٧
Iy yad‘ūna min dūnihī illā ināṡā(n), wa iy yad‘ūna illā syaiṭānam marīdā(n).
[117]
Yên wong-wong niku sembah selian Allahniku nano lian cuma ināṡan (berhalo), 290 serto wong-wong niku nano lian cuma nyembah setan yên durhako,
290) Asak makna Inaatsan ya'ni betino-betino. patung-patung behalo yên disembah Arab Jahiliyah niku biasonyo di sung nami dengen nami-nami betino sebagi Laata, Al Uzza serto Manah. angsal jugo retinyo di ngeriki wong-wong padem, bendo-bendo yên nano berjenis serto bendo-bendo yên lemah.
لَّعَنَهُ اللّٰهُ ۘ وَقَالَ لَاَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصِيْبًا مَّفْرُوْضًاۙ١١٨
La‘anahullāh(u), wa qāla la'attakhiżanna min ‘ibādika naṣībam mafrūḍā(n).
[118]
Yên dilaknati Allah, serto (setan) niku bekelap, “Aku cengki ayun ngembil bagêan tetentu dari hamba-hamba-Niko, 291
291) Pado saben-saben wong wênten potensi peranti damelke kesaêan jugo peranti kejahatan, syaitan ayun ngunoke potensi jahat peranti nyelakoke wong.
وَّلَاُضِلَّنَّهُمْ وَلَاُمَنِّيَنَّهُمْ وَلَاٰمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ اٰذَانَ الْاَنْعَامِ وَلَاٰمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللّٰهِ ۗوَمَنْ يَّتَّخِذِ الشَّيْطٰنَ وَلِيًّا مِّنْ دُوْنِ اللّٰهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِيْنًا١١٩
Wa la'uḍillannahum wa la'umanniyannahum wa la'āmurannahum fa layubattikunna āżānal-an‘āmi wa la'āmurannahum fa layugayyirunna khalqallāh(i), wa may yattakhiżisy-syaiṭāna waliyyam min dūnillāhi faqad khasira khusrānam mubīnā(n).
[119]
Serto cengki kusesetke wong-wong niku, serto ayun kulo ngesungke cito-cito kosong pado wong-wong niku serto ayun kulo kegke wong-wong niku neta’ kuping-kuping binatang ternak, (sampun niku wong-wong niku nianan neta’nyo), 292 serto ayun kulo kegke wong-wong niku ngubah ciptaan Allah , (sampun niku wong-wong niku nianan ngubanyo).” 293 Sinten saos dadeske setan sebagê pelindung selian Allah, dades selesernyo, dio menderito kerugian yên nyato.
292) Nûrût kepercayaan Arab jahiliyah, binatang-binatang yên ayun dipersembahkan kepado patung-patung berhala, mestila dipotong kupingnyo dumin, serto binatang yên peca' niki nano bolê dikendarai serto nano digunoke male, serto mesti dilepaske saos.
293) ngeruba ciptoan Allah angsal retinyo, nguba yên diciptoke Allah peca' ngebiri binatang. wênten yên ngertikenyo dengen meruba igamo Allah.
يَعِدُهُمْ وَيُمَنِّيْهِمْۗ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطٰنُ اِلَّا غُرُوْرًا١٢٠
Ya‘iduhum wa yumannīhim, wa mā ya‘iduhumusy-syaiṭānu illā gurūrā(n).
[120]
(Setan niku) ngesung semayoan-semayoan sami wong-wong niku serto mangkitke cito-cito kosong sami wong-wong niku, padohal setan niku cuman ngesung budian saos kepado wong-wong niku.
اُولٰۤىِٕكَ مَأْوٰىهُمْ جَهَنَّمُۖ وَلَا يَجِدُوْنَ عَنْهَا مَحِيْصًا١٢١
Ulā'ika ma'wāhum jahannam(u), wa lā yajidūna ‘anhā maḥīṣā(n).
[121]
Wong-wong niku (yên tebudi) niku pedalemannyo di nerako Jahanam serto wong-wong niku nano ayun wênten pedaleman (lian peranti) lari darinyo.
وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنّٰتٍ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِيْنَ فِيْهَآ اَبَدًاۗ وَعْدَ اللّٰهِ حَقًّا ۗوَمَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللّٰهِ قِيْلًا١٢٢
Wal-lażīna āmanū wa ‘amiluṣ-ṣāliḥāti sanudkhiluhum jannātin tajrī min taḥtihal-anhāru khālidīna fīhā abadā(n), wa‘dallāhi ḥaqqā(n), wa man aṣdaqu minallāhi qīlā(n).
[122]
Serto wong yên beiman serto damelke amal saê, mengkin ayun Kame’ lebetke ke suargo yên ngalir di bawahnyo sungi-sungi, wong-wong niku kekel di lebetnyo selambat-lambatnyo. serto semayoan Allah niku selesernyo. Sinten nian yên langkung selesernyo kelapnyo daripado Allah ?
لَيْسَ بِاَمَانِيِّكُمْ وَلَآ اَمَانِيِّ اَهْلِ الْكِتٰبِ ۗ مَنْ يَّعْمَلْ سُوْۤءًا يُّجْزَ بِهٖۙ وَلَا يَجِدْ لَهٗ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ وَلِيًّا وَّلَا نَصِيْرًا١٢٣
Laisa bi'amāniyyikum wa lā amāniyyi ahlil-kitāb(i), may ya‘mal sū'ay yujza bih(ī), wa lā yajid lahū min dūnillāhi waliyyaw wa lā naṣīrā(n).
[123]
(Pahalo dari Allah ) niku nanola angan-angan niko 294 serto nano (pulo’) cito-cito Ahli Kitab. Sinten saos damelke kejahatan, niscayo ayun dibales sesuai dengen kejahatan niku, serto dio nano ayun dapatke pelîndûng serto penolong selian Allah .
294) Niko di ngeriki wênten yên ngertike dengen kaum muslimin serto wênten pulo' yên ngertike kaum musyrikin. maksudnyo ya'ni pahalo di akhirat dêdêla nûrûti angan-angan serto cito-cito wong-wong niku, tapi klop dengen ketentuan-ketentuan igamo.
وَمَنْ يَّعْمَلْ مِنَ الصّٰلِحٰتِ مِنْ ذَكَرٍ اَوْ اُنْثٰى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَاُولٰۤىِٕكَ يَدْخُلُوْنَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُوْنَ نَقِيْرًا١٢٤
Wa may ya‘mal minaṣ-ṣāliḥāti min żakarin au unṡā wa huwa mu'minun fa ulā'ika yadkhulūnal-jannata wa lā yuẓlamūna naqīrā(n).
[124]
Serto sinten saos damelke amal saê, baik lanang maupun wadon deng dio beiman, dades wong-wong niku ayunlebet ke jerû suargo serto wong-wong niku nano dizolimi setîtî' pun.
وَمَنْ اَحْسَنُ دِيْنًا مِّمَّنْ اَسْلَمَ وَجْهَهٗ لِلّٰهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَّاتَّبَعَ مِلَّةَ اِبْرٰهِيْمَ حَنِيْفًا ۗوَاتَّخَذَ اللّٰهُ اِبْرٰهِيْمَ خَلِيْلًا١٢٥
Wa man aḥsanu dīnam mimman aslama wajhahū lillāhi wa huwa muḥsinuw wattaba‘a millata ibrāhīma ḥanīfā(n), wattakhażallāhu ibrāhīma khalīlā(n).
[125]
Serto sinten yên langkung saê agamonyo daripado wong yên dengen ikhlas beserah awa’ sami Allah, sedeng dio damelke saê, serto tumut agamo Ibrahim yên selesernyo? serto Allah sampun mîlîh Ibrahim dades kesayangan (Nyo).
وَلِلّٰهِ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَمَا فِى الْاَرْضِۗ وَكَانَ اللّٰهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُّحِيْطًا ࣖ١٢٦
Wa lillāhi mā fis-samāwāti wa mā fil-arḍ(i), wa kānallāhu bikulli syai'im muḥīṭā(n).
[126]
Serto punyo Allah-la napi yên wênten di langit serto napi yên wênten di bumi, serto (pengetahuan) Allah meliputi sedantennyo.
وَيَسْتَفْتُوْنَكَ فِى النِّسَاۤءِۗ قُلِ اللّٰهُ يُفْتِيْكُمْ فِيْهِنَّ ۙوَمَا يُتْلٰى عَلَيْكُمْ فِى الْكِتٰبِ فِيْ يَتٰمَى النِّسَاۤءِ الّٰتِيْ لَا تُؤْتُوْنَهُنَّ مَا كُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُوْنَ اَنْ تَنْكِحُوْهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِيْنَ مِنَ الْوِلْدَانِۙ وَاَنْ تَقُوْمُوْا لِلْيَتٰمٰى بِالْقِسْطِ ۗوَمَا تَفْعَلُوْا مِنْ خَيْرٍ فَاِنَّ اللّٰهَ كَانَ بِهٖ عَلِيْمًا١٢٧
Wa yastaftūnaka fin-nisā'(i), qulillāhu yuftīkum fīhinn(a), wa mā yutlā ‘alaikum fil-kitābi fī yatāman-nisā'il-lātī lā tu'tūnahunna mā kutiba lahunna wa targabūna an tankiḥūhunna wal-mustaḍ‘afīna minal-wildān(i), wa an taqūmū lil-yatāmā bil-qisṭ(i), wa mā taf‘alū min khairin fa innallāha kāna bihī ‘alīmā(n).
[127]
Serto wong-wong niku minta’ fatwa kepado niko masala wadon. Kelapkela, “Allah ngesung fatwa kepado niko tenteng wong-wong niku, 295 serto napi yên dibacoke kepado niko jerû Al-Qur'an (jugo memfatwake) tentang paro wadon yatim yên nano niko sung sesios (maskawen) yên ditetepke peranti wong-wong niku, deng niko pîngîn ngawini wong-wong niku 296 serto (tenteng) buda'-buda' yên maler ditingali lemah. serto (Allah kegke niko) supayo ngurus buda’-buda’ yatim secaro adil.serto saê napi pun yên niko damelke, selesernyo Allah Maha Wikan.”
295) Baco surat an-Nisa’ ayat 2 serto 3
296) Nûrût adat Arab Jahiliyah sios wong Wali bekuaso tehadep betino yatim yên jerû asuhannyo serto bekuaso tehadep hertonyo. kalu betino yatim niku cantî’ dikaweni serto diembil hertonya. kalu betino niku buruk rainyo, dihalanginya kawen dengen lanang yên lian supaya Dia tetap angsal nguasai hertonyo. kebiasoan di pucu’ dilarang namelkenya olê ayat niki.
وَاِنِ امْرَاَةٌ خَافَتْ مِنْۢ بَعْلِهَا نُشُوْزًا اَوْ اِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَآ اَنْ يُّصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا ۗوَالصُّلْحُ خَيْرٌ ۗوَاُحْضِرَتِ الْاَنْفُسُ الشُّحَّۗ وَاِنْ تُحْسِنُوْا وَتَتَّقُوْا فَاِنَّ اللّٰهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُوْنَ خَبِيْرًا١٢٨
Wa inimra'atun khāfat mim ba‘lihā nusyūzan au i‘rāḍan falā junāḥa ‘alaihimā ay yuṣliḥā bainahumā ṣulḥā(n), waṣ-ṣulḥu khair(un), wa uḥḍiratil-anfususy-syuḥḥ(a), wa in tuḥsinū wa tattaqū fa innallāha kāna bimā ta‘malūna khabīrā(n).
[128]
Serto kalu sios wadon hawatir domiknyo ayun nusyūz 297 atawa peca' nano ago’, dades keduonyo wikan nyaweske pedamêan yên selesernyo, 298 serto pedamêan niku langkung saê (peranti wong-wong niku) kalupun wong niku nurut tabiatnyo kikir. 299 serto kalu niko meselesernyoke (pegaulan sami sema niko) serto nyago awa’ niko (dari nusyūz serto sikap ago’ nano ago’), dades selesernyo, AllahMahateliti sami napi yên niko damelke.
297) Nusyuz: ya'ni ninggalke kewajiban domik-sema. nusyuz dari pihak sema peca' ninggalke rompo' nano izin domiknya. nusyuz dari pihak domik ya'ni besikap keras tehadep semanyo; nano ayun ngaulinyo serto nano ayun ngesungke hek-nyo.
298) Peca' sema besedio pinten-pinten heknya dikirangi asak domiknyo ayun saê male.
299) Maksudnyo: tabi'at wong niku nano ayun ngelepaske sebagîan heknya kepado wong lian dengen seikhlas atinyo, meski ma'niku kalu sema ngelepaske sebagian hek-heknyo, dades bolê domik nerimonyo.
وَلَنْ تَسْتَطِيْعُوْٓا اَنْ تَعْدِلُوْا بَيْنَ النِّسَاۤءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ فَلَا تَمِيْلُوْا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوْهَا كَالْمُعَلَّقَةِ ۗوَاِنْ تُصْلِحُوْا وَتَتَّقُوْا فَاِنَّ اللّٰهَ كَانَ غَفُوْرًا رَّحِيْمًا١٢٩
Wa lan tastaṭī‘ū an ta‘dilū bainan-nisā'i wa lau ḥaraṣtum falā tamīlū kullal-maili fa tażarūhā kal-mu‘allaqah(ti), wa in tuṣliḥū wa tattaqū fa innallāha kāna gafūrar raḥīmā(n).
[129]
Serto niko nano ayun wikan belaku adil di antaro sema-sema (niko), walau niko ayun nian bedamel ma’ niku, kerno niku nanola niko sesampun niku cenderung (sami yên niko cintoi), sehinggo niko lanta’ke yên lian tekuntang-kuntang. serto kalu niko nyaweske pebaikan serto meliaro awa’ (dari sekîwît), dades selesernyo, Allah Maha Pengampun, Maha Penyayang.
وَاِنْ يَّتَفَرَّقَا يُغْنِ اللّٰهُ كُلًّا مِّنْ سَعَتِهٖۗ وَكَانَ اللّٰهُ وَاسِعًا حَكِيْمًا١٣٠
Wa iy yatafarraqā yugnillāhu kullam min sa‘atih(ī), wa kānallāhu wāsi‘an ḥakīmā(n).
[130]
Serto kalu keduonyo bepisah, dades Allah ayun ngesung kecukupan sami masing-masing dari karunio-Nyo. serto Allah Maha Luas (karunio-Nyo), Maha Bijaksano.
وَلِلّٰهِ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَمَا فِى الْاَرْضِۗ وَلَقَدْ وَصَّيْنَا الَّذِيْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَاِيَّاكُمْ اَنِ اتَّقُوا اللّٰهَ ۗوَاِنْ تَكْفُرُوْا فَاِنَّ لِلّٰهِ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَمَا فِى الْاَرْضِۗ وَكَانَ اللّٰهُ غَنِيًّا حَمِيْدًا١٣١
Wa lillāhi mā fis-samāwāti wa mā fil-arḍ(i), wa laqad waṣṣainal-lażīna ūtul-kitāba min qablikum wa iyyākum anittaqullāh(a), wa in takfurū fa inna lillāhi mā fis-samāwāti wa mā fil-arḍ(i), wa kānallāhu ganiyyan ḥamīdā(n).
[131]
Serto punyo Allah napi yên wênten di langit serto napi yên wênten di bumi, serto selesernyo, Kame’ sampun merintahke sami wong yên disung kitab suci sedereng niko serto (jugo) sami niko supayo betakwa kepado Allah . Tapi kalu niko ingkar, dades (wikanila), milik Allah napi yên wênten di langit serto napi yên wênten di bumi, serto Allah Maha Sugî, Maha Tepuji.
وَلِلّٰهِ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَمَا فِى الْاَرْضِ ۗوَكَفٰى بِاللّٰهِ وَكِيْلًا١٣٢
Wa lillāhi mā fis-samāwāti wa mā fil-arḍ(i), wa kafā billāhi wakīlā(n).
[132]
Serto wênten Allah la napi yên wênten di langit serto napi yên wênten di bumi. cungkupla Allah sebagêi penjagonyo.
اِنْ يَّشَأْ يُذْهِبْكُمْ اَيُّهَا النَّاسُ وَيَأْتِ بِاٰخَرِيْنَۗ وَكَانَ اللّٰهُ عَلٰى ذٰلِكَ قَدِيْرًا١٣٣
Iy yasya' yużhibkum ayyuhan-nāsu wa ya'ti bi'ākharīn(a), wa kānallāhu ‘alā żālika qadīrā(n).
[133]
Kalu Allah ngayuni, niscayo dimusnake-Nyo niko sedanten hei wong! Sampun niku Dio rawûke (umat) yên lian (sebagê pengganti niko). serto Allah Maha Kuaso damelke ma’ niku.
مَنْ كَانَ يُرِيْدُ ثَوَابَ الدُّنْيَا فَعِنْدَ اللّٰهِ ثَوَابُ الدُّنْيَا وَالْاٰخِرَةِ ۗوَكَانَ اللّٰهُ سَمِيْعًاۢ بَصِيْرًا ࣖ١٣٤
Man kāna yurīdu ṡawābad-dun-yā fa ‘indallāhi ṡawābud-dun-yā wal-ākhirah(ti), wa kānallāhu samī‘am baṣīrā(n).
[134]
Sinten saos ayun pahalo di dunio dades wikanila bahwo di sisi Allahwênten pahalo dunio serto akhirat. serto Allah Maha kebutiran, Maha Ningali.
۞ يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا كُوْنُوْا قَوَّامِيْنَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاۤءَ لِلّٰهِ وَلَوْ عَلٰٓى اَنْفُسِكُمْ اَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْاَقْرَبِيْنَ ۚ اِنْ يَّكُنْ غَنِيًّا اَوْ فَقِيْرًا فَاللّٰهُ اَوْلٰى بِهِمَاۗ فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوٰٓى اَنْ تَعْدِلُوْا ۚ وَاِنْ تَلْوٗٓا اَوْ تُعْرِضُوْا فَاِنَّ اللّٰهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُوْنَ خَبِيْرًا١٣٥
Yā ayyuhal-lażīna āmanū kūnū qawwāmīna bil-qisṭi syuhadā'a lillāhi wa lau ‘alā anfusikum awil-wālidaini wal-aqrabīn(a), iy yakun ganiyyan au faqīran fallāhu aulā bihimā, falā tattabi‘ul-hawā an ta‘dilū, wa in talwū au tu‘riḍū fa innallāha kāna bimā ta‘malūna khabīrā(n).
[135]
Wahai wong-wong yên beiman! Dadesla niko penegak keadilan, dades saksi kerno Allah , walaupun tehadep awa’ niko dewe’ atawa terhadep ma’aba serto gûgû' sana’ niko. Kalu dio (yên tedakwo) sugî atawa miskin, dades Allah langkung wikan kemaslahatan (saênyo). dades nanola niko tumuti hawo nafsu kerno ayun nyimpang dari saê. serto kalu niko muterbalî’ke (kelap-kelap) atawa nano gala’dades saksi, dades wikanla Allah Maha Teliti tehadep sedantennapi yên niko damelke.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اٰمِنُوْا بِاللّٰهِ وَرَسُوْلِهٖ وَالْكِتٰبِ الَّذِيْ نَزَّلَ عَلٰى رَسُوْلِهٖ وَالْكِتٰبِ الَّذِيْٓ اَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ ۗوَمَنْ يَّكْفُرْ بِاللّٰهِ وَمَلٰۤىِٕكَتِهٖ وَكُتُبِهٖ وَرُسُلِهٖ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلٰلًا ۢ بَعِيْدًا١٣٦
Yā ayyuhal-lażīna āmanū āminū billāhi wa rasūlihī wal-kitābil-lażī nazzala ‘alā rasūlihī wal-kitābil-lażī anzala min qabl(u), wa may yakfur billāhi wa malā'ikatihī wa kutubihī wa rusulihī wal-yaumil-ākhiri faqad ḍalla ḍalālam ba‘īdā(n).
[136]
Wahai wong-wong yên beiman! Tetepla beiman sami Allah serto Rosul-Nyo (Muhammad) serto kepado Kitab (Al-Qur'an) yên diturunke kepado Rosul-Nyo, serto kitab yên diturunke sederengnyo. sinten saos ingkar kepado Allah , malaikat-malaikat-Nyo, kitab-kitab-Nyo, rasul-rasul-Nyo, serto dinten mengkin, dades selesernyo, wong niku sampun teseset tebî nian.
اِنَّ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا ثُمَّ كَفَرُوْا ثُمَّ اٰمَنُوْا ثُمَّ كَفَرُوْا ثُمَّ ازْدَادُوْا كُفْرًا لَّمْ يَكُنِ اللّٰهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَلَا لِيَهْدِيَهُمْ سَبِيْلًاۗ١٣٧
Innal-lażīna āmanū ṡumma kafarū ṡumma āmanū ṡumma kafarū ṡummazdādū kufral lam yakunillāhu liyagfira lahum wa lā liyahdiyahum sabīlā(n).
[137]
Selesernyo wong-wong yên beiman sampun niku kafir, sampun niku beiman (male), sampun niku kafir male, sampun niku betambah kekafirannyo, dades Allahnano ayun ngampuni wong-wong niku, serto nano (pulo’) ngesungke sami wong-wong niku jalan (yên selesernyo).
بَشِّرِ الْمُنٰفِقِيْنَ بِاَنَّ لَهُمْ عَذَابًا اَلِيْمًاۙ١٣٨
Basysyiril-munāfiqīna bi'anna lahum ‘ażāban alīmā(n).
[138]
Cerioskela kepado wong-wong munafik bahwo wong-wong niku ayun wênten siksoan yên pedih,
ۨالَّذِيْنَ يَتَّخِذُوْنَ الْكٰفِرِيْنَ اَوْلِيَاۤءَ مِنْ دُوْنِ الْمُؤْمِنِيْنَ ۗ اَيَبْتَغُوْنَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَاِنَّ الْعِزَّةَ لِلّٰهِ جَمِيْعًاۗ١٣٩
Al-lażīna yattakhiżūnal-kāfirīna auliyā'a min dūnil-mu'minīn(a), ayabtagūna ‘indahumul-‘izzata fa innal-‘izzata lillāhi jamī‘ā(n).
[139]
(Ya'ni) wong-wong yên dadeske wong-wong kafir sebagê pemimpin dengen ninggalke wong-wong mukmin. Napikah wong-wong niku ngerunut kekuatan di sisi wong kafir niku? Wikanila bahwo sedanten kekuatan niku milik Allah .
وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِى الْكِتٰبِ اَنْ اِذَا سَمِعْتُمْ اٰيٰتِ اللّٰهِ يُكْفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَاُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوْا مَعَهُمْ حَتّٰى يَخُوْضُوْا فِيْ حَدِيْثٍ غَيْرِهٖٓ ۖ اِنَّكُمْ اِذًا مِّثْلُهُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ جَامِعُ الْمُنٰفِقِيْنَ وَالْكٰفِرِيْنَ فِيْ جَهَنَّمَ جَمِيْعًاۙ١٤٠
Wa qad nazzala ‘alaikum fil-kitābi an iżā sami‘tum āyātillāhi yukfaru bihā wa yustahza'u bihā falā taq‘udū ma‘ahum ḥattā yakhūḍū fī ḥadīṡin gairih(ī), innakum iżam miṡlahum, innallāha jāmi‘ul-munāfiqīna wal-kāfirīna fī jahannama jamī‘ā(n).
[140]
Serto selesernyo, Allah sampun nurunke (ketentuan) peranti niko di lebet Kitab (Al-Qur'an) bahwo kalu niko denger ayat-ayat Allahdembi'dike serto diperolok-olokke (oleh wong-wong kafir), dades nanola niko lînggî sami wong-wong niku, sedereng wong-wong niku ngelebet ceriosan yên lian. Kerno (kalu tetep lînggî dengen wong-wong niku), cengkila niko peca’ dengen wong-wong niku. selesernyo, Allah ayun ngumpulke sedanten wong-wong munafik serto wong-wong kafir di nerako Jahanam,
ۨالَّذِيْنَ يَتَرَبَّصُوْنَ بِكُمْۗ فَاِنْ كَانَ لَكُمْ فَتْحٌ مِّنَ اللّٰهِ قَالُوْٓا اَلَمْ نَكُنْ مَّعَكُمْ ۖ وَاِنْ كَانَ لِلْكٰفِرِيْنَ نَصِيْبٌ قَالُوْٓا اَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَيْكُمْ وَنَمْنَعْكُمْ مِّنَ الْمُؤْمِنِيْنَ ۗ فَاللّٰهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ ۗ وَلَنْ يَّجْعَلَ اللّٰهُ لِلْكٰفِرِيْنَ عَلَى الْمُؤْمِنِيْنَ سَبِيْلًا ࣖ١٤١
Al-lażīna yatarabbaṣūna bikum, fa in kāna lakum fatḥum minallāhi qālū alam nakum ma‘akum, wa in kāna lil-kāfirīna naṣībun qālū alam nastaḥwiż ‘alaikum wa namna‘kum minal-mu'minīn(a), fallāhu yaḥkumu bainakum yaumal-qiyāmah(ti), wa lay yaj‘alallāhu lil-kāfirīna ‘alal-mu'minīna sabīlā(n).
[141]
(Ya'ni) wong yên menganten-anten (kejadian) yên ayun tejadi sami awa’ niko. Napibilo niko angsal kemenangan dari Allahwong-wong niku bekelap, “nanola kame’ (tumut beperang) sami niko?” serto kalu wong kafir angsal bagêan, wong-wong niku bekelap, “nanola kame’ tumut menangke niko, 300 serto belo niko dari wong mukmin?” dades Allahayun ngesung kepkegkean di antaro niko pado dinten telas. Allahnano ayun ngesung jalan sami wong kafir peranti ngalake wong-wong beiman.
300) Ya'ni dengen jalan muka’ke resio-resio wong mukmin serto nyampeke hal ihwal wong-wong niku kepado wong-wong kafir atawa kalu wong-wong niku perang di pihak wong mukmin wong-wong niku perang dengen nano sepenu ati.
اِنَّ الْمُنٰفِقِيْنَ يُخٰدِعُوْنَ اللّٰهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْۚ وَاِذَا قَامُوْٓا اِلَى الصَّلٰوةِ قَامُوْا كُسَالٰىۙ يُرَاۤءُوْنَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُوْنَ اللّٰهَ اِلَّا قَلِيْلًاۖ١٤٢
Innal-munāfiqīna yukhādi‘ūnallāha wa huwa khādi‘uhum, wa iżā qāmū ilaṣ-ṣalāti qāmū kusālā, yurā'ūnan-nāsa wa lā yażkurūnallāha illā qalīlā(n).
[142]
Selesernyowong munafik niku ayun mudike Allah , tapi Allah-la yên mudike wong-wong niku. 301 Napibilo wong-wong niku tega’ peranti semayang, wong-wong niku damelke dengen males. Wong-wong niku bembi'sud beambok (dengen dipuji) di hadepan wong. serto wong-wong niku nano ingat Allah kecuali setîtî' nian. 302
301) Maksudnyo: Alah ngelanta’ke wong-wong niku jerû pengakuan beriman, sebab niku wong-wong niku dilayani sebagi melayani sedanten mukmin. Pado waktu niku Allah sampun nyaweske nerako peranti wong-wong niku sebagi balesan tipuan wong-wong niku niku.
302) Maksudnyo: wong-wong niku semayang cuman sekali-sekali saos, ya'ni kalu wong-wong niku wênten di muko wong.
مُّذَبْذَبِيْنَ بَيْنَ ذٰلِكَۖ لَآ اِلٰى هٰٓؤُلَاۤءِ وَلَآ اِلٰى هٰٓؤُلَاۤءِ ۗ وَمَنْ يُّضْلِلِ اللّٰهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهٗ سَبِيْلًا١٤٣
Mużabżabīna baina żālik(a), lā ilā ha'ulā'i wa lā ilā ha'ulā'(i), wa may yuḍlilillāhu falan tajida lahū sabīlā(n).
[143]
Wong-wong niku jerû keraguan antaro yên ma’ niki (iman atawa kafir), nano tumut kepado gûgû' niki (wongbeiman) serto nano (pulo’) kepado gûgû' niku (wong kafir). Sinten saos dilanta’ke seset oleh Allah, dades niko nano ayun angsalke jalan (peranti ngesung petunjuk) perantinyo.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تَتَّخِذُوا الْكٰفِرِيْنَ اَوْلِيَاۤءَ مِنْ دُوْنِ الْمُؤْمِنِيْنَ ۚ اَتُرِيْدُوْنَ اَنْ تَجْعَلُوْا لِلّٰهِ عَلَيْكُمْ سُلْطٰنًا مُّبِيْنًا١٤٤
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā tattakhiżul-kāfirīna auliyā'a min dūnil-mu'minīn(a), aturīdūna an taj‘alū lillāhi ‘alaikum sulṭānam mubīnā(n).
[144]
Wahai wong-wong yên beiman! nanola niko dadeske wong-wong kafir sebagêi pemimpin selian dari wong-wong mukmin. Napi niko ayun ngesung alesan yên nyato peranti Allah (peranti ngukum niko)?
اِنَّ الْمُنٰفِقِيْنَ فِى الدَّرْكِ الْاَسْفَلِ مِنَ النَّارِۚ وَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيْرًاۙ١٤٥
Innal-munāfiqīna fid-darkil-asfali minan-nār(i), wa lan tajida lahum naṣīrā(n).
[145]
Selesernyo, wong-wong munafik niku (dienggonke) pado tingkatan yên langkung bawa dari nerako. serto napi niko nano ayun wênten sios wong penolong peranti wong-wong niku.
اِلَّا الَّذِيْنَ تَابُوْا وَاَصْلَحُوْا وَاعْتَصَمُوْا بِاللّٰهِ وَاَخْلَصُوْا دِيْنَهُمْ لِلّٰهِ فَاُولٰۤىِٕكَ مَعَ الْمُؤْمِنِيْنَۗ وَسَوْفَ يُؤْتِ اللّٰهُ الْمُؤْمِنِيْنَ اَجْرًا عَظِيْمًا١٤٦
Illal-lażīna tābū wa aṣlaḥū wa‘taṣamū billāhi wa akhlaṣū dīnahum lillāhi fa ulā'ika ma‘al-mu'minīn(a), wa saufa yu'tillāhul mu'minīna ajran ‘aẓīmā(n).
[146]
Kecuali wong-wong yên betobat serto leseri awa’nyo 303 serto becekela teguh sami (agamo) Allah serto dengen tulus ikhlas (jalanke) igamowong-wong niku kerno Allah. Mako wong-wong niku besami-sami wong-wong yênbeiman serto mengken Allah ayun ngesung pahalo yên ageng sami wong-wong yên beiman.
303) Leseri awa’ retinyo damelke kesaêan peranti ngilangke akibat bûrû’ dari kesalahan yên didamelke.
مَا يَفْعَلُ اللّٰهُ بِعَذَابِكُمْ اِنْ شَكَرْتُمْ وَاٰمَنْتُمْۗ وَكَانَ اللّٰهُ شَاكِرًا عَلِيْمًا ۔١٤٧
Mā yaf‘alullāhu bi‘ażābikum in syakartum wa āmantum, wa kānallāhu syākiran ‘alīmā(n).
[147]
Allah nano ayun nyikso niko, kalu niko besyukur serto beiman. serto Allah Maha Mensyukuri, 304 Maha Wikan.
304) Ngesung pahalo tehadep amal hambo-Nyo, maafke kesalahannyo, serto namba nikmat-Nyo.
۞ لَا يُحِبُّ اللّٰهُ الْجَهْرَ بِالسُّوْۤءِ مِنَ الْقَوْلِ اِلَّا مَنْ ظُلِمَ ۗ وَكَانَ اللّٰهُ سَمِيْعًا عَلِيْمًا١٤٨
Lā yuḥibbullāhul-jahra bis-sū'i minal-qauli illā man ẓulim(a), wa kānallāhu samī‘an ‘alīmā(n).
[148]
Allah nano demen kelap nano saê, (yên dikelapke) secaro terus terang kecuali oleh wong yên dizolimi. 305 serto Allah Maha Nenger, Maha Wikan.
305) Maksudnya: wong yên keniayo olê kerno ngelapke kepado hakim atawa Penguaso keburukan-keburukan wong yên nganiayonyo.
اِنْ تُبْدُوْا خَيْرًا اَوْ تُخْفُوْهُ اَوْ تَعْفُوْا عَنْ سُوْۤءٍ فَاِنَّ اللّٰهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيْرًا١٤٩
In tubdū khairan au tukhfūhu au ta‘fū ‘an sū'in fa innallāha kāna ‘afuwwan qadīrā(n).
[149]
Kalu niko bekelap sesios keleseran, nyingitinyo atawa maafke sios kesalaan (wong lian), mangko leserian, Allah Maha Pemaaf, Maha Kuaso.
اِنَّ الَّذِيْنَ يَكْفُرُوْنَ بِاللّٰهِ وَرُسُلِهٖ وَيُرِيْدُوْنَ اَنْ يُّفَرِّقُوْا بَيْنَ اللّٰهِ وَرُسُلِهٖ وَيَقُوْلُوْنَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَّنَكْفُرُ بِبَعْضٍۙ وَّيُرِيْدُوْنَ اَنْ يَّتَّخِذُوْا بَيْنَ ذٰلِكَ سَبِيْلًاۙ١٥٠
Innal-lażīna yakfurūna billāhi wa rusulihī wa yurīdūna ay yufarriqū bainallāhi wa rusulihī wa yaqūlūna nu'minu biba‘ḍin wa nakfuru biba‘ḍ(in), wa yurīdūna ay yattakhiżū baina żālika sabīlā(n).
[150]
Selesernyo wong-wong yên ingkar kepado Allah serto rasul-rasul-Nyo, serto ayun membedo-bedoke 306 antaro (keimanan kepado) Allah serto rasul-rasul-Nyo, dengen bekelap, “Kame’ beiman sami sebagêan serto kame’ ngingkari sebagêan (yên lian),” serto ayun ngembil jalan tengah (iman atawa kafir),
306) Maksudnyo: beriman kepado Allah, nano beriman kepado rosul-rosul-Nyo.
اُولٰۤىِٕكَ هُمُ الْكٰفِرُوْنَ حَقًّا ۚوَاَعْتَدْنَا لِلْكٰفِرِيْنَ عَذَابًا مُّهِيْنًا١٥١
Ulā'ika humul-kāfirūna ḥaqqā(n), wa a‘tadnā lil-kāfirīna ‘ażābam muhīnā(n).
[151]
Wong-wong nikula wong-wong kafir yên selesernyo. serto Kame’ sedioke peranti wong-wong kafir niku azab yên menghinoke.
وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْا بِاللّٰهِ وَرُسُلِهٖ وَلَمْ يُفَرِّقُوْا بَيْنَ اَحَدٍ مِّنْهُمْ اُولٰۤىِٕكَ سَوْفَ يُؤْتِيْهِمْ اُجُوْرَهُمْ ۗوَكَانَ اللّٰهُ غَفُوْرًا رَّحِيْمًا ࣖ١٥٢
Wal-lażīna āmanū billāhi wa rusulihī wa lam yufarriqū baina aḥadim minhum ulā'ika saufa nu'tīhim ujūrahum, wa kānallāhu gafūrar raḥīmā(n).
[152]
Wênten jugo wong-wong yên beiman sami Allah serto rosul-rosul-Nyo serto nano membedo-bedoke di antaro wong-wong niku (paro rasul), mengken Allah ayun ngesung pahalo sami wong-wong niku. Allah Maha Pengampun, Maha Penyayang.
يَسْـَٔلُكَ اَهْلُ الْكِتٰبِ اَنْ تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتٰبًا مِّنَ السَّمَاۤءِ فَقَدْ سَاَلُوْا مُوْسٰٓى اَكْبَرَ مِنْ ذٰلِكَ فَقَالُوْٓا اَرِنَا اللّٰهَ جَهْرَةً فَاَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْۚ ثُمَّ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ مِنْۢ بَعْدِ مَا جَاۤءَتْهُمُ الْبَيِّنٰتُ فَعَفَوْنَا عَنْ ذٰلِكَ ۚ وَاٰتَيْنَا مُوْسٰى سُلْطٰنًا مُّبِيْنًا١٥٣
Yas'aluka ahlul-kitābi an tunazzila ‘alaihim kitābam minas-samā'i faqad sa'alū mūsā akbara min żālika fa qālū arinallāha jahratan fa akhażathumuṣ-ṣā‘iqatu bi ẓulmihim, ṡummattakhażul-‘ijla mim ba‘di mā jā'athumul-bayyinātu fa ‘afaunā ‘an żālik(a), wa ātainā mūsā sulṭānam mubīnā(n).
[153]
(Wong-wong) Ahli Kitab nedosami niko (Muhammad) supayo niko nurunke sios kitab dari langit sami wong-wong niku. Selesernyo wong-wong niku sampun nedosami Musa yên lebih ageng dari niku. Wong-wong niku bekelap, “Tingalkela Allah sami kame’ secaro nyato.”Mangko wong-wong niku disamber petir kerno kezolimannyo.Sampun niku wong-wong niku nyembah ana’ sapi, 307 sampun wong-wong niku tingal bukti-bukti yên nyato, namun ma’ niku Kame’ maafke wong-wong niku, serto sampun Kame’ sung sami Musa kekuasaan yên nyato.
307) Anak sapi niku didamel wong-wong niku dari emas peranti disemba.
وَرَفَعْنَا فَوْقَهُمُ الطُّوْرَ بِمِيْثَاقِهِمْ وَقُلْنَا لَهُمُ ادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَّقُلْنَا لَهُمْ لَا تَعْدُوْا فِى السَّبْتِ وَاَخَذْنَا مِنْهُمْ مِّيْثَاقًا غَلِيْظًا١٥٤
Wa rafa‘nā fauqahumuṭ ṭūra bimīṡāqihim wa qulnā lahumudkhulul-bāba sujjadaw wa qulnā lahum lā ta‘dū fis-sabti wa akhażnā minhum mīṡāqan galīẓā(n).
[154]
Serto Kame’ angkat gunung (Sinai) di pucu’wong-wong nikuperanti (nguatke) semayoan wong-wong niku. Serto Kame’ perintahke kepado wong-wong niku, “Lebetila pintu gerbang (Baitulmaqdis) niku sambil besujud,” serto Kame’ perintahke (pulo’) kepado wong-wong niku, “Nanola niko ngelanggar peraturan ngenoi dinten Sabat.” 308 serto Kame’sampun ngembil dari wong-wong niku semayoan yên kuat.
308) Dinten Sabtu ya’ni dinten Sabbat yên khusus peranti ibadat wong Yahudi.
فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِّيْثَاقَهُمْ وَكُفْرِهِمْ بِاٰيٰتِ اللّٰهِ وَقَتْلِهِمُ الْاَنْۢبِيَاۤءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَّقَوْلِهِمْ قُلُوْبُنَا غُلْفٌ ۗ بَلْ طَبَعَ اللّٰهُ عَلَيْهَا بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُوْنَ اِلَّا قَلِيْلًاۖ١٥٥
Fabimā naqḍihim mīṡāqahum wa kufrihim bi'āyātillāhi wa qatlihimul-ambiyā'a bigairi ḥaqqiw wa qaulihim qulūbunā gulf(un), bal ṭaba‘allāhu ‘alaihā bikufrihim falā yu'minūna illā qalīlā(n).
[155]
Mangko (Kame’ hukum wong-wong niku), 309 kerno wong-wong niku ngelanggar semayoan niku, serto kerno kekafiran wong-wong niku tehadep cerios Allah, sami kerno wong-wong niku sampun munuh nabi-nabi tanpo hak (alesan yên leser), serto kerno wong-wong niku bekelap, “Ati kame’ tetutup.” Selesernyo, Allah sampun ngunci ati wong-wong niku kerno kekafirannyo, kerno niku cuman sebagêan alit dari wong-wong niku yên beiman.
309) Tindakan-tindakan niku ya’ni ngûtû’ wong-wong niku, wong-wong niku disamber petîr, jelmake wog-wong niku dades kero, serto liannyo.
وَّبِكُفْرِهِمْ وَقَوْلِهِمْ عَلٰى مَرْيَمَ بُهْتَانًا عَظِيْمًاۙ١٥٦
Wa bikufrihim wa qaulihim ‘alā maryama buhtānan ‘aẓīmā(n).
[156]
Serto (Kame’ hukum jugo) kerno kekafiran wong-wong niku (tehadep Isa), serto tuduhan wong-wong niku yên sangat keji tehadep Maryam,
وَّقَوْلِهِمْ اِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيْحَ عِيْسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُوْلَ اللّٰهِۚ وَمَا قَتَلُوْهُ وَمَا صَلَبُوْهُ وَلٰكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ ۗوَاِنَّ الَّذِيْنَ اخْتَلَفُوْا فِيْهِ لَفِيْ شَكٍّ مِّنْهُ ۗمَا لَهُمْ بِهٖ مِنْ عِلْمٍ اِلَّا اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوْهُ يَقِيْنًاۢ ۙ١٥٧
Wa qaulihim innā qatalnal-masīḥa ‘īsabna maryama rasūlallāh(i), wa mā qatalūhu wa mā ṣalabūhu wa lākin syubbiha lahum, wa innal-lażīnakhtalafū fīhi lafī syakkim minh(u), mā lahum bihī min ‘ilmin illattibā‘aẓ-ẓanni wa mā qatalūhu yaqīnā(n).
[157]
Serto (Kame’ hukum jugo) kerno kelap wong-wong niku, "Selesernyo kame’ sampun munuh Al Masih, Isa putra Maryam, Rasul Allah," 310 padohal wong-wong niku nano munuhnyo serto nano (pulo) nyalibnyo, tapi (yênwong-wong niku munuh iola) wong yên nyerupoi sami Isa. Selesernyo wong-wong niku yên berselisih penangsal tenteng (pemunuhan) Isa, sesampun niku jerû keragu-raguan tenteng yên dema'nuh niku. Wong-wong niku selesernyo nano wikan (sinten sebenarnyo yên dema'nuh niku), melainke tumut perasaan saos, dades wong-wong niku nano yakin sampun mununyo.
310) Wong-wong niku ngelap Isa putera Maryam niku Rasul Allah wêntenla dades uyo’an, kereno wong-wong niku dewe’ nano pecayo kerasulan Isa niku.
بَلْ رَّفَعَهُ اللّٰهُ اِلَيْهِ ۗوَكَانَ اللّٰهُ عَزِيْزًا حَكِيْمًا١٥٨
Bar rafa‘ahullāhu ilaih(i), wa kānallāhu ‘azīzan ḥakīmā(n).
[158]
Tetapi Allah sampun munggahke Isa kehadirat-Nyo. 311 Allah Maha perkaso, Maha Bijaksano.
311) Ayat niki wêntenla sebagî bantahan tehadap anggepan wong-wong Yahudi, bahwo wong-wong niku sampun munu Nabi Isa a.s.
وَاِنْ مِّنْ اَهْلِ الْكِتٰبِ اِلَّا لَيُؤْمِنَنَّ بِهٖ قَبْلَ مَوْتِهٖ ۚوَيَوْمَ الْقِيٰمَةِ يَكُوْنُ عَلَيْهِمْ شَهِيْدًاۚ١٥٩
Wa im min ahlil-kitābi illā layu'minanna bihī qabla mautih(ī), wa yaumal-qiyāmati yakūnu ‘alaihim syahīdā(n).
[159]
Nano wênten sesios wong pun di antaro Ahli Kitab yên nano beiman sami dio (Isa) nak mara’ pademnyo. 312 serto pado dinten Kiamat dio (Isa) ayun dades saksi wong-wong niku.
312) Saben-saben wong Yahudi serto Nasrani ayun beriman kepada Isa sedereng pademnyo, bahwo Dio wêntenla Rasulullah, dêdênyo anak Allah. sebagîan mufassirin bependapet bahwo wong-wong niku ngimani pekaro niku sedereng padem.
فَبِظُلْمٍ مِّنَ الَّذِيْنَ هَادُوْا حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ طَيِّبٰتٍ اُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيْلِ اللّٰهِ كَثِيْرًاۙ١٦٠
Fa biẓulmim minal-lażīna hādū ḥarramnā ‘alaihim ṭayyibātin uḥillat lahum wa biṣaddihim ‘an sabīlillāhi kaṡīrā(n).
[160]
Kerno kezaliman wong-wong Yahudi, Kame’ haramke peranti wong-wong niku makanan yên saê yên (kerihin) pernah dihalalke; serto kerno wong-wong niku nemen ngalangi (wong lian) dari jalan Allah,
وَّاَخْذِهِمُ الرِّبٰوا وَقَدْ نُهُوْا عَنْهُ وَاَكْلِهِمْ اَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ ۗوَاَعْتَدْنَا لِلْكٰفِرِيْنَ مِنْهُمْ عَذَابًا اَلِيْمًا١٦١
Wa akhżihimur-ribā wa qad nuhū ‘anhu wa aklihim amwālan-nāsi bil-bāṭil(i), wa a‘tadnā lil-kāfirīna minhum ‘ażāban alīmā(n).
[161]
Serto kerno wong-wong niku jalanke riba, padohal leser wong-wong niku sampun dilarang darinyo, serto kerno wong-wong niku nedo harto wong dengen caro yên nano sah (batil). serto Kame’ sedioke peranti wong-wong kafir di antaro wong-wong niku azab yên pedih.
لٰكِنِ الرّٰسِخُوْنَ فِى الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُوْنَ يُؤْمِنُوْنَ بِمَآ اُنْزِلَ اِلَيْكَ وَمَآ اُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَالْمُقِيْمِيْنَ الصَّلٰوةَ وَالْمُؤْتُوْنَ الزَّكٰوةَ وَالْمُؤْمِنُوْنَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِۗ اُولٰۤىِٕكَ سَنُؤْتِيْهِمْ اَجْرًا عَظِيْمًا ࣖ١٦٢
Lākinir-rāsikhūna fil-‘ilmi minhum wal-mu'minūna yu'minūna bimā unzila ilaika wa mā unzila min qablika wal-muqīmīnaṣ-ṣalāta wal-mu'tūnaz-zakāta wal-mu'minūna billāhi wal-yaumil-ākhir(i), ulā'ika sanu'tīhim ajran ‘aẓīmā(n).
[162]
Tapi wong-wong yên ilmunyo saê di antaro wong-wong niku, serto wong-wong yên beiman, wong-wong niku beimansami (Al-Qur’an) yên disungke sami niko (Muhammad), serto sami (kitab-kitab) yên disungke sedereng niko, ma’ niku saos wong-wong niku yên damelke shalat serto ngesung zakat serto beiman sami Allah serto dinten mengkin. Sami wong-wong niku ayun Kame’ sungke pahalo yên ageng.
۞ اِنَّآ اَوْحَيْنَآ اِلَيْكَ كَمَآ اَوْحَيْنَآ اِلٰى نُوْحٍ وَّالنَّبِيّٖنَ مِنْۢ بَعْدِهٖۚ وَاَوْحَيْنَآ اِلٰٓى اِبْرٰهِيْمَ وَاِسْمٰعِيْلَ وَاِسْحٰقَ وَيَعْقُوْبَ وَالْاَسْبَاطِ وَعِيْسٰى وَاَيُّوْبَ وَيُوْنُسَ وَهٰرُوْنَ وَسُلَيْمٰنَ ۚوَاٰتَيْنَا دَاوٗدَ زَبُوْرًاۚ١٦٣
Innā auḥainā ilaika kamā auḥainā ilā nūḥiw wan-nabiyyīna mim ba‘dih(ī), wa auḥainā ilā ibrāhīma wa ismā‘īla wa isḥāqa wa ya‘qūba wal-asbāṭi wa ‘īsā wa ayyūba wa yūnusa wa hārūna wa sulaimān(a), wa ātainā dāwūda zabūrā(n).
[163]
Selesernyo Kami ngesung wahyu sami niko (Muhammad) pecak Kame’ sampun mewahyuke sami Nuh serto nabi-nabi sesampunnyo, serto Kame’ sampun mewahyuke (saos) sami Ibrahim, Isma'il, Ishak, Yakub serto zuriyatnyo; Isa, Ayyub, Yunus, Harun serto Sulaiman. serto Kame’ sampun ngesung kitab Zabur sami Dawud.
وَرُسُلًا قَدْ قَصَصْنٰهُمْ عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُ وَرُسُلًا لَّمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ ۗوَكَلَّمَ اللّٰهُ مُوْسٰى تَكْلِيْمًاۚ١٦٤
Wa rusulan qad qaṣaṣnāhum ‘alaika wa rusulal lam naqṣuṣhum ‘alaik(a), wa kallamallāhu mūsā taklīmā(n).
[164]
Serto wênten beberapo rasul yên sampun Kame’ cerioske wong-wong niku sami niko kerihin, serto wênten beberapo rasul (lian) yên nano Kame’ cerioske wong-wong niku sami niko. serto sami Musa, Allah bekelap langsung. 313
313) Allah bekelap langsung dengen Nabi Musa a.s. ngerupoke keistimewaan Nabi Musa a.s., serto kereno Nabi Musa a.s. dikelap: Kalimullah sedeng Rasul-rasul yên lian angsal wahyu dari Allah dengen perantaro Jibril. Pado waktu niku Nabi Muhammad s.a.w. perna bekelap secaro langsung dengen Allah pado malem mi'raj.
رُسُلًا مُّبَشِّرِيْنَ وَمُنْذِرِيْنَ لِئَلَّا يَكُوْنَ لِلنَّاسِ عَلَى اللّٰهِ حُجَّةٌ ۢ بَعْدَ الرُّسُلِ ۗوَكَانَ اللّٰهُ عَزِيْزًا حَكِيْمًا١٦٥
Rusulam mubasysyirīna wa munżirīna li'allā yakūna lin-nāsi ‘alallāhi ḥujjatum ba‘dar-rusul(i), wa kānallāhu ‘azīzan ḥakīmā(n).
[165]
Rasul-rasul niku iola sebagê tukang bakto cerios ladas serto ngesung peringetan, ayun nano wênten alesan wong peranti ngebantah Allah sampun rasul-rasul itu dikengken. Allah Maha Perkaso, Maha Bijaksano.
لٰكِنِ اللّٰهُ يَشْهَدُ بِمَآ اَنْزَلَ اِلَيْكَ اَنْزَلَهٗ بِعِلْمِهٖ ۚوَالْمَلٰۤىِٕكَةُ يَشْهَدُوْنَ ۗوَكَفٰى بِاللّٰهِ شَهِيْدًاۗ١٦٦
Lākinillāhu yasyhadu bimā anzala ilaika anzalahū bi‘ilmih(ī), wal-malā'ikatu yasyhadūn(a), wa kafā billāhi syahīdā(n).
[166]
Tapi Allah dades saksi atas (Al-Quran) yên diturunke-Nyo sami niko (Muhammad). Dio nurunkenyo dengen ilmu-Nyo, serto paro malaikat saos ningalke. serto cungkupla Allah yên jadi saksi.
اِنَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا وَصَدُّوْا عَنْ سَبِيْلِ اللّٰهِ قَدْ ضَلُّوْا ضَلٰلًا ۢ بَعِيْدًا١٦٧
Innal-lażīna kafarū wa ṣaddū ‘an sabīlillāhi qad ḍallū ḍalālam ba‘īdā(n).
[167]
Selesernyo wong-wong yên kafir serto ngerntangi (wong lian) dari jalan Allah, leser-leser sampun seset setebî-tebînyo.
اِنَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا وَظَلَمُوْا لَمْ يَكُنِ اللّٰهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَلَا لِيَهْدِيَهُمْ طَرِيْقًاۙ١٦٨
Innal-lażīna kafarū wa ẓalamū lam yakunillāhu liyagfira lahum wa lā liyahdiyahum ṭarīqā(n).
[168]
Selesernyo wong-wong yên kafir serto damelke kezoliman, Allah nano ayun ngampuni wong-wong niku, serto nano (pulo) ayun ngesung sami wong-wong niku jalan (yên lempeng),
اِلَّا طَرِيْقَ جَهَنَّمَ خٰلِدِيْنَ فِيْهَآ اَبَدًا ۗوَكَانَ ذٰلِكَ عَلَى اللّٰهِ يَسِيْرًا١٦٩
Illā ṭarīqa jahannama khālidīna fīhā abadā(n), wa kāna żālika ‘alallāhi yasīrā(n).
[169]
Kecuali jalan ke nerako Jahannam; wong-wong niku kekel di lebetnyo selambat-lambatnyo. serto hal niku muda nian peranti Allah.
يٰٓاَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاۤءَكُمُ الرَّسُوْلُ بِالْحَقِّ مِنْ رَّبِّكُمْ فَاٰمِنُوْا خَيْرًا لَّكُمْ ۗوَاِنْ تَكْفُرُوْا فَاِنَّ لِلّٰهِ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِۗ وَكَانَ اللّٰهُ عَلِيْمًا حَكِيْمًا١٧٠
Yā ayyuhan-nāsu qad jā'akumur-rasūlu bil-ḥaqqi mir rabbikum fa āminū khairal lakum, wa in takfurū fa inna lillāhi mā fis-samāwāti wal-arḍ(i), wa kānallāhu ‘alīman ḥakīmā(n).
[170]
Hei wong! Leser, sampun rawû Rasul (Muhammad) kepado niko dengen (bakto) keleseran dari Tuhan niko, mangko beimanla (saminyo), niku lebih saê peranti niko.serto kalu niko kafir, (niku nano merugike Allah setîtî' saos kerno seleser nyo punyo Allah-la napi yên di langit teko di bumi. 314 Allah Maha Wikan, Maha bijak sano.
314) Hek Allah sedanten yên di langit serto di bumi tentu saos nano bekenda’ kepado sinten saos kereno niku cengki saos kekafiran niko nano angsal natangke kerugian setîtî’ saos kepado-Nyo.
يٰٓاَهْلَ الْكِتٰبِ لَا تَغْلُوْا فِيْ دِيْنِكُمْ وَلَا تَقُوْلُوْا عَلَى اللّٰهِ اِلَّا الْحَقَّۗ اِنَّمَا الْمَسِيْحُ عِيْسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُوْلُ اللّٰهِ وَكَلِمَتُهٗ ۚ اَلْقٰىهَآ اِلٰى مَرْيَمَ وَرُوْحٌ مِّنْهُ ۖفَاٰمِنُوْا بِاللّٰهِ وَرُسُلِهٖۗ وَلَا تَقُوْلُوْا ثَلٰثَةٌ ۗاِنْتَهُوْا خَيْرًا لَّكُمْ ۗ اِنَّمَا اللّٰهُ اِلٰهٌ وَّاحِدٌ ۗ سُبْحٰنَهٗٓ اَنْ يَّكُوْنَ لَهٗ وَلَدٌ ۘ لَهٗ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَمَا فِى الْاَرْضِۗ وَكَفٰى بِاللّٰهِ وَكِيْلًا ࣖ١٧١
Yā ahlal-kitābi lā taglū fī dīnikum wa lā taqūlū ‘alallāhi illal-ḥaqq(a), innamal-masīḥu ‘īsabnu maryama rasūlullāhi wa kalimatuh(ū), alqāhā ilā maryama wa rūḥum minh(u), fa āminū billāhi wa rusulih(ī), wa lā taqūlū ṡalāṡah(tun), inntahū khairal lakum innamallāhu ilāhuw wāḥid(un), subḥānahū ay yakūna lahū walad(un), lahū mā fis-samāwāti wa mā fil-arḍ(i), wa kafā billāhi wakīlā(n).
[171]
Hei Ahli Kitab! Nanola niko tepeliwat jerû igamo niko, 315 serto nanola niko bekelap tehadap Allah kacuwali yên saê. Selesernyo, Al Masih Isa putro Maryam niku, iola kengkenan Allah serto (yên didadeske sami) kalimat-Nyo 316 yên dikelapken-Nyo sami Maryam, serto (sami budian) roh dari-Nyo. 317 Mangko beimanla sami Allah serto rasul-rasul-Nyo serto nanola niko bekelap, “(Tuhan niku) telu”, stopla (dari kelap niku). (Niku) lebih saê peranti niko.Selesernyo Allah Tuhan Yên Maha Esa, Mahasuci Dio dari (anggepan) wênten ana'. Punyo-Nyola napi yên wênten di langit serto napi yên wênten di bumi. serto cungkupla Allah sebagai pelindung.
315) Maksudnyo: jangan niko ngelapke Nabi Isa a.s. niku Allah, peca’ yên dikelapke ole wong-wong Nasrani.
316) Maksudnyo: ngeleserke sampun rawû sios Nabi yên diciptoke dengan kalimat kun (dadesla) tanpa aba Ya’ni Nabi Isa a.s.
317) Dikelap tiupan dari Allah kereno tiupan niku berasal dari perînta Allah.
لَنْ يَّسْتَنْكِفَ الْمَسِيْحُ اَنْ يَّكُوْنَ عَبْدًا لِّلّٰهِ وَلَا الْمَلٰۤىِٕكَةُ الْمُقَرَّبُوْنَۗ وَمَنْ يَّسْتَنْكِفْ عَنْ عِبَادَتِهٖ وَيَسْتَكْبِرْ فَسَيَحْشُرُهُمْ اِلَيْهِ جَمِيْعًا١٧٢
Lay yastankifal-masīḥu ay yakūna ‘abdal lillāhi wa lal-malā'ikatul-muqarrabūn(a), wa may yastankif ‘an ‘ibādatihī wa yastakbir fa sayaḥsyuruhum ilaihi jamī‘ā(n).
[172]
Al Masih sami sios nano sungkan dades hamba Allah, serto ma’ niku saos sedanten malaikat yên para’ (sami Allah). 318 serto barangsinten sungkan nyembah-Nyo, serto sombong awak dewe’, mangko Allah ayun ngumpulke wong-wong niku sedanten kepado-Nyo.
318) Ya’ni Malaikat yên wênten di sekiter Arsy peca’ Jibril, Mikail, Israfil serto malaikat-malaikat yên setingkat dengen wong-wong niku.
فَاَمَّا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ فَيُوَفِّيْهِمْ اُجُوْرَهُمْ وَيَزِيْدُهُمْ مِّنْ فَضْلِهٖۚ وَاَمَّا الَّذِيْنَ اسْتَنْكَفُوْا وَاسْتَكْبَرُوْا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا اَلِيْمًاۙ وَّلَا يَجِدُوْنَ لَهُمْ مِّنْ دُوْنِ اللّٰهِ وَلِيًّا وَّلَا نَصِيْرًا١٧٣
Fa ammal-lażīna āmanū wa ‘amiluṣ-ṣāliḥāti fa yuwaffīhim ujūrahum wa yazīduhum min faḍlih(ī), wa ammal-lażīnastankafū wastakbarū fa yu‘ażżibuhum ‘ażāban alīmā(n), wa lā yajidūna lahum min dūnillāhi waliyyaw wa lā naṣīrā(n).
[173]
Wêntenpun wong-wong yên beiman serto damelke keleseran, Allah ayun nyempurno ke pahaloperanti wong-wong niku serto nambah sebagêan dari kurnio-Nyo. Sedengke wong-wong yên sungkan (nyembah Allah) serto nyombongke awa’ dewe’, mangko Allah ayun ngazab wong-wong niku dengen azab yên pedîh. serto wong-wong niku nano ayun angsalke pelindung serto penolong selian Allah.
يٰٓاَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاۤءَكُمْ بُرْهَانٌ مِّنْ رَّبِّكُمْ وَاَنْزَلْنَآ اِلَيْكُمْ نُوْرًا مُّبِيْنًا١٧٤
Yā ayyuhan-nāsu qad jā'akum burhānum mir rabbikum wa anzalnā ilaikum nūram mubīnā(n).
[174]
Hei wong! Selesernyo sampun rawû kepado niko bukti keleseran dari Tuhan niko, (Muhammad sami mukjizatnyo) serto sampun Kame’ turunke kepado niko cahayo yên terang nian (Al-Quran).
فَاَمَّا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا بِاللّٰهِ وَاعْتَصَمُوْا بِهٖ فَسَيُدْخِلُهُمْ فِيْ رَحْمَةٍ مِّنْهُ وَفَضْلٍۙ وَّيَهْدِيْهِمْ اِلَيْهِ صِرَاطًا مُّسْتَقِيْمًاۗ١٧٥
Fa ammal-lażīna āmanū billāhi wa‘taṣamū bihī fa sayudkhiluhum fī raḥmatim minhu wa faḍl(in), wa yahdīhim ilaihi ṣirāṭam mustaqīmā(n).
[175]
Wênten jugo wong-wong yên beiman sami Allah serto cekelean teguh sami (agamo)-Nyo, mangko Allah ayun masu'ke wong-wong niku ke jerû rahmat serto karunio dari-Nyo (suargo), ngesung wong-wong niku jalan yên lempeng kepado-Nyo.
يَسْتَفْتُوْنَكَۗ قُلِ اللّٰهُ يُفْتِيْكُمْ فِى الْكَلٰلَةِ ۗاِنِ امْرُؤٌا هَلَكَ لَيْسَ لَهٗ وَلَدٌ وَّلَهٗٓ اُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَۚ وَهُوَ يَرِثُهَآ اِنْ لَّمْ يَكُنْ لَّهَا وَلَدٌ ۚ فَاِنْ كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثٰنِ مِمَّا تَرَكَ ۗوَاِنْ كَانُوْٓا اِخْوَةً رِّجَالًا وَّنِسَاۤءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْاُنْثَيَيْنِۗ يُبَيِّنُ اللّٰهُ لَكُمْ اَنْ تَضِلُّوْا ۗ وَاللّٰهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيْمٌ ࣖ١٧٦
Yastaftūnak(a), qulillāhu yuftīkum fil-kalālah(ti), inimru'un halaka laisa lahū waladuw wa lahū ukhtun fa lahā niṣfu mā tarak(a), wa huwa yariṡuhā illam yakul lahā walad(un), fa in kānataṡnataini fa lahumaṡ-ṡuluṡāni mimmā tarak(a), wa in kānū ikhwatar rijālaw wa nisā'an fa liż-żakari miṡlu ḥaẓẓil-unṡayain(i), yubayyinullāhu lakum an taḍillū, wallāhu bikulli syai'in ‘alīm(un).
[176]
Wong-wong niku nedo fatwa kepado niko (tenteng kalala). Kelapkela, “Allah ngesung fatwa kepado niko tentang kalala (yaitu), kalu sios wong padem, serto dio nano wênten buda’(zuriyat) tapi wênten dulur betino, mangko bagêannyo (dulur betino niku) seperduo dari harto yên ditinggalkennyo, serto dulurnyo yên lanang mewarisi (sedanten harto dulur betino), kalu dio nano wênten buda’ (zuriyat). Tapi kalu dulur betino niku duowong, mangko perantike duonyo duo pertigo dari harto yên ditinggalke. serto kalu wong-wong niku (ahli waris niku tediri dari) dulur-dulur lanang serto betino, mangko bagêan sesios wong dulur lanang sami dengen bagêan duo dulur betino. Allah nerangke (hukum niki) kepado niko, agar niko nano seset. Allah Maha Wikan sedantennyo.”