Surah Al-Baqarah
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيْمِ
الۤمّۤ ۚ١
Alif lām mīm.
[1]
Alif laam miin. 10
10) Nikula huruf-huruf abjad yên teletak pado awal sebagian dari surat-surat Al Quran pecak: Alif laam miim, Alif laam raa, Alif laam miim shaad serto liannyo. diantaro Ahli-ahli tafsir wênten yên nyerake pengertiannyo kepado Allah kerno dipandang temasuk ayat-ayat mutasyaabihaat, serto wênten pulo golongan yên nafsirkenyo atawa yên mandangnyo sebagî nami surat, serto wênten pulo yên bependapet bahwo huruf-huruf abjad niku gunonyo peranti narîk pehatian sedanten pendengêr supayo merhatike Al Quran niku, serto peranti ngisyaratke bahwo Al Quran niku diturunke dari Allah jerû baso Arab yên tesusun dari huruf-huruf abjad. Kalu wong-wong niku nano yakin bahwo Al Quran niku diturunke dari Allah serto dîdînyo buatan Nabi Muhammad s.a.w., cobola wong-wong niku damel pecak Al Quran niku.
ذٰلِكَ الْكِتٰبُ لَا رَيْبَ ۛ فِيْهِ ۛ هُدًى لِّلْمُتَّقِيْنَۙ٢
Żālikal-kitābu lā raiba fīh(i), hudal lil-muttaqīn(a).
[2]
Kitab 11 (Al Quran) niki nano wênten keraguan padonyo; petunju’ peranti wong-wong niku yên betaqwa 12 ,
11) Tuhan namike Al Quran dengen Al kitab yên dingeriki retinyo yên ditulis, sebagi isyarat bahwo Al Quran niku diperintake peranti ditulis.
12) Takwa ya’ni menjago diri dari siksoan Allah dengen numuti sedanten perinta-perinta-Nyo; serto tebehi sedanten larangan-larangan-Nyo; nano cekap diretike dengen wedhi saos.
الَّذِيْنَ يُؤْمِنُوْنَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيْمُوْنَ الصَّلٰوةَ وَمِمَّا رَزَقْنٰهُمْ يُنْفِقُوْنَ ۙ٣
Al-lażīna yu'minūna bil-gaibi wa yuqīmūnaṣ-ṣalāta wa mimmā razaqnāhum yunfiqūn(a).
[3]
(Yakni) wong-wong niku yên beriman 13 kepado yên ghaib 14 , nega’ke semayang 15 , serto nafkake sebagian rezki 16 yên Kame’ anugerake kepado wong-wong niku.
13) Iman nikula kepercayoan yên tegû yên disertoi dengen ketundukan serto penyerahan jiwo. tando-tando wêntennyo iman nikula ngerjoke wênten yên dikendaki ole iman niku.
14) Yên ghaib, nikula yên nano angsal ditangkep ole pancaindero. Pecayo kepado yên ghaib yakni, ngi'tikadke wêntennyo sesios yên maujud yên nano angsal ditangkep ole pancaindero, kerno wênten dalil yên nunju’ke kepado wêntennyo, pecak: wêntennyo Allah, malaikat-malaikat, dinten kiamat serto liannyo.
15) semayang nurut baso 'Arab: doa. nurut istila syara' nikula ibadat yên sampun tekelahar, yên diawali dengen takbir serto disampuni dengen salam, yên didamelke peranti muktike pengabdian serto keendepan diri kepado Allah. Nega’ke semayang nikula nunaikenyo dengen teratur, dengen ngelengkapi syarat-syarat, rukun-rukun serto adab-adabnyo, sae yên lahir atawa yên batin, pecak khusu', merhatike wênten yên dibaco dan liannyo.
16) Rezki: sedanten yên angsal diembil manfaatnyo. nafkahke sebagian rezki, nikula ngesung sebagian dari herto yên sampun dire(...)
وَالَّذِيْنَ يُؤْمِنُوْنَ بِمَآ اُنْزِلَ اِلَيْكَ وَمَآ اُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ ۚ وَبِالْاٰخِرَةِ هُمْ يُوْقِنُوْنَۗ٤
Wal-lażīna yu'minūna bimā unzila ilaika wa mā unzila min qablik(a), wabil-ākhirati hum yūqinūn(a).
[4]
Serto wong-wong niku yên beriman kepado kitab (Al Quran) yen sampun diturunke kepado niko dan Kitab-Kitab yên sampun diturunke sedereng niko 17 , dan wong-wong niku yakin wêntennyo (keuripan) akhirat 18 .
17) Kitab-Kitab yên sampun diturunke sedereng Muhammad s.a.w. nikula Kitab-Kitab yên diturunke sedereng Al Quran pecak: Taurat, Zabur, Injil serto Shuhuf-Shuhuf yên tesebut jerû Al Quran yên diturunke kepado sedanten rasul. Allah nurunke kitab kepado Rasul nikula dengen ngesungke wahyu kepado Jibril a.s., sampun niku Jibril nyampikenyo kepado rosul.
18) Yakin nikula keyakinan yên kuat dengen nano dicampuri keraguan setitik jugo. kiamat lawan dunio. keuripan kiamat niku yakni keuripan sesampun dunio abis, yakin bahwo ayun wêntennyo keuripan kiamat sesampun dunio niki berakhir.
اُولٰۤىِٕكَ عَلٰى هُدًى مِّنْ رَّبِّهِمْ ۙ وَاُولٰۤىِٕكَ هُمُ الْمُفْلِحُوْنَ٥
Ulā'ika ‘alā hudam mir rabbihim wa ulā'ika humul-mufliḥūn(a).
[5]
Wong-wong niku nikula yên tetep angsal petunju’ dari Tuhan dan wong-wong niku, serto wong-wong nikula 19 sedanten wong yên beruntung 20 .
19) Nikula sedanten wong yên angsal wênten-wênten yên dimohonkenyo kepado Allah sesampun ngusohokennyo.
20) Nikula sedanten wong yên angsal wênten-wênten yên dimohonkenyo kepado Allah sesampun ngusohokennyo.
اِنَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا سَوَاۤءٌ عَلَيْهِمْ ءَاَنْذَرْتَهُمْ اَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُوْنَ٦
Innal-lażīna kafarū sawā'un ‘alaihim a'anżartahum am lam tunżirhum lā yu'minūn(a).
[6]
Selesernyo sedanten wong kafir, sami saos bagi wong-wong niku, niko sung peringatan atawa nano niko sung peringatan, wong-wong niku nano jugo angsal beriman.
خَتَمَ اللّٰهُ عَلٰى قُلُوْبِهِمْ وَعَلٰى سَمْعِهِمْ ۗ وَعَلٰٓى اَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَّلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيْمٌ ࣖ٧
Khatamallāhu ‘alā qulūbihim wa ‘alā sam‘ihim wa ‘alā abṣārihim gisyāwatuw wa lahum ‘ażābun ‘aẓīm(un).
[7]
Allah sampun mengunci-padem ati dan kerunguan wong-wong niku 21 , serto peningaserto wong-wong niku ditutup 22 . serto bagi wong-wong niku sikso yên berat nian.
21) Yakni wong niku nano angsal nerimo petunju’, serto sedanten ragem nasehat jugo nano angsal bebekas padonyo.
22) Maksudnyo: wong-wong niku nano angsal merhatike dan mahami ayat-ayat Al Quran yên wong-wong niku kerungu dan nano angsal ngembil pelajaran dari tando-tando keagengan Allah yên wong-wong niku tingal di cakrawala, di pemukoan bumi serto pado diri wong-wong niku dewek.
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَّقُوْلُ اٰمَنَّا بِاللّٰهِ وَبِالْيَوْمِ الْاٰخِرِ وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِيْنَۘ٨
Wa minan-nāsi may yaqūlu āmannā billāhi wa bil-yaumil-ākhiri wa mā hum bimu'minīn(a).
[8]
Di antaro sedanten wong yên ngelapke: "Kame’ beriman kepado Allah serto dinten akhir 23 ," padohal wong-wong niku selesernyo nano sedanten wong yên beriman.
23) Dinten akhir Nikula: awal dari waktu mahluk dikumpulke di padang mahsyar sampi waktu yên nano wênten batasnyo.
يُخٰدِعُوْنَ اللّٰهَ وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْا ۚ وَمَا يَخْدَعُوْنَ اِلَّآ اَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُوْنَۗ٩
Yukhādi‘ūnallāha wal-lażīna āmanū wa mā yakhda‘ūna illā anfusahum wa mā yasy‘urūn(a).
[9]
Wong-wong niku ayun nipu Allah serto sedanten wong yên beriman, Padohal wong-wong niku saos nipu dirinyo dewek deng wong-wong niku nano sadar.
فِيْ قُلُوْبِهِمْ مَّرَضٌۙ فَزَادَهُمُ اللّٰهُ مَرَضًاۚ وَلَهُمْ عَذَابٌ اَلِيْمٌ ۢ ەۙ بِمَا كَانُوْا يَكْذِبُوْنَ١٠
Fī qulūbihim maraḍun fa zādahumullāhu maraḍā(n), wa lahum ‘ażābun alīmum bimā kānū yakżibūn(a).
[10]
Jerû ati wong-wong niku wênten penyakit 24 , sampun niku ditamba Allah penyakitnyo; bagi wong-wong niku siksoan yên pedi, disebabke wong-wong niku bi’ sae kapado Allah..
24) Yakni keyakinan wong-wong niku tedahap keleseran Nabi Muhammad s.a.w. lemah. Lemahnyo keyakinan niku, munculke serik, iri-ati serto dendem tehadep Nabi s.a.w., agamo serto sedanten wong Islam.
وَاِذَا قِيْلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوْا فِى الْاَرْضِۙ قَالُوْٓا اِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُوْنَ١١
Wa iżā qīla lahum lā tufsidū fil-arḍ(i), qālū innamā naḥnu muṣliḥūn(a).
[11]
Dan kalu dikelapke kepado wong-wong niku:"nano pangsal niko namelke keancuran (carot marot) di muko bumi 25 ". wong-wong niku bekelap: "Selesernyo Kame’ sedanten wong yên namelke kesaean."
25) Kerusakan yên wong-wong niku damelke di muko bumi, didinyo saos kerusakan benda-benda, melianke ngasut sedanten wong kafir peranti musuhi serto nentang sedanten wong Islam.
اَلَآ اِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُوْنَ وَلٰكِنْ لَّا يَشْعُرُوْنَ١٢
Alā innahum humul-mufsidūna wa lākil lā yasy‘urūn(a).
[12]
Imutla, Selesernyo wong-wong niku, nikula sedanten wong yên namelke kerusakan, tapi wong-wong niku nano sadar.
وَاِذَا قِيْلَ لَهُمْ اٰمِنُوْا كَمَآ اٰمَنَ النَّاسُ قَالُوْٓا اَنُؤْمِنُ كَمَآ اٰمَنَ السُّفَهَاۤءُ ۗ اَلَآ اِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاۤءُ وَلٰكِنْ لَّا يَعْلَمُوْنَ١٣
Wa iżā qīla lahum āminū kamā āmanan nāsu qālū anu'minu kamā āmanas-sufahā'(u), alā innahum humus-sufahā'u wa lākil lā ya‘lamūn(a).
[13]
Napibilo dikelapke kepado wong-wong niku: "Berimanla niko peca’ sedanten wong lian sampun beriman." wong-wong niku nyawab: "Ayun beriman napi nano Kame’ pecak sedanten wong yên buyan niku sampun beriman?" Imutla, Selesernyo wong-wong nikula sedanten wong yên buyan; tapi wong-wong niku nano wikan.
وَاِذَا لَقُوا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا قَالُوْٓا اٰمَنَّا ۚ وَاِذَا خَلَوْا اِلٰى شَيٰطِيْنِهِمْ ۙ قَالُوْٓا اِنَّا مَعَكُمْ ۙاِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِءُوْنَ١٤
Wa iżā laqul-lażīna āmanū qālū āmannā, wa iżā khalau ilā syayāṭīnihim qālū innā ma‘akum, innamā naḥnu mustahzi'ūn(a).
[14]
Dan kalu wong-wong niku panggi ngen sedanten wong yên beriman, wong-wong niku ngelapke: "Kame’ sampun beriman". serto kalu wong-wong niku mantu’ kepado beles-beles wong-wong niku 26 , wong-wong niku bekelap: "Selesernyo Kame’ sesios kelapan sami niko, Kame’ saos ngatoi".
26) Maksudnyo: sirah-sirah (pemimpin) wong-wong niku.
اَللّٰهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِيْ طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُوْنَ١٥
Allāhu yastahzi'u bihim wa yamudduhum fī ṭugyānihim ya‘mahūn(a).
[15]
Allah ayun males katoan wong-wong niku serto nala’ke wong-wong niku terayun-ayun di jerû kesesetan wong-wong niku.
اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ اشْتَرَوُا الضَّلٰلَةَ بِالْهُدٰىۖ فَمَا رَبِحَتْ تِّجَارَتُهُمْ وَمَا كَانُوْا مُهْتَدِيْنَ١٦
Ulā'ikal-lażīnasytarawuḍ-ḍalālata bil-hudā, famā rabiḥat tijāratuhum wa mā kānū muhtadīn(a).
[16]
Wong-wong niku, wong yên numbas kesesetan ngen hidayah, Dadesnyo nano la beruntung sadîan wong-wong niku serto nanola wong-wong niku angsal hidayah.
مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِى اسْتَوْقَدَ نَارًا ۚ فَلَمَّآ اَضَاۤءَتْ مَا حَوْلَهٗ ذَهَبَ اللّٰهُ بِنُوْرِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فِيْ ظُلُمٰتٍ لَّا يُبْصِرُوْنَ١٧
Maṡaluhum kamaṡalil-lażistauqada nārā(n), falammā aḍā'at mā ḥaulahūū żahaballāhu binūrihim wa tarakahum fī ẓulumātil lā yubṣirūn(a).
[17]
Perumpamoan wong-wong niku wêntenla pecak wong yên mûrûpke api 27, Dadesnyo sesampun api niku madangi mereka, Allah lengetke cahayo (yên nyinari) wong-wong niku, serto nala’ke wong-wong niku di jero kegelepan, nano angsal ningali napi-napi.
27) Sedanten wong munafik niku nano angsal ngembil manfaat dari hidayah-hidayah yên rawo dari Allah, kerno sifat-sifat kemunafikkan yên bersemi di jerû dado wong-wong niku. Keadaan wong-wong niku digambarkan Allah pecak jero ayat tersebut di atas.
صُمٌّ ۢ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَرْجِعُوْنَۙ١٨
Ṣummum bukmun ‘umyun fahum lā yarji‘ūn(a).
[18]
Wong-wong niku peka’, bisu serto buto 28 , Dadesnyo nanola wong-wong niku ayun mantu’ (ke jalan yên sae),
28) Walaupun pancaindera wong-wong niku sehat, namun wong-wong niku dipandang tuli, bisu dan buto ole kerno nano angsal nerimo keleseran.
اَوْ كَصَيِّبٍ مِّنَ السَّمَاۤءِ فِيْهِ ظُلُمٰتٌ وَّرَعْدٌ وَّبَرْقٌۚ يَجْعَلُوْنَ اَصَابِعَهُمْ فِيْٓ اٰذَانِهِمْ مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِۗ وَاللّٰهُ مُحِيْطٌۢ بِالْكٰفِرِيْنَ١٩
Au kaṣayyibim minas-samā'i fīhi ẓulumātuw wa ra‘duw wa barq(un), yaj‘alūna aṣābi‘ahum fī āżānihim minaṣ-ṣawā‘iqi ḥażaral-maut(i), wallāhu muḥīṭum bil- kāfirīn(a).
[19]
Atawa pecak (sedanten wong yên ditimpo hujan lebet dari langit ditandoi gelep gulito, geledeg serto kilat; wong-wong niku nyumpel kupingnyo dengen anak jarinyo, kareno (ngerungu suaro) petir, sebab wedhi ayun padem 29 . serto Allah melingkupi sedanten wong yên kafir 30 .
29) Keadaan sedanten wong munafik niku, ketiko ngerungu ayat-ayat yên ngandung peringetan, wêntenla pecak wong yên ditimpo ujan lebet serto petir. wong-wong niku nyumbat kupingnyo kerno nano sanggup ngerungu peringetan-peringetan Al Quran niku.
30) Maksudnyo pengetahuan serto kekuasoan Allah ngeliputi sedanten wong kafir.
يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ اَبْصَارَهُمْ ۗ كُلَّمَآ اَضَاۤءَ لَهُمْ مَّشَوْا فِيْهِ ۙ وَاِذَآ اَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُوْا ۗوَلَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَاَبْصَارِهِمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ ࣖ٢٠
Yakādul-barqu yakhṭafu abṣārahum, kullamā aḍā'a lahum masyau fīh(i), wa iżā aẓlama ‘alaihim qāmū, wa lau syā'allāhu lażahaba bisam‘ihim wa abṣārihim, innallāha ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[20]
Nyaris kilat niku nyamber peningaserto wong-wong niku. Saben kali kilat nyinari wong-wong niku bejalan di bawa sinar niku, serto bilo gelep nimpo, wong-wong niku berenti. Kalu Allah ngenda’i, niscayo Dio lenyepke kerunguan serto peningaserto wong-wong niku. Selesernyo Allah bekuaso peranti sedanten-dantennyo.
يٰٓاَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوْا رَبَّكُمُ الَّذِيْ خَلَقَكُمْ وَالَّذِيْنَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُوْنَۙ٢١
Yā ayyuhan-nāsu‘budū rabbakumul-lażī khalaqakum wal-lażīna min qablikum la‘allakum tattaqūn(a).
[21]
Hei sedanten manusio, sembala Tuhan Yên sampun nyiptoke niko serto sedanten wong yên sedereng niko, supayo niko betakwa,
الَّذِيْ جَعَلَ لَكُمُ الْاَرْضَ فِرَاشًا وَّالسَّمَاۤءَ بِنَاۤءً ۖوَّاَنْزَلَ مِنَ السَّمَاۤءِ مَاۤءً فَاَخْرَجَ بِهٖ مِنَ الثَّمَرٰتِ رِزْقًا لَّكُمْ ۚ فَلَا تَجْعَلُوْا لِلّٰهِ اَنْدَادًا وَّاَنْتُمْ تَعْلَمُوْنَ٢٢
Allażī ja‘ala lakumul-arḍa firāsyaw was-samā'a binā'ā(n), wa anzala minas-samā'i mā'an fa akhraja bihī minaṡ-ṡamarāti rizqal lakum, falā taj‘alū lillāhi andādaw wa antum ta‘lamūn(a).
[22]
Dio nikula yên dadeske bumi sebagi tempat bagi niko serto langit sebagi atap, serto Dio nyampa’ke banyu (ujan) dari langit, sesampun niku Dio ngasilke ngen ujan niku sedanten buah-buahan sebagi rezki perantimu; kerno niku nano angsal niko natangke sekutu-sekutu bagi Allah 31 , Padohal niko wikan.
31) Nikula sedanten sesios yên disemba di samping nyembah Allah pecak behala-behala, dewa-dewa, serto liannyo.
وَاِنْ كُنْتُمْ فِيْ رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلٰى عَبْدِنَا فَأْتُوْا بِسُوْرَةٍ مِّنْ مِّثْلِهٖ ۖ وَادْعُوْا شُهَدَاۤءَكُمْ مِّنْ دُوْنِ اللّٰهِ اِنْ كُنْتُمْ صٰدِقِيْنَ٢٣
Wa in kuntum fī raibim mimmā nazzalnā ‘alā ‘abdinā fa'tū bisūratim mim miṡlih(ī), wad‘ū syuhadā'akum min dūnillāhi in kuntum ṣādiqīn(a).
[23]
Serto kalu niko (tetep) di jerû keraguan tentang Alquran yen Kame’ wahyuke kepado hambo Kame’ (Muhammad), dadeskela 32 sios surat (saos) sepecak Al Quran niku serto ajakla penolong-penolong niko selian Allah, kalu niko sedanten wong yên leser.
32) Ayat niki ngerupoke tantangan bagi wong-wong niku yên ngeraguke tentang kesaean Al Quran niku nano angsal ditiru walau dengen ngerahke sedanten ahli sastera serto bahasa kerno Al-Quran ngerupoke mukjizat Nabi Muhammad s.a.w.
فَاِنْ لَّمْ تَفْعَلُوْا وَلَنْ تَفْعَلُوْا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِيْ وَقُوْدُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ ۖ اُعِدَّتْ لِلْكٰفِرِيْنَ٢٤
Fa'illam taf‘alū wa lan taf‘alū fattaqun-nāral-latī waqūduhan-nāsu wal-ḥijārah(tu), u‘iddat lil-kāfirīn(a).
[24]
Dadesnyo kalu niko nano angsal damelkenyo serto pasti niko nano ayun angsal damelkenyo, peliharola diri niko dari nerako yên bahan bakarnyo wong serto batu, yên diwêntenke bagi sedanten wong kafir.
وَبَشِّرِ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ اَنَّ لَهُمْ جَنّٰتٍ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ ۗ كُلَّمَا رُزِقُوْا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِّزْقًا ۙ قَالُوْا هٰذَا الَّذِيْ رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَاُتُوْا بِهٖ مُتَشَابِهًا ۗوَلَهُمْ فِيْهَآ اَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَّهُمْ فِيْهَا خٰلِدُوْنَ٢٥
Wa basysyiril-lażīna āmanū wa ‘amiluṣ-ṣāliḥāti anna lahum jannātin tajrī min taḥtihal- anhār(u), kullamā ruziqū minhā min ṡamaratir rizqā(n), qālū hāżal-lażī ruziqnā min qablu wa utū bihī mutasyābihā(n), wa lahum fīhā azwājum muṭahharatuw wa hum fīhā khālidūn(a).
[25]
Serto sung wikan kabar gembiro kepado wong-wong yên beriman serto bedamel sae, bahwo bagi wong-wong niku disajike suargo-suargo yên ngalir sungi-sungi di jerûnyo. Sedanten wong-wong niku disung rezki buah-buahan di jerû suargo-suargo niku, wong-wong niku ngelapke : "Nikila yên perna disungke kepado Kame’ bingen." wong-wong niku disung buah-buahan yên mirip serto peranti wong-wong niku di jerûnyo wênten sema-sema yên suci serto wong-wong niku kekal di jerûnyo 33 .
33) Kenikmatan di syurgo niku wêntenla kenikmatan yên serbo lengkep, sae jasmani jugo rohani.
۞ اِنَّ اللّٰهَ لَا يَسْتَحْيٖٓ اَنْ يَّضْرِبَ مَثَلًا مَّا بَعُوْضَةً فَمَا فَوْقَهَا ۗ فَاَمَّا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا فَيَعْلَمُوْنَ اَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَّبِّهِمْ ۚ وَاَمَّا الَّذِيْنَ كَفَرُوْا فَيَقُوْلُوْنَ مَاذَآ اَرَادَ اللّٰهُ بِهٰذَا مَثَلًا ۘ يُضِلُّ بِهٖ كَثِيْرًا وَّيَهْدِيْ بِهٖ كَثِيْرًا ۗ وَمَا يُضِلُّ بِهٖٓ اِلَّا الْفٰسِقِيْنَۙ٢٦
Innallāha lā yastaḥyī ay yaḍriba maṡalam mā ba‘ūḍatan famā fauqahā, fa'ammal- lażīna āmanū faya‘lamūna annahul-ḥaqqu mir rabbihim, wa ammal-lażīna kafarū fayaqūlūna māżā arādallāhu bihāżā maṡalā(n), yuḍillu bihī kaṡīraw wa yahdī bihī kaṡīrā(n), wa mā yuḍillu bihī illal-fāsiqīn(a).
[26]
Selesernyo Allah nano segen muat perumpamoan pecak nyamuk atawa yen langkung renda dari niku 34 . wênten jugo sedanten wong yên beriman niku yakin bahwo perumpamoan niku leser dari Tuhan wong-wong niku, tapi wong-wong kafir ngelapke: napi dio maksud Allah dadeske niki peranti perumpamoan?." ngen perumpamoan niku kata wong yên disesetke. Allah 35 , serto ngen perumpamoan niku (pulo) kata wong yên disung-Nyo petunju’. serto nano wênten yên disesetke Allah kacowali sedanten wong yên fasik,
34) Sewaktu turunnyo surat Al Hajj ayat 73 yên di jerûnyo Tuhan nerangke bahwo behalo-behalo yên mereka semba niku nano angsal muat lalat, Sesios saos wong-wong niku namelke besami-sami, serto turunnyo surat Al Ankabuut ayat 41 yên di jerûnyo Tuhan ngambarke Kelemahan behalo-behalo yên didadeske ole sedanten wong musyrik niku sebagi pelindung sami dengen lemanyo sarang laba-laba.
35) Disesetke Allah retinyo: bahwo wong niku seset behubung keingkarannyo serto nano ayun mahami hidayah-hidayah Allah. di jerû ayat niki, kareno wong-wong niku ingkar serto nano ayun mahami napi sebabnyo Allah dadeske nyamuk sebagi perumpamaan, Dadesnyo wong-wong niku dades seset.
الَّذِيْنَ يَنْقُضُوْنَ عَهْدَ اللّٰهِ مِنْۢ بَعْدِ مِيْثَاقِهٖۖ وَيَقْطَعُوْنَ مَآ اَمَرَ اللّٰهُ بِهٖٓ اَنْ يُّوْصَلَ وَيُفْسِدُوْنَ فِى الْاَرْضِۗ اُولٰۤىِٕكَ هُمُ الْخٰسِرُوْنَ٢٧
Allażīna yanquḍūna ‘ahdallāhi mim ba‘di mīṡāqih(ī), wa yaqṭa‘ūna mā amarallāhu bihī ay yūṣala wa yufsidūna fil-arḍ(i), ulā'ika humul-khāsirūn(a).
[27]
(Yakni) sedanten wong yên ngesertoggar semayoan Allah sesampun semayoan niku tegu, serto mkengkenke napi yên diperintake Allah (kepado wong-wong niku) peranti ngubungkenyo serto damelke kerusakan di muka bumi. Wong-wong nikula sedanten wong yên rugi.
كَيْفَ تَكْفُرُوْنَ بِاللّٰهِ وَكُنْتُمْ اَمْوَاتًا فَاَحْيَاكُمْۚ ثُمَّ يُمِيْتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيْكُمْ ثُمَّ اِلَيْهِ تُرْجَعُوْنَ٢٨
Kaifa takfurūna billāhi wa kuntum amwātan fa'aḥyākum, ṡumma yumītukum ṡumma yuḥyīkum ṡumma ilaihi turja‘ūn(a).
[28]
Menapi niko kafir kepado Allah, Padohal niko sederengnyo padem, sampun nikuAllah nguripke niko, sampun niku niko dipademke serto diuripkenyo male, sampun niku kepado-Nyo niko dimantu’ke?
هُوَ الَّذِيْ خَلَقَ لَكُمْ مَّا فِى الْاَرْضِ جَمِيْعًا ثُمَّ اسْتَوٰٓى اِلَى السَّمَاۤءِ فَسَوّٰىهُنَّ سَبْعَ سَمٰوٰتٍ ۗ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيْمٌ ࣖ٢٩
Huwal-lażī khalaqa lakum mā fil-arḍi jamī‘ā(n), ṡummastawā ilas-samā'i fasawwāhunna sab‘a samāwāt(in), wa huwa bikulli syai'in ‘alīm(un).
[29]
Dio-la Allah, yên dadeske sedanten yên wênten di bumi peranti niko serto Dio bekendak (nyiptoke) langit, sampun niku didadeske-Nyo tuju langit. serto Dio Maha wikan sedanten sesios.
وَاِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلٰۤىِٕكَةِ اِنِّيْ جَاعِلٌ فِى الْاَرْضِ خَلِيْفَةً ۗ قَالُوْٓا اَتَجْعَلُ فِيْهَا مَنْ يُّفْسِدُ فِيْهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاۤءَۚ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۗ قَالَ اِنِّيْٓ اَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُوْنَ٣٠
Wa iż qāla rabbuka lil-malā'ikati innī jā‘ilun fil-arḍi khalīfah(tan), qālū ataj‘alu fīhā may yufsidu fīhā wa yasfikud-dimā'(a), wa naḥnu nusabbiḥu biḥamdika wa nuqaddisu lak(a), qāla innī a‘lamu mā lā ta‘lamūn(a).
[30]
Imutla ketiko Tuhan niko befirman kepado sedanten Malaikat: "Selesernyo Kulo ayun dadeske sesios wong khalifah di muko bumi." wong-wong niku bekelap: "napi dio Niko ayun dadeske (khalifah) di bumi niku wong yên angsal muat kerusakan padonyo serto numpake dara, Padohal Kame’ Senantiaso betasbi ngen muji Niko serto nyucike Niko?" Tuhan befirman: "Selesernyo Kulo wikan napi yen nano niko wikani."
وَعَلَّمَ اٰدَمَ الْاَسْمَاۤءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلٰۤىِٕكَةِ فَقَالَ اَنْۢبِـُٔوْنِيْ بِاَسْمَاۤءِ هٰٓؤُلَاۤءِ اِنْ كُنْتُمْ صٰدِقِيْنَ٣١
Wa ‘allama ādamal-asmā'a kullahā ṡumma ‘araḍahum ‘alal-malā'ikati faqāla ambi'ūnī bi'asmā'i hā'ulā'i in kuntum ṣādiqīn(a).
[31]
Serto Dio ngajarke kepado Adam nami-nami bendo-bendo sedantennyo, sampun niku ngemukakenyo kepado sedanten Malaikat serto befirman: "kelapkela kepado-Kulo nami bendo-bendo niku kalu niko leser sedanten wong yên leser!"
قَالُوْا سُبْحٰنَكَ لَا عِلْمَ لَنَآ اِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۗاِنَّكَ اَنْتَ الْعَلِيْمُ الْحَكِيْمُ٣٢
Qālū subḥānaka lā ‘ilma lanā illā mā ‘allamtanā, innaka antal-‘alīmul-ḥakīm(u).
[32]
Malaikat bekelap: "Maha suci Niko, nano wênten yên Kame’ wikan selian dari napi yên sampun Niko ajarke kepado Kame’; Selesernyo Niko la Yên Maha wikan male Maha Bijaksano 36 ."
36) Selesernyo terjemahan “hakim” dengen Maha Bijaksana kirang tepat, kerno arti hakim nikula: yên ngewênteni hikmah. Hikmah nikula penciptaan dan penggunaan sesios tepat dengen sifat, guno dan faedahnya. di niki diartiken dengen Maha Bijaksana kerno dianggap arti niku ampir mendekati arti Hakim.
قَالَ يٰٓاٰدَمُ اَنْۢبِئْهُمْ بِاَسْمَاۤىِٕهِمْ ۚ فَلَمَّآ اَنْۢبَاَهُمْ بِاَسْمَاۤىِٕهِمْۙ قَالَ اَلَمْ اَقُلْ لَّكُمْ اِنِّيْٓ اَعْلَمُ غَيْبَ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِۙ وَاَعْلَمُ مَا تُبْدُوْنَ وَمَا كُنْتُمْ تَكْتُمُوْنَ٣٣
Qāla yā ādamu ambi'hum bi'asmā'ihim, falammā amba'ahum bi'asmā'ihim, qāla alam aqul lakum innī a‘lamu gaibas-samāwāti wal-arḍ(i), wa a‘lamu mā tubdūna wa mā kuntum taktumūn(a).
[33]
Allah befirman: "Hei Adam, sung wikan kepado mereka (Malaikat) nami-nami bendo niki." Dadesnyo sesampun disung wikankenyo kepado malaikat niku nami-nami bendo niku, Allah befirman: "Didinyoka sampun Kulo kelapke kepado niko, bahwo selesernyo Kulo wikan resio langit serto bumi serto wikan napi yên niko lahirke serto yên niko singitke?"
وَاِذْ قُلْنَا لِلْمَلٰۤىِٕكَةِ اسْجُدُوْا لِاٰدَمَ فَسَجَدُوْٓا اِلَّآ اِبْلِيْسَۗ اَبٰى وَاسْتَكْبَرَۖ وَكَانَ مِنَ الْكٰفِرِيْنَ٣٤
Wa iż qulnā lil-malā'ikatisjudū li ādama fasajadū illā iblīs(a), abā wastakbara wa kāna minal-kāfirīn(a).
[34]
Serto (imutla) ketiko Kame’ befirman kepado sedanten Malaikat: "Sujudla 37 niko kepado Adam," Dadesnyo sujudla sedanten malaikat niku, kacowali Iblis; io nano ayun serto takabur serto wênten la io temasuk golongan sedanten wong yên kafir.
37) Sujud di niki retinyo ngehorpadem dan memuliakan Adam, didinyo sujud menghambakan diri, kerno sujud menghambakan diri niku saoslah semata-mata kepado Allah.
وَقُلْنَا يٰٓاٰدَمُ اسْكُنْ اَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَاۖ وَلَا تَقْرَبَا هٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُوْنَا مِنَ الظّٰلِمِيْنَ٣٥
Wa qulnā yā ādamuskun anta wa zaujukal-jannata wa kulā minhā ragadan ḥaiṡu syi'tumā, wa lā taqrabā hāżihisy-syajarata fa takūnā minaẓ-ẓālimīn(a).
[35]
Serto Kame’ befirman: "Hei Adam, mantepla niko teko sema niko di suargo niki, serto nedola tedoan-tedoannyo yên kata male sae dipundi saos yên niko demeni, serto nano angsal niko mara’i pohon niki 38 , yên mengkin nyebabke niko temasuk wong yên zalim.
38) Pohon yên dilarang Allah mendekatinyo nano angsal dipastiken, sebab Al Quran serto Hadist nano nerangkenyo. wênten yên menamikenyo pohon khuldi peca’ tersebut di jerû surat Thaha ayat 120, tapi niku wêntenla nami yên disungke belis.
فَاَزَلَّهُمَا الشَّيْطٰنُ عَنْهَا فَاَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيْهِ ۖ وَقُلْنَا اهْبِطُوْا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ۚ وَلَكُمْ فِى الْاَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَّمَتَاعٌ اِلٰى حِيْنٍ٣٦
Fa'azallahumasy-syaiṭānu ‘anhā fa akhrajahumā mimmā kānā fīh(i), wa qulnahbiṭū ba‘ḍukum liba‘ḍin ‘aduww(un), wa lakum fil-arḍi mustaqarruw wa matā‘un ilā ḥīn(in).
[36]
Sampun niku keduonyo dipelesetke ole belis dari suargo niku 39 serto dimetuke dari keadaan semulo 40 serto Kame’ befirman: "Turunla niko! sebagian niko dades musu bagi yên lian, serto bagi niko wênten panggonan di bumi, serto kesenengan urip sampi waktu yên dicengkike."
39) Adam dan hawa dengen tipu daya belis nedo buah pohon yên dilarang niku, yên mengakibatke keduo iko'nya metu dari suargo, dan Allah ngengken mereka niku turun ke dunio. yên dimaksud dengen belis di niki, nikula belis yên dikelapke jerû surat Al Baqarah ayat 34 di pucuk.
40) Maksud Keadaan semulo nikula kenikmatan, kemewahan serto kemuliaan durip di jerû suargo.
فَتَلَقّٰٓى اٰدَمُ مِنْ رَّبِّهٖ كَلِمٰتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ ۗ اِنَّهٗ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيْمُ٣٧
Fatalaqqā ādamu mir rabbihī kalimātin fatāba ‘alaih(i), innahū huwat-tawwābur- raḥīm(u).
[37]
Sampun niku Adam nerimo pinten-pinten kalimat 41 dari Tuhannyo, Dadesnyo Allah nerimo taubatnyo. Selesernyo Allah Maha Penerimo taubat male Maha Penyayang.
41) Tentang pinten-pinten kalimat (ajaran-ajaran) dari Tuhan yên diterimo ole Adam sebagian ahli tafsir ngertikenyo dengen kelapan peranti betaubat saos.
قُلْنَا اهْبِطُوْا مِنْهَا جَمِيْعًا ۚ فَاِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِّنِّيْ هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُوْنَ٣٨
Qulnahbiṭū minhā jamī‘ā(n), fa'immā ya'tiyannakum minnī hudan faman tabi‘a hudāya falā khaufun ‘alaihim wa lā hum yaḥzanūn(a).
[38]
Kame’ befirman: "Turunla niko sedantennyo dari suargo niku! Sampun niku kalu rawu petunju’Kulo kepado niko, Dadesnyo sinten saos yên tumut petunju’ Kulo, niscayo nano wênten kekhawatiran atas mereka, serto nano (pulo) mereka besedi ati".
وَالَّذِيْنَ كَفَرُوْا وَكَذَّبُوْا بِاٰيٰتِنَآ اُولٰۤىِٕكَ اَصْحٰبُ النَّارِ ۚ هُمْ فِيْهَا خٰلِدُوْنَ ࣖ٣٩
Wal-lażīna kafarū wa każżabū bi'āyātinā ulā'ika aṣḥābun-nār(i), hum fīhā khālidūn(a).
[39]
Wênten jugo sedanten wong yên kafir dustoke ayat-ayat Kame’, mereka niku dados penunggu nerako; mereka niku kekel di jerûnyo.
يٰبَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ اذْكُرُوْا نِعْمَتِيَ الَّتِيْٓ اَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَاَوْفُوْا بِعَهْدِيْٓ اُوْفِ بِعَهْدِكُمْۚ وَاِيَّايَ فَارْهَبُوْنِ٤٠
Yā banī isrā'īlażkurū ni‘matiyal-latī an‘amtu ‘alaikum wa aufū bi‘ahdī ūfi bi‘ahdikum, wa iyyāya farhabūn(i).
[40]
Hei Bani Israil 42, imutla nikmat-Kulo yên sampun kulo anugerake kepado niko, serto penuila semayoan niko kepado-Kulo 43 , niscayo Kulo penuhi semayoan-Kulo kepado niko; serto kepado-Kulo saos niko mesti wedhi (tunduk).
42) Israil wêntenla aranan bagi Nabi Ya'qub. Bani Israil wêntenla turunan Nabi Ya'qub; mak niki dinten tekenal dengen bangsa Yahudi.
43) Semayoan Bani Israil kepado Tuhan nikula: bahwo mereka niku ayun nyemba Allah serto nano memperrewangke-Nyo dengen sesios napi jugo, serto beriman kepado rasul-rasul-Nyo di antaranyo Nabi Muhammad s.a.w. peca’ yên terkelap di jerû Taurat.
وَاٰمِنُوْا بِمَآ اَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُوْنُوْٓا اَوَّلَ كَافِرٍۢ بِهٖ ۖ وَلَا تَشْتَرُوْا بِاٰيٰتِيْ ثَمَنًا قَلِيْلًا ۖوَّاِيَّايَ فَاتَّقُوْنِ٤١
Wa āminū bimā anzaltu muṣaddiqal limā ma‘akum wa lā takūnū awwala kāfirim bih(ī), wa lā tasytarū bi'āyātī ṡamanan qalīlā(n), wa iyyāya fattaqūn(i).
[41]
Serto beriman la niko kepado napi yên sampun kulo turunke (Al Quran) yên meleserke napi yên wênten pado niko (Taurat), serto nano angsal niko dades wong yên paling bungaran kafir kepadonyo, nano angsal niko nukarke ayat-ayat-Kulo ngen hargo yên renda, serto kepado Kulo saos niko mesti betakwa.
وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَاَنْتُمْ تَعْلَمُوْنَ٤٢
Wa lā talbisul-ḥaqqa bil-bāṭili wa taktumul-ḥaqqa wa antum ta‘lamūn(a).
[42]
Serto nano angsal niko campur adukke yên haq ngen yên bathil serto nano angsal niko nyingitke yên haq niku 44, sedengke niko wikan.
44) Di antaro yên mereka singitke, nikula: Tuhan ayun ngkengken sesios Nabi dari keturunan Ismail yên ayun bangun umat yên ageng di belakang dinten, yak’ni Nabi Muhammad s.a.w.
وَاَقِيْمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَ وَارْكَعُوْا مَعَ الرّٰكِعِيْنَ٤٣
Wa aqīmuṣ-ṣalāta wa ātuz-zakāta warka‘ū ma‘ar-rāki‘īn(a).
[43]
Serto tega’ke semayang, tunaike zakat serto ruku'la beserto sedanten wong yên ruku' 45 .
45) Yên dimaksud nikula: semayang bejama'ah serto angsal pula diretike: tundukla kepado perinta-perinta Allah besami-sami sedanten wong yên tunduk.
۞ اَتَأْمُرُوْنَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ اَنْفُسَكُمْ وَاَنْتُمْ تَتْلُوْنَ الْكِتٰبَ ۗ اَفَلَا تَعْقِلُوْنَ٤٤
Ata'murūnan-nāsa bil-birri wa tansauna anfusakum wa antum tatlūnal-kitāb(a), afalā ta‘qilūn(a).
[44]
Menapi niko kengken wong lian (namelke) kebaktian, sedengke niko lali kewajiban diri niko dewek, Padohal niko maco Al kitab (Taurat)? Napi la niko nano bepikir?
وَاسْتَعِيْنُوْا بِالصَّبْرِ وَالصَّلٰوةِ ۗ وَاِنَّهَا لَكَبِيْرَةٌ اِلَّا عَلَى الْخٰشِعِيْنَۙ٤٥
Wasta‘īnū biṣ-ṣabri waṣ-ṣalāh(ti), wa innahā lakabīratun illā ‘alal-khāsyi‘īn(a).
[45]
Dadeskela sabar serto semayang sebagi penolongmu. Serto selesernyo yên ma'niku sunggu angel, kacowali bagi sedanten wong yên khusyu',
الَّذِيْنَ يَظُنُّوْنَ اَنَّهُمْ مُّلٰقُوْا رَبِّهِمْ وَاَنَّهُمْ اِلَيْهِ رٰجِعُوْنَ ࣖ٤٦
Allażīna yaẓunnūna annahum mulāqū rabbihim wa annahum ilaihi rāji‘ūn(a).
[46]
(Yakni) sedanten wong yên ngeyakini, bahwo mereka niku ayun nemui Tuhannyo, serto bahwo mereka niku ayun mantu’ kepado-Nyo.
يٰبَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ اذْكُرُوْا نِعْمَتِيَ الَّتِيْٓ اَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَاَنِّيْ فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعٰلَمِيْنَ٤٧
Yā banī isrā'īlażkurū ni‘matiyal-latī an‘amtu ‘alaikum wa annī faḍḍaltukum ‘alal- ‘ālamīn(a).
[47]
Hei Bani Israil, imutla sami nikmat-Kulo yên sampun kulo anugerake kepado niko serto (imutla pulo) bahwosanyo Kulo sampun langkungke niko atas sedanten umat 46 .
46) Bani Israil yên sampun disungi rahmat ole Allah serto dilebikenyo dari sedanten umat nikula nenek moyang mereka yên berado di masa Nabi Musa a.s.
وَاتَّقُوْا يَوْمًا لَّا تَجْزِيْ نَفْسٌ عَنْ نَّفْسٍ شَيْـًٔا وَّلَا يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَّلَا يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَّلَا هُمْ يُنْصَرُوْنَ٤٨
Wattaqū yaumal lā tajzī nafsun ‘an nafsin syai'aw wa lā yuqbalu minhā syafā‘atuw wa lā yu'khażu minhā ‘adluw wa lā hum yunṣarūn(a).
[48]
Serto jagola diri niko dari azab dinten kiamat, yên pado dinten niku sesios wong nano angsal belo wong lian, walau setiti’; serto ma'niku pulo nano diterimo syafa'at 47 serto tebusan dari padonyo, serto nanola mereka niku ayun ditolong.
47) Syafa'at: usaha perantaroan jerû ngesungke sesios manfaat bagi wong lian atawa ngelakke sesios mudharat bagi wong lian. Syafa'at yên nano diterimo di sisi Allah wêntenla syafa'at bagi sedanten wong kafir.
وَاِذْ نَجَّيْنٰكُمْ مِّنْ اٰلِ فِرْعَوْنَ يَسُوْمُوْنَكُمْ سُوْۤءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُوْنَ اَبْنَاۤءَكُمْ وَيَسْتَحْيُوْنَ نِسَاۤءَكُمْ ۗ وَفِيْ ذٰلِكُمْ بَلَاۤءٌ مِّنْ رَّبِّكُمْ عَظِيْمٌ٤٩
Wa iż najjainākum min āli fir‘auna yasūmūnakum sū'al-‘ażābi yużabbiḥūna abnā'akum wa yastaḥyūna nisā'akum, wa fī żālikum balā'um mir rabbikum ‘aẓīm(un).
[49]
Serto, imutla sewaktu Kame’ selamet niko dari Fir'aun serto pengikut-pengikutnyo; mereka niku nimpoke kepado niko siksoan yên seangel-angelnyo, mereka nyemle buda'-buda' niko yên sertoang serto miarke urip buda'-buda' niko yên betino. Serto pado yên ma'niku wênten cobaan-cobaan yên ageng dari Tuhan niko.
وَاِذْ فَرَقْنَا بِكُمُ الْبَحْرَ فَاَنْجَيْنٰكُمْ وَاَغْرَقْنَآ اٰلَ فِرْعَوْنَ وَاَنْتُمْ تَنْظُرُوْنَ٥٠
Wa iż faraqnā bikumul-baḥra fa'anjainākum wa agraqnā āla fir‘auna wa antum tanẓurūn(a).
[50]
Serto (imutla) sewaktu Kame’ bela laut peranti niko, sampun niku Kame’ selametke niko serto Kame’ tenggelemke (Fir'aun) serto pengikut-pengikutnyo dengen niko dewek nyaksike 48 .
48) Waktu Nabi Musa a.s. makto Bani Israil ke luar dari negeri Mesir nuju Palestina serto dikejer ole Fir'aun, mereka mesti melalui laut merah sebela Utara. Dadesnyo Tuhan merintake kepado Musa ngepuk laut niku dengen tongkatnyo. perinta niku dilaksanake ole Nabi Musa hingga neta’ laut niku serto tebentangla tembokan ditengah-tengahnyo serto Musa lewat jalan niku sampi selamatla io serto gugu'nyo ke seberang, sedengke Fir'aun serto pengikut-pengikutnyo lewat jalan niku pulo, tapi sewaktu mereka niku wênten di tenga-tenga laut, mantu’la laut niku peca’ biaso, sampun niku tenggelemla mereka.
وَاِذْ وٰعَدْنَا مُوْسٰىٓ اَرْبَعِيْنَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْۢ بَعْدِهٖ وَاَنْتُمْ ظٰلِمُوْنَ٥١
Wa iż wā‘adnā mūsā arba‘īna lailatan ṡummattakhażtumul-‘ijla mim ba‘dihī wa antum ẓālimūn(a).
[51]
Serto (imutla) sewaktu Kame’ besemayoan kepado Musa (ngesungke Taurat) sesampun empat pulu bengi. Sampun niku niko dadeske anak lembu 49 (sebagi sembahan niko) sepeninggalnyo serto niko wêntenla wong-wong yên zalim.
49) Anak lembu niku dibuat mereka niku dari emas peranti disemba.
ثُمَّ عَفَوْنَا عَنْكُمْ مِّنْۢ بَعْدِ ذٰلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُوْنَ٥٢
Ṡumma ‘afaunā ‘ankum mim ba‘di żālika la‘allakum tasykurūn(a).
[52]
Sesampun niku Kame’ maafke kesalahan niko, supayo niko besyukur.
وَاِذْ اٰتَيْنَا مُوْسَى الْكِتٰبَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُوْنَ٥٣
Wa iż ātainā mūsal-kitāba wal-furqāna la‘allakum tahtadūn(a).
[53]
Serto (imutla), sewaktu Kame’ sungke kepado Musa Al kitab (Taurat) serto keterangan yên medake antaro yên leser serto yên bathil, supayo niko angsal hidayah.
وَاِذْ قَالَ مُوْسٰى لِقَوْمِهٖ يٰقَوْمِ اِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ اَنْفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوْبُوْٓا اِلٰى بَارِىِٕكُمْ فَاقْتُلُوْٓا اَنْفُسَكُمْۗ ذٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِنْدَ بَارِىِٕكُمْۗ فَتَابَ عَلَيْكُمْ ۗ اِنَّهٗ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيْمُ٥٤
Wa iż qāla mūsā liqaumihī yā qaumi innakum ẓalamtum anfusakum bittikhāżikumul- ‘ijla fatūbū ilā bāri'ikum faqtulū anfusakum, żālikum khairul lakum ‘inda bāri'ikum, fatāba ‘alaikum, innahū huwat-tawwābur-raḥīm(u).
[54]
Serto (imutla), sewaktu Musa bekelap kepado kaumnyo: "Hei kaum ku, Selesernyo niko sampun nganiayo diri niko dewek kerno niko sampun dadeske anak lembu (sembahan niko), Dadesnyo taubatla kepado Tuhan yên dadeske niko serto bunula diri niko 50 . hal niku wêntenla langkung sae bagi niko pado sisi Tuhan yên dadeske niko; Dadesnyo Allah ayun nerimo taubat niko. Selesernyo Dio Yen Maha Penerima taubat jugo Maha Penyayang."
50) Bunu awak niko wênten yên ngertike: sedanten wong yên nano nyemba anak lembu niku munu wong yên nyembanyo. wênten jugo yên ngertike: wong yên nyemba patung anak lembu niku saling munu, serto wênten pulo yên ngertike: mereka niku dikengken munu awak mereka niku dewek-dewek peranti bertaubat.
وَاِذْ قُلْتُمْ يٰمُوْسٰى لَنْ نُّؤْمِنَ لَكَ حَتّٰى نَرَى اللّٰهَ جَهْرَةً فَاَخَذَتْكُمُ الصّٰعِقَةُ وَاَنْتُمْ تَنْظُرُوْنَ٥٥
Wa iż qultum yā mūsā lan nu'mina laka ḥattā narallāha jahratan fa'akhażatkumuṣ-ṣā‘iqatu wa antum tanẓurūn(a).
[55]
Serto (imutla), sewaktu niko bekelap: "Hei Musa, Kame’ nano ayun beriman kepado niko sedereng Kame’ ningal Allah ngen terang 51 , kerno niku niko disamber halilintar, sedeng niko nyaksikenyo 52 ".
51) Maksudnyo: meningal Allah dengen mato kepala.
52) Kerno tedoan yên mak niki nunju’ke keinagkaran serto ketakaburan mereka, sebab niku mereka niku disamber halilintar sebagi azab dari Tuhan.
ثُمَّ بَعَثْنٰكُمْ مِّنْۢ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُوْنَ٥٦
Ṡumma ba‘aṡnākum mim ba‘di mautikum la‘allakum tasykurūn(a).
[56]
Sesampun niku Kame’ bangkitke niko sesampun niko padem 53 , supayo niko besyukur.
53) Yên dimaksud dengen padem di ngeriki kelap sebagian mufassirin nikula: padem yên selesernyo, serto kelap sebagian yên lian nikula: pingsan akibat samberan gledek.
وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَاَنْزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوٰى ۗ كُلُوْا مِنْ طَيِّبٰتِ مَا رَزَقْنٰكُمْ ۗ وَمَا ظَلَمُوْنَا وَلٰكِنْ كَانُوْٓا اَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُوْنَ٥٧
Wa ẓallalnā ‘alaikumul-gamāma wa anzalnā ‘alaikumul-manna was-salwā, kulū min ṭayyibāti mā razaqnākum, wa mā ẓalamūnā wa lākin kānū anfusahum yaẓlimūn(a).
[57]
Dan Kame’ naungi niko ngen awan, serto Kame’ nurunke kepado niko "manna" serto "salwa" 54 . nedola dari tedoan yên sae-sae yên sampun Kame’ sungke kepado niko; serto nanola mereka niku nganiayo Kame’; namun mereka nikula yên nganiayo diri mereka dewek.
54) Sala sios nikmat Tuhan kepado mereka Nikula: wong-wong niku sesampun niku dinaungi awan sewaktu mereka niku melaku di panas terik padang pasir. manna nikula: tedoan manis sebagi madu. Salwa nikula: burung sebangso puyuh.
وَاِذْ قُلْنَا ادْخُلُوْا هٰذِهِ الْقَرْيَةَ فَكُلُوْا مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَّادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَّقُوْلُوْا حِطَّةٌ نَّغْفِرْ لَكُمْ خَطٰيٰكُمْ ۗ وَسَنَزِيْدُ الْمُحْسِنِيْنَ٥٨
Wa iż qulnadkhulū hāżihil-qaryata fakulū minhā ḥaiṡu syi'tum ragadaw wadkhulul- bāba sujjadaw wa qūlū ḥiṭṭatun nagfir lakum khaṭāyākum, wa sanazīdul-muḥsinīn(a).
[58]
Serto (imutla), sewaktu Kame’ befirman: "Melebula niko ke negeri niki (Baitul Maqdis), serto nedola dari hasil buminyo, yên kata jugo lazit dipundi saos yên niko demeni, serto melebula ke lawang gerbangnyo sambil besujud 55 , serto Kelapkela: "Bebaskela Kame’ dari doso", cengki Kame’ ampuni kesalahan-kesalahan niko, serto mengkin Kame’ ayun nambah (sungan Kame’) kepado sedanten wong yên bedamel sae".
55) Maksudnyo kelap sebagian ahli tafsir: nundu’ke awak.
فَبَدَّلَ الَّذِيْنَ ظَلَمُوْا قَوْلًا غَيْرَ الَّذِيْ قِيْلَ لَهُمْ فَاَنْزَلْنَا عَلَى الَّذِيْنَ ظَلَمُوْا رِجْزًا مِّنَ السَّمَاۤءِ بِمَا كَانُوْا يَفْسُقُوْنَ ࣖ٥٩
Fabaddalal-lażīna ẓalamū qaulan gairal-lażī qīla lahum fa anzalnā ‘alal-lażīna ẓalamū rijzam minas-samā'i bimā kānū yafsuqūn(a).
[59]
Sampun niku sedanten wong yên zalim ngenti perinta dengen (namelke) yên nano diperintake kepado wong-wong niku. sebab niku Kame’ timpoke peranti sedanten wong yên zalim niku dari langit, kerno mereka niku bedamel fasik.
۞ وَاِذِ اسْتَسْقٰى مُوْسٰى لِقَوْمِهٖ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِّعَصَاكَ الْحَجَرَۗ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا ۗ قَدْ عَلِمَ كُلُّ اُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ ۗ كُلُوْا وَاشْرَبُوْا مِنْ رِّزْقِ اللّٰهِ وَلَا تَعْثَوْا فِى الْاَرْضِ مُفْسِدِيْنَ٦٠
Wa iżistasqā mūsā liqaumihī faqulnaḍrib bi‘aṣākal-ḥajar(a), fanfajarat minhuṡnatā ‘asyrata ‘ainā(n), qad ‘alima kullu unāsim masyrabahum, kulū wasyrabū mir rizqillāhi wa lā ta‘ṡau fil-arḍi mufsidīn(a).
[60]
Serto (imutla) sewaktu Musa mohon banyu peranti kaumnya, sampun niku Kame’ befirman: "Gebokla batu niku ngen tongkat niko". sampun niku mancarla daripadonyo dua belas mato banyu. selesernyo saben-saben suku sampun wikan wada ngumbenyo (dewek-dewek) 56 . Nedo serto ngumbela rezki (yen disungke) Allah, serto nano angsal niko belamburan di muko bumi ngen damelke kerusakan.
56) Nikula sekata suku Bani Israil peca’ tersebut jerû surat Al A'raaf ayat 160.
وَاِذْ قُلْتُمْ يٰمُوْسٰى لَنْ نَّصْبِرَ عَلٰى طَعَامٍ وَّاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنْۢبِتُ الْاَرْضُ مِنْۢ بَقْلِهَا وَقِثَّاۤىِٕهَا وَفُوْمِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا ۗ قَالَ اَتَسْتَبْدِلُوْنَ الَّذِيْ هُوَ اَدْنٰى بِالَّذِيْ هُوَ خَيْرٌ ۗ اِهْبِطُوْا مِصْرًا فَاِنَّ لَكُمْ مَّا سَاَلْتُمْ ۗ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ وَبَاۤءُوْ بِغَضَبٍ مِّنَ اللّٰهِ ۗ ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ كَانُوْا يَكْفُرُوْنَ بِاٰيٰتِ اللّٰهِ وَيَقْتُلُوْنَ النَّبِيّٖنَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ۗ ذٰلِكَ بِمَا عَصَوْا وَّكَانُوْا يَعْتَدُوْنَ ࣖ٦١
Wa iż qultum yā mūsā lan naṣbira ‘alā ṭa‘āmiw wāḥidin fad‘u lanā rabbaka yukhrij lanā mimmā tumbitul-arḍu mim baqlihā wa qiṡṡā'ihā wa fūmihā wa ‘adasihā wa baṣalihā, qāla atastabdilūnal-lażī huwa adnā bil-lażī huwa khair(un), ihbiṭū miṣran fa inna lakum mā sa'altum, wa ḍuribat ‘alaihimuż-żillatu wal-maskanatu wa bā'ū bigaḍabim minallāh(i), żālika bi'annahum kānū yakfurūna bi'āyātillāhi wa yaqtulūnan- nabiyyīna bi gairil-ḥaqq(i), żālika bimā ‘aṣaw wa kānū ya‘tadūn(a).
[61]
Serto (imutla), sewaktu niko bekelap: "Hai Musa, Kame’ nano angsal sabar ngen sios macam nedoan saos. sebab niku pintake kame’ kepado Tuhan niko, supayo Dio metuke bagi kame’ dari napi yên ditumbuke bumi, yakni sayur-mayurnyo, timunnyo, bawang putihnyo, kacang adasnyo, serto bawang abangnyo". Musa bekelap: "Ayun dak niko ngembil yên endep sebagi pengenti yên langkung sae? Kesanala niko ke sios kota, pasti niko angsal napi yên niko tedo". sampun niku ditimpokela kepado mereka niku nisto serto kehinoan, serto mereka niku angsal kemurkoan dari Allah. Yên ma'niku (tedades) kerno mereka niku sampun ngingkari ayat-ayat Allah serto munu sedanten Nabi yên memang nano dileserke. ma'niku (tedades) kerno mereka niku sampun namelke durhako serto keliwatan.
اِنَّ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَالَّذِيْنَ هَادُوْا وَالنَّصٰرٰى وَالصَّابِــِٕيْنَ مَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْۚ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُوْنَ٦٢
Innal-lażīna āmanū wal-lażīna hādū wan-naṣārā waṣ-ṣābi'īna man āmana billāhi wal- yaumil-ākhiri wa ‘amila ṣāliḥan fa lahum ajruhum ‘inda rabbihim, wa lā khaufun ‘alaihim wa lā hum yaḥzanūn(a).
[62]
Selesernyo sedanten wong mukmin, sedanten wong Yahudi, sedanten wong Nasrani serto sedanten wong Shabiin 57, sinten saos diantaro wong-wong niku yên selesernyo beriman kepado Allah 58 , dinten kiamat serto beramal soleh 59 , mereka niku ayun nerimo pahalo dari Tuhan mereka niku, nano wênten kekhawatiran kepado mereka niku, serto nano (pulo) mereka niku pilu ati.
57) Shabiin nikula sedanten wong yên numuti syari'at nabi-nabi zaman kerehen atawa sedanten wong yên nyemba bintang atawa dewa-dewa.
58) Sedanten wong mukmin ma'niku jugo wong Yahudi, Nasrani serto Shabiin yên beriman kepado Allah temasuk iman kepado Muhammad s.a.w., yakin kepado dinten kiamat dan namelke amalan sole, mereka niku angsal pahalo dari Allah.
59) Nikula damelan yên sae yên diperintake agami Islam, sae yên behubungan dengen agamo atawa nano.
وَاِذْ اَخَذْنَا مِيْثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّوْرَۗ خُذُوْا مَآ اٰتَيْنٰكُمْ بِقُوَّةٍ وَّاذْكُرُوْا مَا فِيْهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُوْنَ٦٣
Wa iż akhażnā mīṡāqakum wa rafa‘nā fauqakumuṭ-ṭūr(a), khużū mā ātainākum biquwwatiw ważkurū mā fīhi la‘allakum tattaqūn(a).
[63]
Serto (imutla), sewaktu Kame’ ngembil semayoan dari niko serto Kame’ angkatke gunung (Thursina) di pucu’ niko (serayo Kame’ bekelap): "Cengkemla napi yên Kame’ sungke kepado niko serto imutla sesampun niku napi yên wênten di jerûnyo, supayo niko betakwa".
ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ مِّنْۢ بَعْدِ ذٰلِكَ فَلَوْلَا فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهٗ لَكُنْتُمْ مِّنَ الْخٰسِرِيْنَ٦٤
Ṡumma tawallaitum mim ba‘di żālika falau lā faḍlullāhi ‘alaikum wa raḥmatuhū lakuntum minal-khāsirīn(a).
[64]
Sampun niku niko bepaling sesampun (wêntennyo semayoan) niku, Dadesnyo kalu nano wênten kurnia Allah serto rahmatNyo pucu’ niko, cengki niko tegolong wong yên rugi.
وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِيْنَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِى السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ كُوْنُوْا قِرَدَةً خٰسِـِٕيْنَ٦٥
Wa laqad ‘alimtumul-lażīna‘tadau minkum fis-sabti faqulnā lahum kūnū qiradatan khāsi'īn(a).
[65]
Serto selesernyo sampun niko wikani sedanten wong yên ngelanggar di antaro niko pado dinten Sabtu 60 , sampun niku Kame’ berfirman kepado mereka niku: "Dadesla niko beruk 61 yên hino".
60) Dinten Sabtu nikula dinten yên khusus peranti beribadat bagi sedanten wong Yahudi.
61) Sebagian ahli tafsir mandang bahwo niki sebagai sios perumpamoan, retinyo ati mereka niku memper ati beruk, kerno sami-sami nano nerimo nasehat serto peringetan. Pendapet jumhur mufassir nikula mereka niku selesernyo beubah dades beruk, saos nano beranak, nano nedo dan ngumbi, serto urip nano lebi dari telu dinten.
فَجَعَلْنٰهَا نَكَالًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِيْنَ٦٦
Faja‘alnāhā nakālal limā baina yadaihā wa mā khalfahā wa mau‘iẓatal lil-muttaqīn(a).
[66]
Dadesnyo Kame’ dadeske yên ma'niku peringetan bagi sedanten wong di waktu niku, serto bagi mereka niku yên rawu sesampun niku, serto dades pelajaran bagi sedanten wong yên betakwa.
وَاِذْ قَالَ مُوْسٰى لِقَوْمِهٖٓ اِنَّ اللّٰهَ يَأْمُرُكُمْ اَنْ تَذْبَحُوْا بَقَرَةً ۗ قَالُوْٓا اَتَتَّخِذُنَا هُزُوًا ۗ قَالَ اَعُوْذُ بِاللّٰهِ اَنْ اَكُوْنَ مِنَ الْجٰهِلِيْنَ٦٧
Wa iż qāla mūsā liqaumihī innallāha ya'murukum an tażbaḥū baqarah(tan), qālū atattakhiżunā huzuwā(n), qāla a‘ūżu billāhi an akūna minal-jāhilīn(a).
[67]
Serto (imutla), sewaktu Musa bekelap kepado kaumnyo: "Selesernyo Allah ngengken niko nyemle sios sapi betino." mereka niku bekelap: "napi niko ayun dadeske Kame’ bua ejekan?" 62 Musa nyawab: " Kulo belindung kepado Allah supayo nano dades sala sios wong dari sedanten wong yên jail".
62) Hikma Allah ngengken nyemele sapi nikula supayo lenget raso penghormatan mereka niku tehadep sapi yên perna mereka sembah.
قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَّنَا مَا هِيَ ۗ قَالَ اِنَّهٗ يَقُوْلُ اِنَّهَا بَقَرَةٌ لَّا فَارِضٌ وَّلَا بِكْرٌۗ عَوَانٌۢ بَيْنَ ذٰلِكَ ۗ فَافْعَلُوْا مَا تُؤْمَرُوْنَ٦٨
Qālud‘u lanā rabbaka yubayyil lanā mā hiy(a), qāla innahū yaqūlu innahā baqaratul lā fāriḍuw wa lā bikr(un), ‘awānum baina żālik(a), faf‘alū mā tu'marūn(a).
[68]
Mereka niku nyawab: " mohonkela kepado Tuhan niko peranti Kame’, supayo Dio nerangke kepado Kame’; sapi betino napi dio niku." Musa nyawab: "Selesernyo Allah befirman bahwo sapi betino niku wêntenla sapi betino yên nano tuo serto nano mudo; petengahan antaro niku; Dadesnyo damelkela napi yên dikengken kepado niko".
قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَّنَا مَا لَوْنُهَا ۗ قَالَ اِنَّهٗ يَقُوْلُ اِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاۤءُ فَاقِعٌ لَّوْنُهَا تَسُرُّ النّٰظِرِيْنَ٦٩
Qālud‘u lanā rabbaka yubayyil lanā mā launuhā, qāla innahū yaqūlu innahā baqaratun ṣafrā'u fāqi‘ul launuhā tasurrun-nāẓirīn(a).
[69]
Mereka niku bekelap: "Mohonkela kepado Tuhan niko peranti kame’ supayo Dia nerangkan kepado kame’ napi warnonyo". Musa nyawab: "Selesernyo Allah befirman bahwo sapi betino niku wêntenla sapi betino yên kuning, yên kuning tuo warnonyo, male nemeni ati sedanten wong yên ningalnyo."
قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَّنَا مَا هِيَۙ اِنَّ الْبَقَرَ تَشٰبَهَ عَلَيْنَاۗ وَاِنَّآ اِنْ شَاۤءَ اللّٰهُ لَمُهْتَدُوْنَ٧٠
Qālud‘u lanā rabbaka yubayyil lanā mā hiy(a), innal-baqara tasyābaha ‘alainā, wa innā in syā'allāhu lamuhtadūn(a).
[70]
Mereka niku bekelap: "Mohonkela kepado Tuhan niko peranti kame’ supayo Dio nerangke kepado kame’ mak pundi hakikat sapi betino niku, kerno selesernyo sapi niku (maler) samar bagi kame’ serto selesernyo kame’ insya Allah angsal hidayah (peranti merole sapi niku)."
قَالَ اِنَّهٗ يَقُوْلُ اِنَّهَا بَقَرَةٌ لَّا ذَلُوْلٌ تُثِيْرُ الْاَرْضَ وَلَا تَسْقِى الْحَرْثَۚ مُسَلَّمَةٌ لَّاشِيَةَ فِيْهَا ۗ قَالُوا الْـٰٔنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ فَذَبَحُوْهَا وَمَا كَادُوْا يَفْعَلُوْنَ ࣖ٧١
Qāla innahū yaqūlu innahā baqaratul lā żalūlun tuṡīrul-arḍa wa lā tasqil-ḥarṡ(a), musallamatul lā syiyata fīhā, qālul-'āna ji'ta bil-ḥaqqi fażabaḥūhā wa mā kādū yaf‘alūn(a).
[71]
Musa bekelap: "Selesernyo Allah befirman bahwo sapi betino niku wêntenla sapi betino yên dereng perna digunoke peranti majak tana serto nano pulo peranti manyui taneman, nano becacat, nano wênten belangnyo." wong-wong niku bekelap: "Mak niki dinten barula niko nerangke hakikat sapi betino yên selesernyo". sampun niku mereka nyemelenya serto ampir saos mereka nano namelke perintah niku 63 .
63) Kerno sapi yên sesuai syarat yên dikelapke niku saro diperole, ampir mereka nano angsal nemukenyo.
وَاِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادّٰرَءْتُمْ فِيْهَا ۗ وَاللّٰهُ مُخْرِجٌ مَّا كُنْتُمْ تَكْتُمُوْنَ ۚ٧٢
Wa iż qultum nafsan faddāra'tum fīhā, wallāhu mukhrijum mā kuntum taktumūn(a).
[72]
Serto (imutla), sewaktu niko munu sios wong sampun niku niko saling nudu tentang niku. serto Allah ayun nyingkepke napi yên selamo niki niko nyingitke.
فَقُلْنَا اضْرِبُوْهُ بِبَعْضِهَاۗ كَذٰلِكَ يُحْيِ اللّٰهُ الْمَوْتٰى وَيُرِيْكُمْ اٰيٰتِهٖ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُوْنَ٧٣
Faqulnaḍribūhu biba‘ḍihā, każālika yuḥyillāhul-mautā wa yurīkum āyātihī la‘allakum ta‘qilūn(a).
[73]
Sampun niku Kame’ befirman: "Gebokla mayet niku ngen sebagian anggota sapi betino niku !" ma'nikula Allah nguripke male sedanten wong yên sampun padem, serto ningalke pado niko alamat kekuasoanNyo supayo niko wikan 64 .
64) Kelap jumhur mufassirin ayat niki wênten hubungannyo dengen peristiwo yen didamelke ole sios wong dari Bani Israil. dewek-dewek mereka niku saling nudu tentang sinten yên munu niku. sesampun mereka makto masala niku kepado Musa a.s., Allah ngengken mereka nyemele sesios sapi betino supayo wong yên tebunu niku angsal urip male serto nerangke sinten yên mununyo sesampun digebuk dengen sebagian badan sapi niku.
ثُمَّ قَسَتْ قُلُوْبُكُمْ مِّنْۢ بَعْدِ ذٰلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ اَوْ اَشَدُّ قَسْوَةً ۗ وَاِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْاَنْهٰرُ ۗ وَاِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاۤءُ ۗوَاِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللّٰهِ ۗوَمَا اللّٰهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُوْنَ٧٤
Ṡumma qasat qulūbukum mim ba‘di żālika fahiya kal-ḥijārati au asyaddu qaswah(tan), wa inna minal-ḥijārati lamā yatafajjaru minhul-anhār(u), wa inna minhā lamā yasysyaqqaqu fayakhruju minhul-mā'(u), wa inna minhā lamā yahbiṭu min khasy-yatillāh(i), wa mallāhu bigāfilin ‘ammā ta‘malūn(a).
[74]
Sesampun niku ati niko dades keras pecak batu, bahkan keras banget. Padohal diantaro batu-batu niku selesernyo wênten yên ngalir sungi-sungi dari padonyo serto diantaronyo selesernyo wênten yên teteta’ sampun niku metula mato banyu dari padonyo serto di antaronyo selesernyo wênten yên tejungkel campa’, kerno wedhi kepado Allah. serto Allah selesernyo nano lenga dari napi yên niko damelke.
۞ اَفَتَطْمَعُوْنَ اَنْ يُّؤْمِنُوْا لَكُمْ وَقَدْ كَانَ فَرِيْقٌ مِّنْهُمْ يَسْمَعُوْنَ كَلَامَ اللّٰهِ ثُمَّ يُحَرِّفُوْنَهٗ مِنْۢ بَعْدِ مَا عَقَلُوْهُ وَهُمْ يَعْلَمُوْنَ٧٥
Afa taṭma‘ūna ay yu'minū lakum wa qad kāna farīqum minhum yasma‘ūna kalāmallāhi ṡumma yuḥarrifūnahū mim ba‘di mā ‘aqalūhu wa hum ya‘lamūn(a).
[75]
Napi niko maler ngarepke mereka niku ayun pecayo kepado niko, Padohal segolongan dari mereka niku ngerunguke firman Allah, sampun niku mereka niku ngubanyo sesampun mereka mahaminyo, deng mereka niku wikan? 65
65) Yên dimaksud nikula nenek-moyang mereka yên nyimpen Taurat, sampun niku Taurat niku diobah-obah mereka; di antaronyo sifat-sifat Nabi Muhammad s.a.w. yên tesebut jerû Taurat niku.
وَاِذَا لَقُوا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا قَالُوْٓا اٰمَنَّاۚ وَاِذَا خَلَا بَعْضُهُمْ اِلٰى بَعْضٍ قَالُوْٓا اَتُحَدِّثُوْنَهُمْ بِمَا فَتَحَ اللّٰهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاۤجُّوْكُمْ بِهٖ عِنْدَ رَبِّكُمْ ۗ اَفَلَا تَعْقِلُوْنَ٧٦
Wa iżā laqul-lażīna āmanū qālū āmannā, wa iżā khalā ba‘ḍuhum ilā ba‘ḍin qālū atuḥaddiṡūnahum bimā fataḥallāhu ‘alaikum liyuḥājjūkum bihī ‘inda rabbikum, afalā ta‘qilūn(a).
[76]
Serto napi bilo mereka niku kepanggi ngen sedanten wong yên beriman, mereka bekelap:" Kame’pun sampun beriman," tapi napi bilo mereka besami mereka saos, sampun niku mereka bekelap: "Napi dio niko nyerioske kepado wong-wong niku (sedanten wong mukmin) napi yên sampun diterangke Allah kepado niko, supayo ngen ma'niku mereka niku angsal ngalake hujjah niko di adepan Tuhan niko; nanoka niko wikan?" 66
66) Sebagian Bani Israil yên ngaku beriman kepado Nabi Muhammad s.a.w niku perna becerios kepado sedanten wong Islam, bahwo jerû Taurat memang dikelapke tentang kerawuan Nabi Muhammad s.a.w. Dadesnyo golongan lian negur mereka niku dengen ngelapke: "Menapi niko nyerioske hal niku kepado sedanten wong Islam sehinggo hujjah wong-wong niku betamba kuat?"
اَوَلَا يَعْلَمُوْنَ اَنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّوْنَ وَمَا يُعْلِنُوْنَ٧٧
Awalā ya‘lamūna annallāha ya‘lamu mā yusirrūna wa mā yu‘linūn(a).
[77]
Nanoka wong-wong niku wikan bahwo Allah wikan sedanten yên mereka nyingitke serto sedanten yên mereka kelapke?
وَمِنْهُمْ اُمِّيُّوْنَ لَا يَعْلَمُوْنَ الْكِتٰبَ اِلَّآ اَمَانِيَّ وَاِنْ هُمْ اِلَّا يَظُنُّوْنَ٧٨
Wa minhum umiyyūna lā ya‘lamūnal-kitāba illā amāniyya wa in hum illā yaẓunnūn(a).
[78]
Serto diantaro mereka niku wênten yên buto uruf, nano wikan Al-kitab (Taurat), kacowali dongengan bohongan saos serto yên mereka dugo saos 67 .
67) Kekataan bangsa Yahudi niku buto urup, serto nano wikan isi Taurat selian dari dongeng-dongeng yên dicerioske pendeta-pendeta mereka saos.
فَوَيْلٌ لِّلَّذِيْنَ يَكْتُبُوْنَ الْكِتٰبَ بِاَيْدِيْهِمْ ثُمَّ يَقُوْلُوْنَ هٰذَا مِنْ عِنْدِ اللّٰهِ لِيَشْتَرُوْا بِهٖ ثَمَنًا قَلِيْلًا ۗفَوَيْلٌ لَّهُمْ مِّمَّا كَتَبَتْ اَيْدِيْهِمْ وَوَيْلٌ لَّهُمْ مِّمَّا يَكْسِبُوْنَ٧٩
Fawailul lil-lażīna yaktubūnal-kitāba bi'aidīhim ṡumma yaqūlūna hāżā min ‘indillāhi liyasytarū bihī ṡamanan qalīlā(n), fawailul lahum mimmā katabat aidīhim wa wailul lahum mimmā yaksibūn(a).
[79]
Dadesnyo kecelakoan yên agengla bagi sedanten wong yên nulis Al kitab ngen tangan wong-wong niku dewek, sampun niku dikelapkenyo; "Niki dari Allah", (dengen maksud) peranti napetke keuntungan setiti’ dengen damelan niku. Dadesnyo celako yên agengla bagi mereka niku, akibat napi yên ditulis ole tangan mereka dewek, serto celako yên agengla bagi mereka , akibat napi yên mereka damelke.
وَقَالُوْا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ اِلَّآ اَيَّامًا مَّعْدُوْدَةً ۗ قُلْ اَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللّٰهِ عَهْدًا فَلَنْ يُّخْلِفَ اللّٰهُ عَهْدَهٗٓ اَمْ تَقُوْلُوْنَ عَلَى اللّٰهِ مَا لَا تَعْلَمُوْنَ٨٠
Wa qālū lan tamassanan-nāru illā ayyāmam ma‘dūdah (tan), qul attakhażtum ‘indallāhi ‘ahdan falay yukhlifallāhu ‘ahdahū am taqūlūna ‘alallāhi mā lā ta‘lamūn(a).
[80]
Serto mereka bekelap: "Kame’ sekali-kali nano ayun disenggol api nerako, kacowali selambat pinten-pinten dinten saos." Kelapkela: "Sampunka niko nerimo semayoan dari Allah sehinggo Allah nano ayun mungkiri semayoan-Nyo, atawa niko ngelapke saos tehadep Allah napi yên nano niko wikani?"
بَلٰى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَّاَحَاطَتْ بِهٖ خَطِيْۤـَٔتُهٗ فَاُولٰۤىِٕكَ اَصْحٰبُ النَّارِ ۚ هُمْ فِيْهَا خٰلِدُوْنَ٨١
Balā man kasaba sayyi'ataw wa aḥāṭat bihī khaṭī'atuhū fa ulā'ika aṣḥābun-nār(i), hum fīhā khālidūn(a).
[81]
(Didinyo ma'niku), yên leser: Sinten saos bedamel doso serto io sampun dilingkupi ole dosonyo, wong-wong niku Nikula penunggu nerako, wong-wong niku kekel di jerûnyo.
وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ اُولٰۤىِٕكَ اَصْحٰبُ الْجَنَّةِ ۚ هُمْ فِيْهَا خٰلِدُوْنَ ࣖ٨٢
Wal-lażīna āmanū wa ‘amiluṣ-ṣāliḥāti ulā'ika aṣḥābul-jannah(ti), hum fīhā khālidūn(a).
[82]
Serto sedanten wong yên beriman serto beramal sole, mereka niku penunggu suargo; mereka niku kekel di jerûnyo.
وَاِذْ اَخَذْنَا مِيْثَاقَ بَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ لَا تَعْبُدُوْنَ اِلَّا اللّٰهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ اِحْسَانًا وَّذِى الْقُرْبٰى وَالْيَتٰمٰى وَالْمَسٰكِيْنِ وَقُوْلُوْا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَّاَقِيْمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَۗ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ اِلَّا قَلِيْلًا مِّنْكُمْ وَاَنْتُمْ مُّعْرِضُوْنَ٨٣
Wa iż akhażnā mīṡāqa banī isrā'īla lā ta‘budūna illallāha wa bil-wālidaini iḥsānaw wa żil-qurbā wal-yatāmā wal-masākīni wa qūlū lin-nāsi ḥusnaw wa aqīmuṣ-ṣalāta wa ātuz-zakāh(ta), ṡumma tawallaitum illā qalīlam minkum wa antum mu‘riḍūn(a).
[83]
Serto (imutla), sewaktu Kame’ ngembil semayoan dari Bani Israil (nikula): nano angsal niko nyemba selian Allah, serto bedamel kesaeanla kepado emek bak, sanak kadang, buda'-buda' yatim, serto sedanten wong miskin, serta kelapkela kelapan yên sae kepado wong, tega’kela semayang serto nunaikela zakat. sampun niku niko nano menuhi semayoan niku, kacowali sebagian alit daripado niko, serto niko sesampun niku bepaling.
وَاِذْ اَخَذْنَا مِيْثَاقَكُمْ لَا تَسْفِكُوْنَ دِمَاۤءَكُمْ وَلَا تُخْرِجُوْنَ اَنْفُسَكُمْ مِّنْ دِيَارِكُمْ ۖ ثُمَّ اَقْرَرْتُمْ وَاَنْتُمْ تَشْهَدُوْنَ٨٤
Wa iż akhażnā mīṡāqakum lā tasfikūna dimā'akum wa lā tukhrijūna anfusakum min diyārikum ṡumma aqrartum wa antum tasyhadūn(a).
[84]
Serto (imutla), sewaktu Kame’ ngembil semayoan dari niko (yakni): niko nano ayun numpake dara niko (munu wong), serto niko nano ayun ngusir awak niko (dulur niko sebangso) dari kampung halaman niko, sampun niku niko berikrar (ayun menuinyo) deng niko nyaksikenyo.
ثُمَّ اَنْتُمْ هٰٓؤُلَاۤءِ تَقْتُلُوْنَ اَنْفُسَكُمْ وَتُخْرِجُوْنَ فَرِيْقًا مِّنْكُمْ مِّنْ دِيَارِهِمْۖ تَظٰهَرُوْنَ عَلَيْهِمْ بِالْاِثْمِ وَالْعُدْوَانِۗ وَاِنْ يَّأْتُوْكُمْ اُسٰرٰى تُفٰدُوْهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ اِخْرَاجُهُمْ ۗ اَفَتُؤْمِنُوْنَ بِبَعْضِ الْكِتٰبِ وَتَكْفُرُوْنَ بِبَعْضٍۚ فَمَا جَزَاۤءُ مَنْ يَّفْعَلُ ذٰلِكَ مِنْكُمْ اِلَّا خِزْيٌ فِى الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا ۚوَيَوْمَ الْقِيٰمَةِ يُرَدُّوْنَ اِلٰٓى اَشَدِّ الْعَذَابِۗ وَمَا اللّٰهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُوْنَ٨٥
Ṡumma antum hā'ulā'i taqtulūna anfusakum wa tukhrijūna farīqam minkum min diyārihim taẓāharūna ‘alaihim bil-iṡmi wal-‘udwān(i), wa iy ya'tūkum usārā tufādūhum wa huwa muḥarramun ‘alaikum ikhrājuhum, afa tu'minūna biba‘ḍil-kitābi wa takfurūna bi ba‘ḍ(in), famā jazā'u may yaf‘alu żālika minkum illā khizyun fil-ḥayātid-dun-yā, wa yaumal-qiyāmati yuraddūna ilā asyaddil-‘ażāb(i), wa mallāhu bigāfilin ‘ammā ta‘malūn(a).
[85]
Sampun niku niko (Bani Israil) munu awak niko (dulur niko sebangso) serto ngusir segolongan daripado niko dari kampung halamannyo, niko bantu membantu tehadep wong-wong niku dengen muat doso serto pemusuan; tapi kalu wong-wong niku rawu kepado niko sebagi tawanan, niko tebus mereka niku, Padohal ngusir mereka niku (juga) nano angsal bagi niko. Napi dio niko beriman kepado sebagian Al-kitab (Taurat) serto ingkar tehadep sebagian yên lian? Nano wêntenla balasan bagi wong yên bedamel ma'niku dari pado niko, melianke kenistoan jerû keuripan dunio, serto pado dinten kiamat mereka niku dimantu’ke kepado sikso yên berat sanget. Allah nano lengo dari napi yên niko damelke 68 .
68) Ayat niki bekenoan dengen cerita wong Yahudi di Madinah pado pemuloan Hijrah. Yahudi Bani Quraizhah berencang dengen suku Aus, serto Yahudi dari Bani Nadhir berencang dengen sedanten wong Khazraj. antara suku Aus serto suku Khazraj sedereng Islam sesampun niku wente pesengketoan serto peperangan yên nyebabke Bani Quraizhah nolong Aus serto Bani Nadhir nolong sedanten wong Khazraj. sampe antaro keduo iko' suku Yahudi niku tedades peperangan serto tangkep-menangkep, kareno nolong rencangnyo. tapi kalu sampun niku wênten sedanten wong Yahudi tetawan, Dadesnyo keduo iko' suku Yahudi niku besepakat peranti nebusnyo meski wong-wong niku sederengnyo beperang-perangan.
اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ اشْتَرَوُا الْحَيٰوةَ الدُّنْيَا بِالْاٰخِرَةِ ۖ فَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ يُنْصَرُوْنَ ࣖ٨٦
Ulā'ikal-lażīnasytarawul-ḥayātad-dun-yā bil-ākhirah(ti), falā yukhaffafu ‘anhumul-‘ażābu wa lā hum yunṣarūn(a).
[86]
Nikula sedanten wong yên numbas keuripan dunio dengen (keuripan) akhirat, Dadesnyo nano ayun dientengke siksoan mereka serto mereka nano ayun ditolong.
وَلَقَدْ اٰتَيْنَا مُوْسَى الْكِتٰبَ وَقَفَّيْنَا مِنْۢ بَعْدِهٖ بِالرُّسُلِ ۖ وَاٰتَيْنَا عِيْسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنٰتِ وَاَيَّدْنٰهُ بِرُوْحِ الْقُدُسِۗ اَفَكُلَّمَا جَاۤءَكُمْ رَسُوْلٌۢ بِمَا لَا تَهْوٰىٓ اَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ ۚ فَفَرِيْقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيْقًا تَقْتُلُوْنَ٨٧
Wa laqad ātainā mūsal-kitāba wa qaffainā mim ba‘dihī bir-rusul(i), wa ātainā ‘īsabna maryamal-bayyināti wa ayyadnāhu birūḥil-qudus(i), afakullamā jā'akum rasūlum bimā lā tahwā anfusukumustakbartum, fafarīqan każżabtum wa farīqan taqtulūn(a).
[87]
Serto selesernyo Kame’ sampun nurunke Al-kitab (Taurat) kepado Musa, serto Kame’ sampun nyusulinyo (beturut-turut) sesampun niku dengen rasul-rasul, serto sampun Kame’ sungke bukti-bukti keleseran (mukjizat) kepado Isa putro Maryam serto Kame’ nguatkenyo dengen Ruhul Qudus 69 . Napi dio sedantennyo rawu kepado niko sios wong Rasul makto sesios (pelajaran) yên nano sami (tepat) dengen keayunan niko sampun niku niko congkak; Dadesnyo pinten-pinten wong (diantaro mereka niku) niko budike serto pinten-pinten wong (yên lian) niko bunu?
69) Maksudnyo: kedadesan Isa a.s. wêntenla kedadesan yên luar biaso, nano wênten bapak, nikula dengen tiupan Ruhul Qudus ole Jibril kepado diri Maryam. niki termasuk mukjizat Isa a.s. kelap jumhur musafirin, bahwo Ruhul Qudus niku nikula Malaikat Jibril.
وَقَالُوْا قُلُوْبُنَا غُلْفٌ ۗ بَلْ لَّعَنَهُمُ اللّٰهُ بِكُفْرِهِمْ فَقَلِيْلًا مَّا يُؤْمِنُوْنَ٨٨
Wa qālū qulūbunā gulf(un), bal la‘anahumullāhu bikufrihim faqalīlam mā yu'minūn(a).
[88]
Serto mereka niku bekelap: "ati kame’ tetutup". tapi selesernyo Allah sampun ngutuk mereka niku kareno keingkeran mereka; Dadesnyo sanget setiti’ diantaro mereka yên beriman.
وَلَمَّا جَاۤءَهُمْ كِتٰبٌ مِّنْ عِنْدِ اللّٰهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْۙ وَكَانُوْا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُوْنَ عَلَى الَّذِيْنَ كَفَرُوْاۚ فَلَمَّا جَاۤءَهُمْ مَّا عَرَفُوْا كَفَرُوْا بِهٖ ۖ فَلَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الْكٰفِرِيْنَ٨٩
Wa lammā jā'akum kitābum min ‘indillāhi muṣaddiqul limā ma‘ahum, wa kānū min qablu yastaftiḥūna ‘alal-lażīna kafarū, falammā jā'ahum mā ‘arafū kafarū bih(ī), fala‘natullāhi ‘alal-kāfirīn(a).
[89]
Serto sesampun rawu kepado wong-wong niku Al Quran dari Allah yên ngeleserke napi yên wênten pado wong-wong niku 70 , Padohal sederengnya wong-wong niku biaso mohon (kerawuan Nabi) peranti angsal kemenangan atas sedanten wong kafir, Dadesnyo sesampun rawu kepado wong-wong niku napi yên sampun wong-wong niku wikani, wong-wong niku sampun niku ingkar kepadonya. Dadesnyo la'nat Allah-la peranti sedanten wong yên ingkar niku.
70) Maksudnyo kerawuan Nabi Muhammad s.a.w. yên wênten di jerû Taurat dipundi diterangke sifat-sifatnyo.
بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهٖٓ اَنْفُسَهُمْ اَنْ يَّكْفُرُوْا بِمَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ بَغْيًا اَنْ يُّنَزِّلَ اللّٰهُ مِنْ فَضْلِهٖ عَلٰى مَنْ يَّشَاۤءُ مِنْ عِبَادِهٖ ۚ فَبَاۤءُوْ بِغَضَبٍ عَلٰى غَضَبٍۗ وَلِلْكٰفِرِيْنَ عَذَابٌ مُّهِيْنٌ٩٠
Bi'samasytarau bihī anfusahum ay yakfurū bimā anzalallāhu bagyan ay yunazzilallāhu min faḍlihī ‘alā may yasyā'u min ‘ibādih(ī), fabā'ū bigaḍabin ‘alā gaḍab(in), wa lil-kāfirīna ‘ażābum muhīn(un).
[90]
Alangke jahatnyo (damelan) wong-wong niku yên besadi awaknyo dewek dengen kekafiran kepado napi yên sampun diturunke Allah, kerno dengki bahwo Allah nyampa’ke kurnia-Nyo 71 kepado sinten yên diayuni-Nyo diantaro hamba-hamba-Nyo. kerno niku wong-wong niku angsal murko sesampun (angsal) kemurkoan 72 . serto peranti sedanten wong kafir siksoan yên nginoke.
71)Maksudnyo: Allah nurunke wahyu (kenabian) kepado Muhammad s.a.w.
72) Maksudnyo: wong-wong niku angsal kemurkoan yên belipet-ganda nikula kemurkoan kerno nano beriman kepado Muhammad s.a.w. serto kemurkaan yên disebabke damelan wong-wong niku kerehen, Yakni munuh Nabi, mudikenyo, ngoba isi Taurat serto liannyo.
وَاِذَا قِيْلَ لَهُمْ اٰمِنُوْا بِمَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ قَالُوْا نُؤْمِنُ بِمَآ اُنْزِلَ عَلَيْنَا وَيَكْفُرُوْنَ بِمَا وَرَاۤءَهٗ وَهُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَهُمْ ۗ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُوْنَ اَنْۢبِيَاۤءَ اللّٰهِ مِنْ قَبْلُ اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِيْنَ٩١
Wa iżā qīla lahum āminū bimā anzalallāhu qālū nu'minu bimā unzila ‘alainā wa yakfurūna bimā warā'ah(ū), wa huwal-ḥaqqu muṣaddiqal limā ma‘ahum, qul falima taqtulūna ambiyā'allāhi min qablu in kuntum mu'minīn(a).
[91]
Serto napi bilo dikelapke kepado wong-wong niku: "Berimanla kepado Al Quran yên diturunke Allah," wong-wong niku bekelap: "Kame’ saos beriman kepado napi yên diturunke kepado Kame’". serto wong-wong niku kafir kepado Al Quran yên diturunke sesampunnyo, deng Al Quran niku wêntenla (Kitab) yên haq; yên ngeleserke napi yên wênten pado wong-wong niku. Kelapkela: "Menapi niko dumin munu nabi-nabi Allah kalu leser niko sedanten wong yên beriman?"
۞ وَلَقَدْ جَاۤءَكُمْ مُّوْسٰى بِالْبَيِّنٰتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْۢ بَعْدِهٖ وَاَنْتُمْ ظٰلِمُوْنَ٩٢
Wa laqad jā'akum mūsā bil-bayyināti ṡummattakhażtumul-‘ijla mim ba‘dihī wa antum ẓālimūn(a).
[92]
Selesernyo Musa sampun rawu kepado niko makto bukti-bukti keleseran (mukjizat), sampun niku niko dadeske anak sapi (sebagi sembahan) sesampun kesanyo 73 , serto selesernyo niko wêntenla sedanten wong yên zalim.
73) Maksudnyo kesa Musa a.s. ke bukit Thur yên wênten di Sinai, sesampun dirawuke kepadonyo mukjizat-mukjizat
وَاِذْ اَخَذْنَا مِيْثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّوْرَۗ خُذُوْا مَآ اٰتَيْنٰكُمْ بِقُوَّةٍ وَّاسْمَعُوْا ۗ قَالُوْا سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاُشْرِبُوْا فِيْ قُلُوْبِهِمُ الْعِجْلَ بِكُفْرِهِمْ ۗ قُلْ بِئْسَمَا يَأْمُرُكُمْ بِهٖٓ اِيْمَانُكُمْ اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِيْنَ٩٣
Wa iż akhażnā mīṡāqakum wa rafa‘nā fauqakumuṭ-ṭūr(a), khużū mā ātainākum biquwwatiw wasma‘ū, qālū sami‘nā wa ‘aṣainā, wa usyribū fī qulūbihimul-‘ijla bikufrihim, qul bi'samā ya'murukum bihī īmānukum in kuntum mu'minīn(a).
[93]
Serto (imutla), sewaktu Kame’ ngembil semayoan dari niko serto Kame’ angkat bukit (Thursina) di pucu’ niko (serayo Kame’ befirman): "Cekella tegu-tegu napi yên Kame’ sungke kepado niko serto kerungukela!" wong-wong niku nyawab: "Kame’ ngerungu tapi nano naati". serto sampun diresepke ke jerû ati wong-wong niku (kecintoan nyemba) anak sapi kareno kekafirannyo. Kelapkela: " jahat nian 74 damelan yên sampun dikengken iman niko kepado niko kalu betul niko beriman (kepado Taurat).
74) damelan jahat yên wong-wong niku damelke nikula nyemba anak sapi, munu nabi-nabi serto ngesertoggar semayoan.
قُلْ اِنْ كَانَتْ لَكُمُ الدَّارُ الْاٰخِرَةُ عِنْدَ اللّٰهِ خَالِصَةً مِّنْ دُوْنِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ اِنْ كُنْتُمْ صٰدِقِيْنَ٩٤
Qul in kānat lakumud-dārul-ākhiratu ‘indallāhi khāliṣatam min dūnin-nāsi fatamannawul-mauta in kuntum ṣādiqīn(a).
[94]
Kelapkela: "Kalu niko (nganggep bahwo) kampung akhirat (suargo) niku khusus peranti niko di sisi Allah, didinyo peranti wong lian, Dadesnyo pengenila 75 kepademan (niko), kalu nikonyo memang leser.
75) Maksudnyo: kelapla supayo niko dipademke mak niki dinten jugo.
وَلَنْ يَّتَمَنَّوْهُ اَبَدًاۢ بِمَا قَدَّمَتْ اَيْدِيْهِمْ ۗ وَاللّٰهُ عَلِيْمٌ ۢ بِالظّٰلِمِيْنَ٩٥
Wa lay yatamannauhu abadam bima qaddamat aidīhim, wallāhu ‘alīmum biẓ-ẓālimīn(a).
[95]
Serto sesios kali wong-wong niku nano ayun mengeni kepademan niku selambat-lambatnyo, kerno kesalahan-kesalahan yên sampun didamelke ole tangan wong-wong niku (dewek), serto Allah Maha wikan sinten sedanten wong yên aniayo.
وَلَتَجِدَنَّهُمْ اَحْرَصَ النَّاسِ عَلٰى حَيٰوةٍ ۛوَمِنَ الَّذِيْنَ اَشْرَكُوْا ۛيَوَدُّ اَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ اَلْفَ سَنَةٍۚ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهٖ مِنَ الْعَذَابِ اَنْ يُّعَمَّرَۗ وَاللّٰهُ بَصِيْرٌۢ بِمَا يَعْمَلُوْنَ ࣖ٩٦
Wa latajidannahum aḥraṣan-nāsi ‘alā ḥayāh(tin), wa minal-lażīna asyrakū, yawaddu aḥaduhum lau yu‘ammaru alfa sanah(tin), wa mā huwa bi muzaḥziḥihī minal-‘ażābi ay yu‘ammar(a), wallāhu baṣīrum bimā ya‘malūn(a).
[96]
Serto selesernyo niko ayun panggi wong-wong niku, wong yên loba nian kepado keuripan (di dunio), jugo (loba yên sangat) dari sedanten wong musyrik. dewek-dewek wong-wong niku ayun supayo disung umur seribu taun, Padohal umur panjang niku selesernyo nano angsal nebikenyo daripado sikso. Allah Maha wikan napi yên wong-wong niku damelke.
قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيْلَ فَاِنَّهٗ نَزَّلَهٗ عَلٰى قَلْبِكَ بِاِذْنِ اللّٰهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَّبُشْرٰى لِلْمُؤْمِنِيْنَ٩٧
Qul man kāna ‘aduwwal lijibrīla fa'innahū nazzalahū ‘alā qalbika bi iżnillāhi muṣaddiqal limā baina yadaihi wa hudaw wa busyrā lil-mu'minīn(a).
[97]
Kelapkela: "Sinten saos yen dades musuh Jibril, Dadesnyo Jibril niku sampun nurunkenyo (Al Quran) ke jerû ati niko dengen seizin Allah; ngeleserke napi (kitab-kitab) yên sederengnya serto dades hidayah serto berito gembiro bagi sedanten wong yên beriman.
مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِّلّٰهِ وَمَلٰۤىِٕكَتِهٖ وَرُسُلِهٖ وَجِبْرِيْلَ وَمِيْكٰىلَ فَاِنَّ اللّٰهَ عَدُوٌّ لِّلْكٰفِرِيْنَ٩٨
Man kāna ‘aduwwal lillāhi wa malā'ikatihī wa rusulihī wa jibrīla wa mīkāla fa innallāha ‘aduwwul lil-kāfirīn(a).
[98]
Sinten saos yên dades musuh Allah, malaikat-malaikat-Nyo, rasul-rasul-Nyo, Jibril teko Mikail, Dadesnyo selesernyo Allah wêntenla musuh sedanten wong kafir.
وَلَقَدْ اَنْزَلْنَآ اِلَيْكَ اٰيٰتٍۢ بَيِّنٰتٍۚ وَمَا يَكْفُرُ بِهَآ اِلَّا الْفٰسِقُوْنَ٩٩
Wa laqad anzalnā ilaika āyātim bayyināt(in), wa mā yakfuru bihā illal-fāsiqūn(a).
[99]
Serto selesernyo Kame’ sampun nyampa’ke kepado niko ayat-ayat yên nyato; serto nano wênten yên ingkar kepadonyo, melianke sedanten wong yên fasik.
اَوَكُلَّمَا عٰهَدُوْا عَهْدًا نَّبَذَهٗ فَرِيْقٌ مِّنْهُمْ ۗ بَلْ اَكْثَرُهُمْ لَا يُؤْمِنُوْنَ١٠٠
Awa kullamā ‘āhadū ‘ahdan nabażahū farīqum minhum, bal akṡaruhum lā yu'minūn(a).
[100]
Panteska (wong-wong niku ingkar kepado ayat-ayat Allah), serto saben kali wong-wong niku ngiket semayoan, segolongan wong-wong niku ngelemparkenyo? jugo sebagian ageng dari wong-wong niku nano beriman.
وَلَمَّا جَاۤءَهُمْ رَسُوْلٌ مِّنْ عِنْدِ اللّٰهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِيْقٌ مِّنَ الَّذِيْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَۙ كِتٰبَ اللّٰهِ وَرَاۤءَ ظُهُوْرِهِمْ كَاَنَّهُمْ لَا يَعْلَمُوْنَۖ١٠١
Wa lammā jā'ahum rasūlum min ‘indillāhi muṣaddiqul limā ma‘ahum nabaża farīqum minal-lażīna ūtul-kitāb(a), kitāballāhi warā'a ẓuhūrihim ka'annahum lā ya‘lamūn(a).
[101]
Serto sesampun rawu kepado wong-wong niku sios Rasul dari sisi Allah yên ngeleserke napi (Kitab) yên wênten pado wong-wong niku, sebagian dari sedanten wong yên disung kitab (Taurat) ngelemparke kitab Allah ke belakang (punggung)nyo, seola-ola wong-wong niku nano wikan (bahwo niku wêntenla kitab Allah).
وَاتَّبَعُوْا مَا تَتْلُوا الشَّيٰطِيْنُ عَلٰى مُلْكِ سُلَيْمٰنَ ۚ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمٰنُ وَلٰكِنَّ الشَّيٰطِيْنَ كَفَرُوْا يُعَلِّمُوْنَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَآ اُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوْتَ وَمَارُوْتَ ۗ وَمَا يُعَلِّمٰنِ مِنْ اَحَدٍ حَتّٰى يَقُوْلَآ اِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَكْفُرْ ۗ فَيَتَعَلَّمُوْنَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُوْنَ بِهٖ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهٖ ۗ وَمَا هُمْ بِضَاۤرِّيْنَ بِهٖ مِنْ اَحَدٍ اِلَّا بِاِذْنِ اللّٰهِ ۗ وَيَتَعَلَّمُوْنَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ ۗ وَلَقَدْ عَلِمُوْا لَمَنِ اشْتَرٰىهُ مَا لَهٗ فِى الْاٰخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ ۗ وَلَبِئْسَ مَاشَرَوْا بِهٖٓ اَنْفُسَهُمْ ۗ لَوْ كَانُوْا يَعْلَمُوْنَ١٠٢
Wattaba‘ū mā tatlusy-syayāṭīnu ‘alā mulki sulaimān(a), wa mā kafara sulaimānu wa lākinnnasy-syayāṭīna kafarū yu‘allimūnan-nāsas siḥr(a), wa mā unzila ‘alal-malakaini bibābila hārūta wa mārūt(a), wa mā yu‘allimāni min aḥadin ḥattā yaqūlā innamā naḥnu fitnatun falā takfur, fayata‘allamūna minhumā mā yufarriqūna bihī bainal-mar'i wa zaujih(ī), wa mā hum biḍarrīna bihī min aḥadin illā bi'iżnillāh(i), wa yata‘allamūna mā yaḍurruhum wa lā yanfa‘uhum, wa laqad ‘alimū lamanisytarāhu mā lahū fil-ākhirati min khalāq(in), wa labi'sa mā syarau bihī anfusahum, lau kānū ya‘lamūn(a).
[102]
Serto wong-wong niku numuti napi 76 yên dibaco ole belis-belis 77 pado maso kerajoan Sulaiman (serto wong-wong niku ngelapke bahwo Sulaiman niku namelke sihir), Padohal Sulaiman nano kafir (nano namelke sihir), belis-belis saosla yên kafir (namelke sihir). wong-wong niku ngajarke sihir kepado wong serto napi yên diturunke kepado duo malaikat 78 di negeri Babil nikula Harut serto Marut, deng keduonyo nano ngajarke (sesios kepado sios wong sedereng ngelapke: "Selesernyo kame’ saos cobaan (bagi niko), sebab niku nano angsal niko kafir". Dadesnyo wong-wong niku melajari dari keduo Malaikat niku napi yên dengen sihir niku, wong-wong niku angsal nyereike antara sios wong (domik) sami semanyo 79 . serto wong-wong niku (ahli sihir) nano ngesung mudharat dengen sihirnyo kepado sios wong jugo, kacowali dengen izin Allah. serto wong-wong niku melajari sesios yên nano ngesung mudharat kepadonyo serto nano ngesung manfaat. Demi, selesernyo wong-wong niku sampun yakin bahwo sinten saos yên nukarnyo (kitab Allah) dengen(...)
76) Maksudnyo: Kitab-Kitab sihir.
77) Belis-belis niku nyebarke berito-berito bohong, bahwo Nabi Sulaiman nyimpen lembaran-lembaran sihir (Ibnu Katsir).
78) Sedanten mufassirin berlianan Pendapet tentang yên dimaksud dengen 2 wong Malaikat niku. wênten yên bependapet, wong-wong niku selesernyo Malaikat serto wênten pulo yên bependapet wong yên dipandang sole pecak Malaikat serto wênten pulo yên bependapet dua wong jahat yên eca’-eca’ sole pecak malaikat.
79) macem-macem sihir yên didamelke wong Yahudi, sampi kepado sihir peranti nyerei-bereike masyarakat pecak nyerei-bereike laki bini.
وَلَوْ اَنَّهُمْ اٰمَنُوْا وَاتَّقَوْا لَمَثُوْبَةٌ مِّنْ عِنْدِ اللّٰهِ خَيْرٌ ۗ لَوْ كَانُوْا يَعْلَمُوْنَ ࣖ١٠٣
Wa lau annahum āmanū wattaqau lamaṡūbatum min ‘indillāhi khair(un), lau kānū ya‘lamūn(a).
[103]
Selesernyo kalau wong-wong niku beriman serto betakwa, (cengki wong-wong niku akan angsal pahalo), serto selesernyo pahalo dari sisi Allah wêntenla langkung sae, kalau wong-wong niku wikan.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تَقُوْلُوْا رَاعِنَا وَقُوْلُوا انْظُرْنَا وَاسْمَعُوْا وَلِلْكٰفِرِيْنَ عَذَابٌ اَلِيْمٌ١٠٤
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā taqūlū rā‘inā wa qūlunẓurnā wasma‘ū wa lil-kāfirīna ‘ażābun alīm(un).
[104]
Hei sedanten wong yên beriman, nano angsal niko kelapke (kepado Muhammad): "Raa'ina", tapi Kelapkela: "Unzhurna", serto "rungula". Serto bagi sedanten wong kafir siksoan yên pedi 80 .
80) Raa 'ina retinyo: sudila kironyo niko merhatike Kame’. Sewaktu sedanten rencang ngadepke kelap niki kepado Rasulullah, wong Yahudi nadeske kelap niki dengen digumam mak kayo kelap Raa'ina Padohal yên wong-wong niku kelapke nikula Ru'uunah yên retinyo benga’ nian, sebagi olo’an kepado Rasulullah. Nikula sebabnyo Tuhan ngengken supayo rencang-rencang nukar kelapan Raa'ina dengen Unzhurna yên jugo sami retinyo dengen Raa'ina.
مَا يَوَدُّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا مِنْ اَهْلِ الْكِتٰبِ وَلَا الْمُشْرِكِيْنَ اَنْ يُّنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِّنْ خَيْرٍ مِّنْ رَّبِّكُمْ ۗ وَاللّٰهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهٖ مَنْ يَّشَاۤءُ ۗ وَاللّٰهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيْمِ١٠٥
Mā yawaddul-lażīna kafarū min ahlil-kitābi wa lal-musyrikīna ay yunazzila ‘alaikum min khairim mir rabbikum, wallāhu yakhtaṣṣu biraḥmatihī may yasyā'(u), wallāhu żul faḍlil-‘aẓīm(i).
[105]
Wong-wong kafir dari ahli kitab serto wong-wong musyrik nano pengen diturunkenya sesios kesaean kepado niko dari Tuhan niko. Serto Allah nentuke sinten yên diayuni-Nyo (peranti disung) rahmat-Nyo (kenabian); serto Allah wênten karunia yên ageng.
۞ مَا نَنْسَخْ مِنْ اٰيَةٍ اَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِّنْهَآ اَوْ مِثْلِهَا ۗ اَلَمْ تَعْلَمْ اَنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ١٠٦
Mā nansakh min āyatin au nunsihā na'ti bi khairim minhā au miṡlihā, alam ta‘lam annallāha ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[106]
Ayat pundi saos 81 yên Kame’ nasakhkan, atawa Kame’ dadeske (wong) lali kepadonyo, Kame’ rawuke yên langkung sae daripadonyo atawa yên sebanding ngennyo. Nano ka niko wikan bahwo selesernyo Allah Maha Kuasa atas sedanten sesios ?
81) Sedanten mufassirin berlianan pendapet tentang arti ayat niki, wênten yên ngertike ayat Al Quran, serti wênten yên ngertike mukjizat.
اَلَمْ تَعْلَمْ اَنَّ اللّٰهَ لَهٗ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ ۗ وَمَا لَكُمْ مِّنْ دُوْنِ اللّٰهِ مِنْ وَّلِيٍّ وَّلَا نَصِيْرٍ١٠٧
Alam ta‘lam annallāha lahū mulkus-samāwāti wal arḍ(i), wa mā lakum min dūnillāhi miw waliyyiw wa lā naṣīr(in).
[107]
Nano ka niko wikan bahwo kerajoan langit serto bumi wêntenla milik Allah? serto nano wênten bagi niko selian Allah sios wong pelindung atawa sios wong penolong.
اَمْ تُرِيْدُوْنَ اَنْ تَسْـَٔلُوْا رَسُوْلَكُمْ كَمَا سُىِٕلَ مُوْسٰى مِنْ قَبْلُ ۗوَمَنْ يَّتَبَدَّلِ الْكُفْرَ بِالْاِيْمَانِ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاۤءَ السَّبِيْلِ١٠٨
Am turīdūna an tas'alū rasūlakum kamā su'ila mūsā min qabl(u), wa may yatabaddalil-kufra bil-īmāni faqad ḍalla sawā'as-sabīl(i).
[108]
Napika niko ngayuni peranti nedo kepado Rasul niko pecak Bani Israil nedo kepado Musa pado jaman kerehen? Serto Sinten saos yên nukar iman dengen kekafiran, dades selesernyo wong niku sampun seset dari jalan yên sae.
وَدَّ كَثِيْرٌ مِّنْ اَهْلِ الْكِتٰبِ لَوْ يَرُدُّوْنَكُمْ مِّنْۢ بَعْدِ اِيْمَانِكُمْ كُفَّارًاۚ حَسَدًا مِّنْ عِنْدِ اَنْفُسِهِمْ مِّنْۢ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ ۚ فَاعْفُوْا وَاصْفَحُوْا حَتّٰى يَأْتِيَ اللّٰهُ بِاَمْرِهٖ ۗ اِنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ١٠٩
Wadda kaṡīrum min ahlil-kitābi lau yaruddūnakum mim ba‘di īmānikum kuffārā(n), ḥasadam min ‘indi anfusihim mim ba‘di mā tabayyana lahumul-ḥaqq(u), fa‘fū waṣfaḥū ḥattā ya'tiyallāhu bi amrih(ī), innallāha ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[109]
Sebagian ageng ahli kitab menginginkan supayo wong-wong niku angsal mantu’ke niko kepado kekafiran sesampun niko beriman, kerno dengki yên (metu) dari diri wong-wong niku dewek, sesampun nyato bagi wong-wong niku keleseran. dades ma'afkela serto biarkela wong-wong niku, sampi Allah nurunke perinta-Nyo 82 . Selesernyo Allah Maha Kuaso atas sedanten sesios .
82) Maksudnyo: keizinan merangi serto ngusir wong Yahudi.
وَاَقِيْمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَ ۗ وَمَا تُقَدِّمُوْا لِاَنْفُسِكُمْ مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوْهُ عِنْدَ اللّٰهِ ۗ اِنَّ اللّٰهَ بِمَا تَعْمَلُوْنَ بَصِيْرٌ١١٠
Wa aqīmuṣ-ṣalāta wa ātuz-zakāh(ta), wa mā tuqaddimū li'anfusikum min khairin tajidūhu ‘indallāh(i), innallāha bimā ta‘malūna baṣīr(un).
[110]
Serto tega’kela semayang serto tunaikela zakat. serto kesaean napi saos yên niko usohoke bagi awak niko, cengki niko angsal pahalo nyo di sisi Allah. Selesernyo Alah Maha ningal napi-napi yên niko damelke.
وَقَالُوْا لَنْ يَّدْخُلَ الْجَنَّةَ اِلَّا مَنْ كَانَ هُوْدًا اَوْ نَصٰرٰى ۗ تِلْكَ اَمَانِيُّهُمْ ۗ قُلْ هَاتُوْا بُرْهَانَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ صٰدِقِيْنَ١١١
Wa qālū lay yadkhulal-jannata illā man kāna hūdan au naṣārā, tilka amāniyyuhum, qul hātū burhānakum in kuntum ṣādiqīn(a).
[111]
Serto wong-wong niku (Yahudi teko Nasrani) bekelap: "Sekali-kali nano ayun mlebet suargo kacowali sedanten wong (yên beragami) Yahudi atawa Nasrani". Yên ma'niku (saos) angan-angan kosong wong-wong niku saos. Kelapkela: "Sung wikan bukti keleseran niko kalu niko wêntenla wong yên leser".
بَلٰى مَنْ اَسْلَمَ وَجْهَهٗ لِلّٰهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهٗٓ اَجْرُهٗ عِنْدَ رَبِّهٖۖ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُوْنَ ࣖ١١٢
Balā man aslama wajhahū lillāhi wa huwa muḥsinun falahū ajruhū ‘inda rabbih(i), wa lā khaufun ‘alaihim wa lā hum yaḥzanūn(a).
[112]
(Nano ma'niku) bahkan Sinten saos yên nyerake diri kepado Allah, deng io bedamel kesaean, Dadesnyo baginyo pahalo di sisi Tuhannyo serto nano wênten kekhawatiran tehadep wong-wong niku serto nano (pulo) wong-wong niku sedi ati.
وَقَالَتِ الْيَهُوْدُ لَيْسَتِ النَّصٰرٰى عَلٰى شَيْءٍۖ وَّقَالَتِ النَّصٰرٰى لَيْسَتِ الْيَهُوْدُ عَلٰى شَيْءٍۙ وَّهُمْ يَتْلُوْنَ الْكِتٰبَۗ كَذٰلِكَ قَالَ الَّذِيْنَ لَا يَعْلَمُوْنَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ ۚ فَاللّٰهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ فِيْمَا كَانُوْا فِيْهِ يَخْتَلِفُوْنَ١١٣
Wa qālatil-yahūdu laisatin-naṣārā ‘alā syai'(in), wa qālatin-naṣārā laisatil-yahūdu ‘alā syai'(in), wa hum yatlūnal-kitāb(a), każālika qālal-lażīna lā ya‘lamūna miṡla qaulihim, fallāhu yaḥkumu bainahum yaumal-qiyāmati fīmā kānū fīhi yakhtalifūn(a).
[113]
Serto wong-wong Yahudi bekelap: "Sedanten wong Nasrani niku nano ngewênteni sios cekeserto", serto wong-wong Nasrani bekelap: "Sedanten wong Yahudi nano ngewênteni sesios cekeserto," Padohal wong-wong niku (sami-sami) maco Al Kitab. ma'niku pulo sedanten wong yên nano wikan, ngelapke pecak kelapan wong-wong niku. Dadesnyo Allah ayun ngadili diantaro wong-wong niku pado dinten kiamat, tentang napi-napi yên wong-wong niku beselisi padonyo.
وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنْ مَّنَعَ مَسٰجِدَ اللّٰهِ اَنْ يُّذْكَرَ فِيْهَا اسْمُهٗ وَسَعٰى فِيْ خَرَابِهَاۗ اُولٰۤىِٕكَ مَا كَانَ لَهُمْ اَنْ يَّدْخُلُوْهَآ اِلَّا خَاۤىِٕفِيْنَ ەۗ لَهُمْ فِى الدُّنْيَا خِزْيٌ وَّلَهُمْ فِى الْاٰخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيْمٌ١١٤
Wa man aẓlamu mim mam mana‘a masājidallāhi ay yużkara fīhasmuhū wa sa‘ā fī kharābihā, ulā'ika mā kāna lahum ay yadkhulūhā illā khā'ifīn(a), lahum fid-dun-yā khizyuw wa lahum fil-ākhirati ‘ażābun ‘aẓīm(un).
[114]
Serto sinten saos yên langkung aniayo daripado wong yên ngalangi wong ngelapke nami Allah di jerû mesjid-mesjid-Nyo, serto berusaho peranti ngerobokenyo? wong-wong niku nano pantes melebu di jerûnyo (mesjid Allah), kacowali ngen rasa wedhi (kepado Allah). wong-wong niku di dunio angsal keinoan serto di akhirat angsal sikso yên berat.
وَلِلّٰهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَاَيْنَمَا تُوَلُّوْا فَثَمَّ وَجْهُ اللّٰهِ ۗ اِنَّ اللّٰهَ وَاسِعٌ عَلِيْمٌ١١٥
Wa lillāhil-masyriqu wal-magrib(u), fa'ainamā tuwallū faṡamma wajhullāh(i), innallāha wāsi‘un ‘alīm(un).
[115]
Serto milik Allah-la saos timur serto barat, dades kepundi jugo niko ngadep di ngerikula rai Allah 83 . Selesernyo Allah Maha Luas (rahmat-Nyo) male Maha wikan.
83) Dingeriku rai Allah Maksudnyo; kekuasoan Allah ngelingkupi sedanten alam; sebab niku di pundi saos wong wênten, Allah wikan damelannyo, kerno io sesampun niku berhadapan dengen Allah.
وَقَالُوا اتَّخَذَ اللّٰهُ وَلَدًا ۙسُبْحٰنَهٗ ۗ بَلْ لَّهٗ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِۗ كُلٌّ لَّهٗ قٰنِتُوْنَ١١٦
Wa qāluttakhażallāhu waladan subḥānah(ū), bal lahū mā fis-samāwāti wal-arḍ(i), kullul lahū qānitūn(a).
[116]
Wong-wong kafir niku bekelap: "Allah ngewênteni anak". Maha suci Allah, bahkan napi yên wênten di langit serto di bumi wêntenla milik Allah; sedanten tunduk kepado-Nyo.
بَدِيْعُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِۗ وَاِذَا قَضٰٓى اَمْرًا فَاِنَّمَا يَقُوْلُ لَهٗ كُنْ فَيَكُوْنُ١١٧
Badī‘us-samāwāti wal-arḍ(i), wa iżā qaḍā amran fa'innamā yaqūlu lahū kun fayakūn(u).
[117]
Allah Pencipto langit serto bumi, serto napi bilo Dia ayun (peranti nyiptoke) sesios, Dadesnyo (cungkupla) Dio ngelapke saos kepadonyo: "Dadesla!" sampun niku dadesla io.
وَقَالَ الَّذِيْنَ لَا يَعْلَمُوْنَ لَوْلَا يُكَلِّمُنَا اللّٰهُ اَوْ تَأْتِيْنَآ اٰيَةٌ ۗ كَذٰلِكَ قَالَ الَّذِيْنَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِّثْلَ قَوْلِهِمْ ۗ تَشَابَهَتْ قُلُوْبُهُمْ ۗ قَدْ بَيَّنَّا الْاٰيٰتِ لِقَوْمٍ يُّوْقِنُوْنَ١١٨
Wa qālal-lażīna lā ya‘lamūna lau lā yukallimunallāhu au ta'tīnā āyah(tun), każālika qālal-lażīna min qablihim miṡla qaulihim, tasyābahat qulūbuhum, qad bayyannal-āyāti liqaumiy yūqinūn(a).
[118]
Serto sedanten wong yên nano wikan bekelap: "Menapi Allah nano (sertogsung) bekelap ngen Kame’ atawa rawu alamat kekuasoan-Nyo kepado Kame’?" ma'niku pulo sedanten wong yên sedereng wong-wong niku sampun ngelapke pecak kelapan wong-wong niku; ati wong-wong niku serupo. Selesernyo Kame’ sampun nyelaske alamat kekuasoan Kame’ kepado kaum yên yakin.
اِنَّآ اَرْسَلْنٰكَ بِالْحَقِّ بَشِيْرًا وَّنَذِيْرًاۙ وَّلَا تُسْـَٔلُ عَنْ اَصْحٰبِ الْجَحِيْمِ١١٩
Innā arsalnāka bil-ḥaqqi basyīraw wa nażīrā(n), wa lā tus'alu ‘an aṣḥābil-jaḥīm(i).
[119]
Selesernyo Kame’ sampun ngkengken niko (Muhammad) ngen keleseran; sebagi makto berito gembiro serto pengesung peringetan, serto niko nano ayun ditedo (petanggungan jawab) tentang penunggu-penunggu nerako.
وَلَنْ تَرْضٰى عَنْكَ الْيَهُوْدُ وَلَا النَّصٰرٰى حَتّٰى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ ۗ قُلْ اِنَّ هُدَى اللّٰهِ هُوَ الْهُدٰى ۗ وَلَىِٕنِ اتَّبَعْتَ اَهْوَاۤءَهُمْ بَعْدَ الَّذِيْ جَاۤءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ۙ مَا لَكَ مِنَ اللّٰهِ مِنْ وَّلِيٍّ وَّلَا نَصِيْرٍ١٢٠
Wa lan tarḍā ‘ankal-yahūdu wa lan-naṣārā ḥattā tattabi‘a millatahum, qul inna hudallāhi huwal-hudā, wa la'inittaba‘ta ahwā'ahum ba‘dal-lażī jā'aka minal-‘ilm(i), mā laka minallāhi miw waliyyiw wa lā naṣīr(in).
[120]
Sedanten wong Yahudi serto Nasrani nano ayun demen kepado niko hinggo niko numuti agami wong-wong niku. Kelapkela: "Selesernyo hidayah Allah nikula hidayah (yen leser)". serto selesernyo kalu niko numuti kendak wong-wong niku sesampun pengetahuan rawu kepado niko, dades Allah nano male dades pelindung serto penolong bagi niko.
اَلَّذِيْنَ اٰتَيْنٰهُمُ الْكِتٰبَ يَتْلُوْنَهٗ حَقَّ تِلَاوَتِهٖۗ اُولٰۤىِٕكَ يُؤْمِنُوْنَ بِهٖ ۗ وَمَنْ يَّكْفُرْ بِهٖ فَاُولٰۤىِٕكَ هُمُ الْخٰسِرُوْنَ ࣖ١٢١
Allażīna ātaināhumul-kitāba yatlūnahū ḥaqqa tilāwatih(ī), ulā'ika yu'minūna bih(ī), wa may yakfur bihī fa ulā'ika humul-khāsirūn(a).
[121]
Sedanten wong yên sampun Kame’ sungke Al kitab kepadonyo, wong-wong niku maconyo ngen bacoan yen selesernyo 84 , wong-wong niku beriman kepadonyo. Serto sinten saos yên ingkar kepadonyo, dades wong-wong niku la sedanten wong yên rugi.
84) Maksudnyo: nano ngeroba serto nakwilke Al kitab seayun atinyo.
يٰبَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ اذْكُرُوْا نِعْمَتِيَ الَّتِيْٓ اَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَاَنِّيْ فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعٰلَمِيْنَ١٢٢
Yā banī isrā'īlażkurū ni‘matiyal-latī an‘amtu ‘alaikum wa annī faḍḍaltukum ‘alal-‘ālamīn(a).
[122]
Hei Bani Israil, imutla sami nikmat-Kulo yên sampun Kulo anugerake kepado niko serto kulo sampun langkungke niko atas sedanten umat 85 .
85) Maksudnyo: umat yên semaso dengen Bani Israil.
وَاتَّقُوْا يَوْمًا لَّا تَجْزِيْ نَفْسٌ عَنْ نَّفْسٍ شَيْـًٔا وَّلَا يُقْبَلُ مِنْهَا عَدْلٌ وَّلَا تَنْفَعُهَا شَفَاعَةٌ وَّلَا هُمْ يُنْصَرُوْنَ١٢٣
Wattaqū yaumal lā tajzī nafsun ‘an nafsin syai'aw wa lā yuqbalu minhā ‘adluw wa lā tanfa‘uhā syafā‘atuw wa lā hum yunṣarūn(a).
[123]
Serto wedhila niko kepado siodinten sewaktu sesios wong nano angsal ngentike 86 sesios wong lian setiti’ jugo serto nano ayun diterimo sios tebusan daripadonyo serto nano ayun ngesung manfaat sesios syafa'at kepadonyo serto nano (pulo) wong-wong niku ayun ditolong.
86) Maksudnyo: doso serto pahalo sesios wong nano angsal dipindake kepado wong lian.
۞ وَاِذِ ابْتَلٰٓى اِبْرٰهٖمَ رَبُّهٗ بِكَلِمٰتٍ فَاَتَمَّهُنَّ ۗ قَالَ اِنِّيْ جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ اِمَامًا ۗ قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِيْ ۗ قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِى الظّٰلِمِيْنَ١٢٤
Wa iżibtalā ibrāhīma rabbuhū bikalimātin fa atammahunn(a), qāla innī jā‘iluka lin-nāsi imāmā(n), qāla wa min żurriyyatī, qāla lā yanālu ‘ahdiẓ-ẓālimīn(a).
[124]
Serto (imutla), sewaktu Ibrahim diuji 87 Tuhannyo dengen pinten-pinten kalimat (perinta serto larangan), sampun niku Ibrahim nunaikenyo. Allah befirman: "Selesernyo kulo ayun dadeske niko imam peranti sedanten wong". Ibrahim bekelap: "(serto kulo mohon jugo) dari beroyot kulo" 88 . Allah befirman: "Semayoan Kulo (niki) nano ngenai wong yên zalim".
87) Ujian tehadep Nabi Ibrahim a.s. di antaronyo: mangun Ka'bah, mersike ka'bah dari musyrik, ngorbanke anaknyo Ismail, ngadepi raja Namrudz dan liannyo.
88) Allah sampun ngabulke doa Nabi Ibrahim a.s., kerno kata di antara Rasul-rasul niku wêntenla keturunan Nabi Ibrahim a.s.
وَاِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَاَمْنًاۗ وَاتَّخِذُوْا مِنْ مَّقَامِ اِبْرٰهٖمَ مُصَلًّىۗ وَعَهِدْنَآ اِلٰٓى اِبْرٰهٖمَ وَاِسْمٰعِيْلَ اَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّاۤىِٕفِيْنَ وَالْعٰكِفِيْنَ وَالرُّكَّعِ السُّجُوْدِ١٢٥
Wa iż ja‘alnal-baita maṡābatal lin-nāsi wa amnā(n), wattakhiżū mim maqāmi ibrāhīma muṣallā(n), wa ‘ahidnā ilā ibrāhīma wa ismā‘īla an ṭahhirā baitiya liṭ-ṭā'ifīna wal-‘ākifīna war-rukka‘is-sujūd(i).
[125]
Serto (imutla), sewaktu Kame’ dadeske rompok niku (Baitullah) panggonan haderengan bagi wong serto panggonan yên aman. serto dadeskela sebagian maqom Ibrahim 89 panggona semayang. serto sampun Kame’ perintake kepado Ibrahim serto Ismail: "Bersikela rompok Kulo peranti sedanten wong yên thawaf, yên i'tikaf, yên ruku' serto yen sujud".
89) Nikula panggonan tegak Nabi Ibrahim a.s. sewaktu namelke Ka'bah.
وَاِذْ قَالَ اِبْرٰهٖمُ رَبِّ اجْعَلْ هٰذَا بَلَدًا اٰمِنًا وَّارْزُقْ اَهْلَهٗ مِنَ الثَّمَرٰتِ مَنْ اٰمَنَ مِنْهُمْ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِۗ قَالَ وَمَنْ كَفَرَ فَاُمَتِّعُهٗ قَلِيْلًا ثُمَّ اَضْطَرُّهٗٓ اِلٰى عَذَابِ النَّارِ ۗ وَبِئْسَ الْمَصِيْرُ١٢٦
Wa iż qāla ibrāhīmu rabbij‘al hāżā baladan āminaw warzuq ahlahū minaṡ-ṡamarāti man āmana minhum billāhi wal-yaumil-ākhir(i), qāla wa man kafara fa umatti‘uhū qalīlan ṡumma aḍṭarruhū ilā ‘ażābin-nār(i), wa bi'sal-maṣīr(u).
[126]
Serto (imutla), sewaktu Ibrahim berdoa: "Ya Tuhanku, dadeskelah negeri niki, negeri yên aman sentosa, serto sungkela rezki dari buah-buahan kepado penduduknya yên beriman diantaro wong-wong niku kepado Allah serto dinten sampun niku. Allah befirman: " serto kepado wong yên kafir Kulo sung kesenangan sementaro, sampun niku aku pakso dio menjalani sikso nerako serto nikula seburuk-buruk tempat kembali".
وَاِذْ يَرْفَعُ اِبْرٰهٖمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَاِسْمٰعِيْلُۗ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا ۗ اِنَّكَ اَنْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ١٢٧
Wa iż yarfa‘u ibrāhīmul-qawā‘ida minal-baiti wa ismā‘īl(u), rabbanā taqabbal minnā, innaka antas-samī‘ul-‘alīm(u).
[127]
Serto (imutla), sewaktu Ibrahim ninggike (membina) dasar-dasar Baitullah besami Ismail (serayo bedoa): "Ya Tuhan kame’ terimola daripado kame’ (amalan kame’), Selesernyo Nikola Yên Maha ngerungu male Maha Wikan".
رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَآ اُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَۖ وَاَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا ۚ اِنَّكَ اَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيْمُ١٢٨
Rabbanā waj‘alnā muslimaini laka wa min żurriyyatinā ummatam muslimatal lak(a), wa arinā manāsikanā wa tub ‘alainā, innaka antat-tawwābur-raḥīm(u).
[128]
Ya Tuhan kame’, dadeskela kame’ bedua wong yên tundu’ patu kepado Niko serto (dadeskela) diantaro anak cucu kame’ umat yên tundu’ patu kepado Niko serto sung wikan kepado kame’ caro-caro serto panggonan-panggonan ibadat haji kame’, serto terimola taubat kame’. Selesernyo Nikola Yên Maha Penerimo taubat male Maha Penyayang.
رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيْهِمْ رَسُوْلًا مِّنْهُمْ يَتْلُوْا عَلَيْهِمْ اٰيٰتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتٰبَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيْهِمْ ۗ اِنَّكَ اَنْتَ الْعَزِيْزُ الْحَكِيْمُ ࣖ١٢٩
Rabbanā wab‘aṡ fīhim rasūlam minhum yatlū ‘alaihim āyātika wa yu‘allimuhumul-kitāba wal-ḥikmata wa yuzakkīhim, innaka antal-‘azīzul-ḥakīm(u).
[129]
Ya Tuhan kame’, kengkenla peranti wong-wong niku sios Rasul dari gugu'wong-wong niku, yên ayun macoke kepado wong-wong niku ayat-ayat Niko, serto ngajarke kepado wong-wong niku Al kitab (Al Quran) serto Al-Hikmah (As-Sunnah) serto nyucike wong-wong niku. Selesernyo Nikola Yên Maha Kuaso male Maha Bijaksana.
وَمَنْ يَّرْغَبُ عَنْ مِّلَّةِ اِبْرٰهٖمَ اِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهٗ ۗوَلَقَدِ اصْطَفَيْنٰهُ فِى الدُّنْيَا ۚوَاِنَّهٗ فِى الْاٰخِرَةِ لَمِنَ الصّٰلِحِيْنَ١٣٠
Wa may yargabu ‘an millati ibrāhīma illā man safiha nafsah(ū), wa laqad-iṣṭafaināhu fid-dun-yā, wa innahū fil-ākhirati laminaṣ-ṣāliḥīn(a).
[130]
Serto nano wênten yên benci kepado agami Ibrahim, melianke wong yên mem- benga’i awaknyo dewek, serto selesernyo kame’ sampun milinyo 90 di dunio serto selesernyo dio di akhirat selesernyo temasuk sedanten wong yên sole.
90) Di antaronyo dades; Imam, rasul, kata keturunannyo yên dades Nabi, disung gelar khalilullah.
اِذْ قَالَ لَهٗ رَبُّهٗٓ اَسْلِمْۙ قَالَ اَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعٰلَمِيْنَ١٣١
Iż qāla lahū rabbuhū aslim, qāla aslamtu lirabbil-‘ālamīn(a).
[131]
Ketiko Tuhannya befirman kepadonyo: "Tunduk patuhla!" Ibrahim nyawab: "Aku tunduk patu kepado Tuhan semesta alam".
وَوَصّٰى بِهَآ اِبْرٰهٖمُ بَنِيْهِ وَيَعْقُوْبُۗ يٰبَنِيَّ اِنَّ اللّٰهَ اصْطَفٰى لَكُمُ الدِّيْنَ فَلَا تَمُوْتُنَّ اِلَّا وَاَنْتُمْ مُّسْلِمُوْنَ ۗ١٣٢
Wa waṣṣā bihā ibrāhīmu banīhi wa ya‘qūb(u), yā baniyya innallāhaṣṭafā lakumud-dīna falā tamūtunna illā wa antum muslimūn(a).
[132]
Serto Ibrahim sampun ngewasiatke kelapan niku kepado buda'-buda'nyo, ma'niku pulo Ya'qub. (Ibrahim bekelap): "Hei buda'-buda' kulo! selesernyo Allah sampun mili agami niki bagi niko, dades nano angsal niko padem kacowali jerû memeluk agami Islam".
اَمْ كُنْتُمْ شُهَدَاۤءَ اِذْ حَضَرَ يَعْقُوْبَ الْمَوْتُۙ اِذْ قَالَ لِبَنِيْهِ مَا تَعْبُدُوْنَ مِنْۢ بَعْدِيْۗ قَالُوْا نَعْبُدُ اِلٰهَكَ وَاِلٰهَ اٰبَاۤىِٕكَ اِبْرٰهٖمَ وَاِسْمٰعِيْلَ وَاِسْحٰقَ اِلٰهًا وَّاحِدًاۚ وَنَحْنُ لَهٗ مُسْلِمُوْنَ١٣٣
Am kuntum syuhadā'a iż ḥaḍara ya‘qūbal-maut(u), iż qāla libanīhi mā ta‘budūna mim ba‘dī, qālū na‘budu ilāhaka wa ilāha ābā'ika ibrāhīma wa ismā‘īla wa isḥāqa ilāhaw wāḥidā(n), wa naḥnu lahū muslimūn(a).
[133]
wêntenka niko hadir sewaktu Ya'qub kerawuan (alamat) maut, sewaktu io bekelap kepado buda'-buda'nyo: "napi yên niko semba sepeninggal kulo?" wong-wong niku nyawab: "kame’ ayun nyemba Tuhan niko serto Tuhan nenek moyang niko, Ibrahim, Ismail serto Ishaq, (nikula) Tuhan Yên Maha Esa serto kame’ tunduk patuh saos kepado-Nyo".
تِلْكَ اُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ ۚ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُمْ مَّا كَسَبْتُمْ ۚ وَلَا تُسْـَٔلُوْنَ عَمَّا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ١٣٤
Tilka ummatun qad khalat, lahā mā kasabat wa lakum mā kasabtum, wa lā tus'alūna ‘ammā kānū ya‘malūn(a).
[134]
Niku wêntenla umat yên lambat; baginyo napi yên sampun diusahokenyo serto bagi niko napi yên sampun niko usahoke, serto niko nano ayun dinedo petanggungan jawab tentang napi yên sampun wong-wong niku damelke.
وَقَالُوْا كُوْنُوْا هُوْدًا اَوْ نَصٰرٰى تَهْتَدُوْا ۗ قُلْ بَلْ مِلَّةَ اِبْرٰهٖمَ حَنِيْفًا ۗوَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِيْنَ١٣٥
Wa qālū kūnū hūdan au naṣārā tahtadū, qul bal millata ibrāhīma ḥanīfā(n), wa mā kāna minal-musyrikīn(a).
[135]
Serto wong-wong niku bekelap: "Dadesla niko penganut agama Yahudi atawa Nasrani, cengki niko angsal hidayah". Kelapkela : "Nano, melianke (kame’ numuti) agami Ibrahim yên sae. serto didinyola dio (Ibrahim) dari golongan wong musyrik".
قُوْلُوْٓا اٰمَنَّا بِاللّٰهِ وَمَآ اُنْزِلَ اِلَيْنَا وَمَآ اُنْزِلَ اِلٰٓى اِبْرٰهٖمَ وَاِسْمٰعِيْلَ وَاِسْحٰقَ وَيَعْقُوْبَ وَالْاَسْبَاطِ وَمَآ اُوْتِيَ مُوْسٰى وَعِيْسٰى وَمَآ اُوْتِيَ النَّبِيُّوْنَ مِنْ رَّبِّهِمْۚ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ اَحَدٍ مِّنْهُمْۖ وَنَحْنُ لَهٗ مُسْلِمُوْنَ١٣٦
Qūlū āmannā billāhi wa mā unzila ilainā wa mā unzila ilā ibrāhīma wa ismā‘īla wa isḥāqa wa ya‘qūba wal-asbāṭi wa mā ūtiya mūsā wa ‘īsā wa mā ūtiyan-nabiyyūna mir rabbihim, lā nufarriqu baina aḥadim minhum wa naḥnu lahū muslimūn(a).
[136]
Kelapkela (hei sedanten wong mukmin): "Kame’ beriman kepado Allah serto napi yên diturunke kepado kame’, serto napi yên diturunke kepado Ibrahim, Isma'il, Ishaq, Ya'qub serto beroyot ondonnyo, serto napi yên disungke kepado Musa serto Isa serto napi yên disungke kepado nabi-nabi dari Tuhannyo. Kame’ nano meda-medake sios wong juo diantaro wong-wong niku serto kame’ tunduk patuh saos kepado-Nyo".
فَاِنْ اٰمَنُوْا بِمِثْلِ مَآ اٰمَنْتُمْ بِهٖ فَقَدِ اهْتَدَوْا ۚوَاِنْ تَوَلَّوْا فَاِنَّمَا هُمْ فِيْ شِقَاقٍۚ فَسَيَكْفِيْكَهُمُ اللّٰهُ ۚوَهُوَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ ۗ١٣٧
Fa'in āmanū bimiṡli mā āmantum bihī faqadihtadau, wa in tawallau fa'innamā hum fī syiqāq(in), fasayakfīkahumullāh(u), wa huwas-samī‘ul-‘alīm(u).
[137]
Dadesnyo kalu wong-wong niku beriman kepado napi yên niko sampun beriman kepadonya, selesernyo wong-wong niku sampun angsal hidayah; serto kalu wong-wong niku bepaling, selesernyo wong-wong niku wênten jerû pemusuan (ngen niko). Dadesnyo Allah ayun menjago niko dari wong-wong niku. serto Dio-la Yên Maha ngerungu male Maha wikan.
صِبْغَةَ اللّٰهِ ۚ وَمَنْ اَحْسَنُ مِنَ اللّٰهِ صِبْغَةً ۖ وَّنَحْنُ لَهٗ عٰبِدُوْنَ١٣٨
Ṣibgatallāh(i), wa man aḥsanu minallāhi ṣibgataw wa naḥnu lahū ‘ābidūn(a).
[138]
Shibghah Allah 91 . Serto sinten yen langkung sae shibghahnyo dari pado Allah? serto kepado-Nya-lah kame’ nyemba.
91) Shibghah retinyo celupan. Shibghah Allah: celupan Allah yên retinyo iman kepado Allah yên nano disertoi dedengen kemusyrikan.
قُلْ اَتُحَاۤجُّوْنَنَا فِى اللّٰهِ وَهُوَ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْۚ وَلَنَآ اَعْمَالُنَا وَلَكُمْ اَعْمَالُكُمْۚ وَنَحْنُ لَهٗ مُخْلِصُوْنَ ۙ١٣٩
Qul atuḥājjūnanā fillāhi wa huwa rabbunā wa rabbukum, wa lanā a‘mālunā wa lakum a‘mālukum, wa naḥnu lahū mukhliṣūn(a).
[139]
Kelapkela: "Napi dio yen niko perdebatke ngen kame’ tentang Allah, Padohal Dia wêntenla Tuhan kame’ serto Tuhan niko; bagi kame’ amalan kame’, serto bagi niko amalan niko serto cuma kepado-Nya kame’ ngikhlaske ati,
اَمْ تَقُوْلُوْنَ اِنَّ اِبْرٰهٖمَ وَاِسْمٰعِيْلَ وَاِسْحٰقَ وَيَعْقُوْبَ وَالْاَسْبَاطَ كَانُوْا هُوْدًا اَوْ نَصٰرٰى ۗ قُلْ ءَاَنْتُمْ اَعْلَمُ اَمِ اللّٰهُ ۗ وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهَادَةً عِنْدَهٗ مِنَ اللّٰهِ ۗ وَمَا اللّٰهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُوْنَ١٤٠
Am taqūlūna inna ibrāhīma wa ismā‘īla wa isḥāqa wa ya‘qūba wal-asbāṭa kānū hūdan au naṣārā, qul a'antum a‘lamu amillāh(u), wa man aẓlamu mimman katama syahādatan ‘indahū minallāh(i), wa mallāhu bigāfilin ‘ammā ta‘malūn(a).
[140]
Atawaka niko (hei sedanten wong Yahudi serto Nasrani) ngelapke bahwo Ibrahim, Isma'il, Ishaq, Ya'qub serto anak cucungnyo, wêntenla penganut agamo Yahudi atawa Nasrani?" Kelapkela: "Napika niko langkung wikan atawaka Allah, serto sinten yên langkung zalim dari pado wong yên nyingitke syahada dari Allah 92 yên wênten padonyo?" serto Allah selesernyo nano lenga dari napi yên niko damelke.
92) Syahadah dari Allah nikula persaksian Allah yen tersebut di jerû Taurat dan Injil bahwo Ibrahim a.s. serto beroyot ondon didinyo penganut agama Yahudi atawa Nasrani serto bahwo Allah ayun ngkengken Muhammad s.a.w.
تِلْكَ اُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ ۚ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُمْ مَّا كَسَبْتُمْ ۚ وَلَا تُسْـَٔلُوْنَ عَمَّا كَانُوْا يَعْمَلُوْنَ ࣖ ۔١٤١
Tilka ummatun qad khalat, lahā mā kasabat wa lakum mā kasabtum, wa lā tus'alūna ‘ammā kānū ya‘malūn(a).
[141]
Niku wêntenla umat yên sampun lambat; baginyo napi yên diusahokenyo serto bagi niko napi yên niko usohoke; serto niko nano ayun dinedo pertanggungan jawab tentang napi yên sampun wong-wong niku damelke.
۞ سَيَقُوْلُ السُّفَهَاۤءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلّٰىهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِيْ كَانُوْا عَلَيْهَا ۗ قُلْ لِّلّٰهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُۗ يَهْدِيْ مَنْ يَّشَاۤءُ اِلٰى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيْمٍ١٤٢
Sayāqūlus-sufahā'u minan-nāsi mā wallāhum ‘an qiblatihimul-latī kānū ‘alaihā, qul lillāhil-masyriqu wal-magrib(u), yahdī may yasyā'u ilā ṣirāṭim mustaqīm(in).
[142]
Wong-wong yen kirang akalnyo 93 diantaro wong ayun bekelap: "Napi dio yen malingke wong-wong niku (umat Islam) dari kiblatnyo (Baitul Maqdis) yen dumin wong-wong niku sampun bekiblat kepadonya?" Kelapkela: "Milik Allah-la saos timur serto barat; Dia ngesung hidayah kepado sinten yen diayuni-Nyo ke jalan yen sae" 94 .
93) Maksudnyo: nikula sedanten wong yen kirang pikirannyo sehinggo nano angsal mahami maksud pemindahan kiblat.
94) Sewaktu Nabi Muhammad s.a.w. wênten di Mekah di tengah-tengah gugu' musyirikin beliau bekiblat ke Baitul Maqdis. tapi sesampun 16 atawa 17 bulan Nabi wênten di Madinah ditenga-tengah\ wong Yahudi serto Nasrani beliau dikengken ole Tuhan peranti ngembil ka'bah dades kiblat, terutamo sekali peranti ngesung pengertian bahwo jerû ibadat semayang niku didinyola ara Baitul Maqdis serto ka'bah niku dades tujuan, tapi ngadepke diri kepado Tuhan. peranti persiosan umat Islam, Allah dadeske ka'bah sebagi kiblat.
وَكَذٰلِكَ جَعَلْنٰكُمْ اُمَّةً وَّسَطًا لِّتَكُوْنُوْا شُهَدَاۤءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُوْنَ الرَّسُوْلُ عَلَيْكُمْ شَهِيْدًا ۗ وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِيْ كُنْتَ عَلَيْهَآ اِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَّتَّبِعُ الرَّسُوْلَ مِمَّنْ يَّنْقَلِبُ عَلٰى عَقِبَيْهِۗ وَاِنْ كَانَتْ لَكَبِيْرَةً اِلَّا عَلَى الَّذِيْنَ هَدَى اللّٰهُ ۗوَمَا كَانَ اللّٰهُ لِيُضِيْعَ اِيْمَانَكُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوْفٌ رَّحِيْمٌ١٤٣
Wa każālika ja‘alnākum ummataw wasaṭal litakūnū syuhadā'a ‘alan-nāsi wa yakūnar-rasūlu ‘alaikum syahīdā(n), wa mā ja‘alnal-qiblatal-latī kunta ‘alaihā illā lina‘lama may yattabi‘ur-rasūla mimmay yanqalibu ‘alā ‘aqibaih(i), wa in kānat lakabīratan illā ‘alal-lażīna hadallāh(u), wa mā kānallāhu liyuḍī‘a īmānakum, innallāha bin-nāsi lara'ūfur raḥīm(un).
[143]
Serto mak niku (pulo') Kame’ sampun dadeske niko (umat Islam), umat yen adil serto pilenan 95 supayo niko dades saksi atas (damelan) wong serto supayo Rasul (Muhammad) dades saksi atas (damelan) niko. Serto Kame’ nano netepke kiblat yen dades kiblat niko (mak niki dinten) melianke supayo Kame’ wikan (supayo nyato) sinten yen numuti Rasul serto sinten yen mbelot. Serto selesernyo (pemindaan kiblat) niku teraso berat nian, kacowali peranti sedanten wong yen sampun disung hidayah ole Allah; serto Allah nano ayun nyio-nyioke iman niko. Selesernyo Allah Maha Pengasih lagi Maha Penyayang kepado wong.
95) Umat Islam didadeske umat yen adil serto pilenan, kareno wong-wong niku ayun dades saksi peranti damelan wong yen nyimpang dari keleseran sae di dunio jugo di akhirat.
قَدْ نَرٰى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِى السَّمَاۤءِۚ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضٰىهَا ۖ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۗ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوْا وُجُوْهَكُمْ شَطْرَهٗ ۗ وَاِنَّ الَّذِيْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ لَيَعْلَمُوْنَ اَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَّبِّهِمْ ۗ وَمَا اللّٰهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُوْنَ١٤٤
Qad narā taqallubaka wajhika fis-samā'(i), fa lanuwalliyannaka qiblatan tarḍāhā, fawalli wajhaka syaṭral-masjidil-ḥarām(i), wa ḥaiṡumā kuntum fawallū wujūhakum syaṭrah(ū), wa innal-lażīna ūtul-kitāba laya‘lamūna annahul-ḥaqqu mir rabbihim, wa mallāhu bigāfilin ‘ammā ya‘malūn(a).
[144]
Selesernyo Kame’ (kerep) ningal rai niko nengada ke langit 96 , mako selesernyo Kame’ ayun malingke niko ke kiblat yen niko demeni. Palingkela rai niko ke ara Masjidil Haram. serto dipundi saos niko wênten, Palingkela rai niko ke arahnyo. serto selesernyo sedanten wong (Yahudi serto Nasrani) yen disung Al kitab (Taurat serto Injil) memang wikan, bahwo bepaling ke Masjidil Haram niku wêntenla leser dari Tuhannyo; serto Allah selesernyo nano lenga dari napi yen wong-wong niku damelke.
96) Maksudnyo nikula Nabi Muhammad s.a.w. kerep meningal ke langit bedoa serto nunggu-nunggu turunnyo wahyu yen merintake beliau ngadep ke Baitullah.
وَلَىِٕنْ اَتَيْتَ الَّذِيْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ بِكُلِّ اٰيَةٍ مَّا تَبِعُوْا قِبْلَتَكَ ۚ وَمَآ اَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ ۚ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍۗ وَلَىِٕنِ اتَّبَعْتَ اَهْوَاۤءَهُمْ مِّنْۢ بَعْدِ مَاجَاۤءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ۙ اِنَّكَ اِذًا لَّمِنَ الظّٰلِمِيْنَ ۘ١٤٥
Wa la'in ataital-lażīna ūtul-kitāba bikulli āyatim mā tabi‘ū qiblatak(a), wa mā anta bitābi‘in qiblatahum, wa mā ba‘ḍuhum bitābi‘in qiblata ba‘ḍ(in), wa la'inittaba‘ta ahwā'ahum mim ba‘di mā jā'aka minal-‘ilm(i), innaka iżal laminaẓ-ẓālimīn(a).
[145]
Serto selesernyo kalu niko ngesungke kepado sedanten wong (Yahudi serto Nasrani) yen disung Al kitab (Taurat serto Injil), sedanten ayat (keterangan), wong-wong niku nano ayun numuti kiblat niko, serto niko jugo nano ayun numuti kiblat wong-wong niku, serto sebagian wong-wong niku jugo nano ayun numuti kiblat sebagian yen lian. serto selesernyo kalu niko numuti keinginan wong-wong niku sesampun rawu ilmu kepado niko, selesernyo niko -kalu mak niku- temasuk golongan sedanten wong yen zalim.
اَلَّذِيْنَ اٰتَيْنٰهُمُ الْكِتٰبَ يَعْرِفُوْنَهٗ كَمَا يَعْرِفُوْنَ اَبْنَاۤءَهُمْ ۗ وَاِنَّ فَرِيْقًا مِّنْهُمْ لَيَكْتُمُوْنَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُوْنَ١٤٦
Allażīna ātaināhumul-kitāba ya‘rifūnahū kamā ya‘rifūna abnā'ahum, wa inna farīqam minhum layaktumūnal-ḥaqqa wa hum ya‘lamūn(a).
[146]
Sedanten wong (Yahudi serto Nasrani) yen sampun Kame’ sung Al kitab (Taurat serto Injil) ngenal Muhammad pecak wong-wong niku ngenal budak-budaknyo dewek 97 . serto Selesernyo sebagian di antaro wong-wong niku nyingitke keleseran, Padohal wong-wong niku wikan.
97) Wikan Muhammad s.a.w. nikula ngenal sipat-sipatnyo sebagi yen tesebut jerû Taurat serto Injil.
اَلْحَقُّ مِنْ رَّبِّكَ فَلَا تَكُوْنَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِيْنَ ࣖ١٤٧
Al-ḥaqqu mir rabbika falā takūnanna minal-mumtarīn(a).
[147]
Keleseran niku wêntenla dari Tuhan niko, sebab niku nano angsal niko termasuk sedanten wong yen ragu.
وَلِكُلٍّ وِّجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيْهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرٰتِۗ اَيْنَ مَا تَكُوْنُوْا يَأْتِ بِكُمُ اللّٰهُ جَمِيْعًا ۗاِنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ١٤٨
Wa likulliw wijhatun huwa muwallīhā fastabiqul-khairāt(i), aina mā takūnū ya'ti bikumullāhu jamī‘ā(n), innallāha ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[148]
Serto bagi saben-saben umat wênten kiblatnyo (dewek) yen io ngadep kepadonyo. Dadesnyo belumbanla (muat) kesaean. di pundi saos niko wênten mesti Allah ayun nyatuke niko sedanten (pado dinten kiamat). Selesernyo Allah Maha Kuasa atas sedanten sesios .
وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۗ وَاِنَّهٗ لَلْحَقُّ مِنْ رَّبِّكَ ۗ وَمَا اللّٰهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُوْنَ١٤٩
Wa min ḥaiṡu kharajta fawalli wajhaka syaṭral-masjidil-ḥarām(i), wa innahū lal-ḥaqqu mir rabbik(a), wa mallāhu bigāfilin ‘ammā ta‘malūn(a).
[149]
Serto dari pundi saos niko metu, Dadesnyo Palingkela rai niko ke ara Masjidil haram, Selesernyo kecengkian niku selesernyo sesios yen haq dari Tuhan niko. serto Allah selesernyo nano lenga dari napi yen niko damelke.
وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۗ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوْا وُجُوْهَكُمْ شَطْرَهٗ ۙ لِئَلَّا يَكُوْنَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ اِلَّا الَّذِيْنَ ظَلَمُوْا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِيْ وَلِاُتِمَّ نِعْمَتِيْ عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُوْنَۙ١٥٠
Wa min ḥaiṡu kharajta fa walli wajhaka syaṭral-masjidil-ḥarām(i), wa ḥaiṡumā kuntum fawallū wujūhakum syaṭrah(ū), li'allā yakūna lin-nāsi ‘alaikum ḥujjatun illal-lażīna ẓalamū minhum, falā takhsyauhum wakhsyaunī, wa li'utimma ni‘matī ‘alaikum wa la‘allakum tahtadūn(a).
[150]
Serto dari pundi saos niko (metu), dadesnyo palingkela rai niko ke ara Masjidil Haram. serto dipundi saos niko (sedanten) wênten, Dadesnyo Palingkela rai niko ke aranyo, supayo nano wênten hujjah bagi wong peranti niko, kacowali sedanten wong yen zalim diantaro wong-wong niku. Dadesnyo nano angsal niko wedhi kepado wong-wong niku serto wedhila kepado-Kulo (saos). serto supayo Kulo nyempurnoke nikmat Kulo pado niko, serto supayo niko angsal hidayah.
كَمَآ اَرْسَلْنَا فِيْكُمْ رَسُوْلًا مِّنْكُمْ يَتْلُوْا عَلَيْكُمْ اٰيٰتِنَا وَيُزَكِّيْكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتٰبَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَّا لَمْ تَكُوْنُوْا تَعْلَمُوْنَۗ١٥١
Kamā arsalnā fīkum rasūlam minkum yatlū ‘alaikum āyātinā wa yuzakkīkum wa yu‘allimukumul-kitāba wal-ḥikmata wa yu‘allimukum mā lam takūnū ta‘lamūn(a).
[151]
Sepeca’ (Kame’ sampun nyempurnoke nikmat Kame’ kepado niko) Kame’ sampun ngutus kepado niko Rasul di antaro niko yen macoke ayat-ayat Kame’ kepado niko serto nyucike niko serto ngajarke kepado niko Al kitab serto Al-Hikmah, serto ngajarke kepado niko napi yen dereng niko wikani.
فَاذْكُرُوْنِيْٓ اَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوْا لِيْ وَلَا تَكْفُرُوْنِ ࣖ١٥٢
Fażkurūnī ażkurkum wasykurū lī wa lā takfurūn(i).
[152]
Kareno niku, imutla niko kepado Kulo cengki Kulo imut (pulo') kepado niko 98 , serto besyukurla kepado Kulo, serto nano angsal niko ngingkari (nikmat) Kulo.
98) Maksudnyo: kulo limpake rahmat serto ampunan Kulo kepado niko.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوا اسْتَعِيْنُوْا بِالصَّبْرِ وَالصَّلٰوةِ ۗ اِنَّ اللّٰهَ مَعَ الصّٰبِرِيْنَ١٥٣
Yā ayyuhal-lażīna āmanusta‘īnū biṣ-ṣabri waṣ-ṣalāh(ti), innallāha ma‘aṣ-ṣābirīn(a).
[153]
Hei sedanten wong yen beriman, dadeskela sabar serto semayang sebagi penolong niko 99 , Selesernyo Allah besami sedanten wong yen sabar.
99) Wênten pulo' yen ngertike: nedola petolongan (kepado Allah) dengen sabar serto semayang.
وَلَا تَقُوْلُوْا لِمَنْ يُّقْتَلُ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ اَمْوَاتٌ ۗ بَلْ اَحْيَاۤءٌ وَّلٰكِنْ لَّا تَشْعُرُوْنَ١٥٤
Wa lā taqūlū limay yuqtalu fī sabīlillāhi amwāt(un), bal aḥyā'uw wa lākil lā tasy‘urūn(a).
[154]
Serto nano angsal niko ngelapke tehadep sedanten wong yen gugur di jalan Allah, (bahwo wong-wong niku ) padem; bahkan (selesernyo) wong-wong niku idup 100 , tapi niko nano nyadarinyo.
100) Yakni idup di jerû alam yen lian yen didinyo alam kito niki, dipundi wong-wong niku angsal kenikmatan-kenikmatan di sisi Allah, serto Allah saosla yen wikan mak pundi kewêntenan idup niku.
وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوْعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْاَمْوَالِ وَالْاَنْفُسِ وَالثَّمَرٰتِۗ وَبَشِّرِ الصّٰبِرِيْنَ١٥٥
Wa lanabluwannakum bisyai'im minal-khaufi wal-jū‘i wa naqaṣim minal-amwāli wal-anfusi waṡ-ṡamarāt(i), wa basysyiriṣ-ṣābirīn(a).
[155]
Serto selesernyo ayun Kame’ sungke cobaan kepado niko, dengen setiti’ kewedhian, keluwean, kekirangan herto, jiwo serto bua-buaan. serto sungkela berito gembira kepado sedanten wong yen sabar.
اَلَّذِيْنَ اِذَآ اَصَابَتْهُمْ مُّصِيْبَةٌ ۗ قَالُوْٓا اِنَّا لِلّٰهِ وَاِنَّآ اِلَيْهِ رٰجِعُوْنَۗ١٥٦
Allażīna iżā aṣābathum muṣībah(tun), qālū innā lillāhi wa innā ilaihi rāji‘ūn(a).
[156]
(Nikula) sedanten wong yen napi bilo ditimpo bala’, wong-wong niku ngelapke: "Inna lillaahi wa innaa ilaihi raaji'uun" 101 .
101) Retinyo: Selesernyo kame’ wêntenla punyo Allah serto kepado-Nyo-la kame’ mantu’. kalimat niki dinamike kalimat istirjaa (penyatoan mantu’ kepado Allah). Disunatke ngelapnyo waktu ditimpo bahayo ageng jugo alit.
اُولٰۤىِٕكَ عَلَيْهِمْ صَلَوٰتٌ مِّنْ رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ ۗوَاُولٰۤىِٕكَ هُمُ الْمُهْتَدُوْنَ١٥٧
Ulā'ika ‘alaihim ṣalawātum mir rabbihim wa raḥmah(tun), wa ulā'ika humul-muhtadūn(a).
[157]
Wong-wong niku, nikula yen angsal keberkatan yen sempurno serto rahmat dari Tuhan wong-wong niku serto wong-wong niku nikula sedanten wong yen angsal hidayah.
۞ اِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَاۤىِٕرِ اللّٰهِ ۚ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ اَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ اَنْ يَّطَّوَّفَ بِهِمَا ۗ وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًاۙ فَاِنَّ اللّٰهَ شَاكِرٌ عَلِيْمٌ١٥٨
Innaṣ-ṣafā wal-marwata min sya‘ā'irillāh(i), faman ḥajjal-baita awi‘tamara falā junāḥa ‘alaihi ay yaṭṭawwafa bihimā, wa man taṭawwa‘a khairan fa innallāha syākirun ‘alīm(un).
[158]
Selesernyo Shafaa serto Marwa wêntenla sebagian dari syi'ar Allah 102 . Dadesnyo Sinten saos yen beribada haji ke Baitullah atawa beumra, Dadesnyo nano wênten doso baginyo 103 namelke sa'i antaro keduonyo. serto Sinten saos yen namelke sios kebajikan dengen kereloan ati, Dadesnyo, selesernyo Allah Maha Menyukuri 104 kesaean lagi Maha wikan.
102) Syi'ar-syi'ar Allah: alamat atawa panggonan beribada kepado Allah.
103) Tuhan ngungkapke dengen kelapan nano wênten doso sebab sebagian rencang ngeraso keberatan namelkenyo sa'i di ngeriku, kareno panggonan niku bekas panggona behala. serto di masa jahiliyah jugo panggona niku digunoke sebagi panggonan sa'i. peranti ngelengetke raso keberatan niku Allah nurunke ayat niki.
104) Allah nyukuri hamba-Nyo: ngesung pahalo tehadep amal-amal hamba-Nyo, ma'afke kesalahannyo, namba nikmat-Nyo serto liannyo.
اِنَّ الَّذِيْنَ يَكْتُمُوْنَ مَآ اَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنٰتِ وَالْهُدٰى مِنْۢ بَعْدِ مَا بَيَّنّٰهُ لِلنَّاسِ فِى الْكِتٰبِۙ اُولٰۤىِٕكَ يَلْعَنُهُمُ اللّٰهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللّٰعِنُوْنَۙ١٥٩
Innal-lażīna yaktumūna mā anzalnā minal-bayyināti wal-hudā mim ba‘di mā bayyannāhu lin-nāsi fil-kitāb(i), ulā'ika yal‘anuhumullāhu wa yal‘anuhumul-lā‘inūn(a).
[159]
Selesernyo sedanten wong yen nyingitke napi yen sampun Kame’ turunke berupa keterangan-keterangan (yen nyato) serto hidayah, sesampun Kame’ nerangkenyo kepado wong di jerû Al Kitab, wong-wong niku dila'nati Allah serto dila'nati (pulo') ole sedanten (mahluk) yen angsal mela'nati,
اِلَّا الَّذِيْنَ تَابُوْا وَاَصْلَحُوْا وَبَيَّنُوْا فَاُولٰۤىِٕكَ اَتُوْبُ عَلَيْهِمْ ۚ وَاَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيْمُ١٦٠
Illal-lażīna tābū wa aṣlaḥū wa bayyanū fa'ulā'ika atūbu ‘alaihim, wa anat-tawwābur-raḥīm(u).
[160]
Kacowali wong-wong niku yen sampun taubat serto ngadoke persaean 105 serto nerangke (keleseran), Dadesnyo tehadep wong-wong niku, nikula Kulo nerimo taubatnyo serto Kulo Yen Maha nerimo taubat lagi Maha Penyayang.
105) Ngewêntenke pesaean retinyo namelke damelan-damelan yen sae peranti ngelengetke akibat-akibat yen jahat dari kesalahan-kesalahan yen didamelke.
اِنَّ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا وَمَاتُوْا وَهُمْ كُفَّارٌ اُولٰۤىِٕكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللّٰهِ وَالْمَلٰۤىِٕكَةِ وَالنَّاسِ اَجْمَعِيْنَۙ١٦١
Innal-lażīna kafarū wa mātū wa hum kuffārun ulā'ika ‘alaihim la‘natullāhi wal-malā'ikati wan-nāsi ajma‘īn(a).
[161]
Selesernyo sedanten wong kafir serto wong-wong niku padem jerû keadaan kafir, wong-wong niku angsal la'nat Allah, Sedanten Malaikat serto wong sedantennyo.
خٰلِدِيْنَ فِيْهَا ۚ لَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ يُنْظَرُوْنَ١٦٢
Khālidīna fīhā, lā yukhaffafu ‘anhumul-‘ażābu wa lā hum yunẓarūn(a).
[162]
Wong-wong niku kekel di jerû la'nat niku: nano ayun dewe'nganke sikso dari wong-wong niku serto nano (pulo') wong-wong niku disung tanggu.
وَاِلٰهُكُمْ اِلٰهٌ وَّاحِدٌۚ لَآاِلٰهَ اِلَّا هُوَ الرَّحْمٰنُ الرَّحِيْمُ ࣖ١٦٣
Wa ilāhukum ilāhuw wāḥid(un), lā ilāha illā huwar-raḥmānur-raḥīm(u).
[163]
Serto Tuhan niko wêntenla Tuhan yang Maha Esa; nano wênten Tuhan melianke Dio Yen Maha Pemurah jugo Maha Penyayang.
اِنَّ فِيْ خَلْقِ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَاخْتِلَافِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِيْ تَجْرِيْ فِى الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ مِنَ السَّمَاۤءِ مِنْ مَّاۤءٍ فَاَحْيَا بِهِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيْهَا مِنْ كُلِّ دَاۤبَّةٍ ۖ وَّتَصْرِيْفِ الرِّيٰحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاۤءِ وَالْاَرْضِ لَاٰيٰتٍ لِّقَوْمٍ يَّعْقِلُوْنَ١٦٤
Inna fī khalqis-samāwāti wal-arḍi wakhtilāfil-laili wan-nahāri wal-fulkil-latī tajrī fil-baḥri bimā yanfa‘un-nāsa wa mā anzalallāhu minas-samā'i mim mā'in fa aḥyā bihil-arḍa ba‘da mautihā wa baṡṡa fīhā min kulli dābbah(tin), wa taṣrīfir-riyāḥi was-saḥābil-musakhkhari bainas-samā'i wal-arḍi la'āyātil liqaumiy ya‘qilūn(a).
[164]
Selesernyo jerû ciptoan langit serto bumi, sili begentinyo wengi serto siang, bahtero yen belayar di laut makto napi yen beguno bagi wong, serto napi yen Allah turunke dari langit berupo banyu, sampun niku dengen banyu niku Dio idupke bumi sesampun padem (kering)-nyo serto Dio sebarke di bumi niku sedanten jenis binatang, serto penggerakan angin serto awan yen dikendalike antaro langit serto bumi; selesernyo (angsal) alamat (keesaan serto keagengan Allah) bagi gugu' yen mikirke.
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَّتَّخِذُ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ اَنْدَادًا يُّحِبُّوْنَهُمْ كَحُبِّ اللّٰهِ ۗ وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اَشَدُّ حُبًّا لِّلّٰهِ ۙوَلَوْ يَرَى الَّذِيْنَ ظَلَمُوْٓا اِذْ يَرَوْنَ الْعَذَابَۙ اَنَّ الْقُوَّةَ لِلّٰهِ جَمِيْعًا ۙوَّاَنَّ اللّٰهَ شَدِيْدُ الْعَذَابِ١٦٥
Wa minan-nāsi may yattakhiżu min dūnillāhi andāday yuḥibbūnahum kaḥubbillāh(i), wal-lażīna āmanū asyaddu ḥubbal lillāh(i), wa lau yaral-lażīna ẓalamū iż yaraunal-‘ażāb(a), annal-quwwata lillāhi jamī‘ā(n), wa annallāha syadīdul-‘ażāb(i).
[165]
Serto diantaro wong sedanten wênten wong yen nyemba tandingan-tandingan selian Allah; wong-wong niku nyintainyo peca’ wong-wong niku nyintai Allah. wênten pun wong- wong yen beriman cinto nian kepado Allah. Serto kalu misalnyo sedanten wong yen bedamel zalim niku14 wikan sewaktu wong-wong niku ningal sikso (pado dinten kiamat), bahwo kekuatan niku milik Allah sedantennyo, serto bahwo Allah berat nian siksoan-Nyo (cengki wong-wong niku nyesal).
اِذْ تَبَرَّاَ الَّذِيْنَ اتُّبِعُوْا مِنَ الَّذِيْنَ اتَّبَعُوْا وَرَاَوُا الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْاَسْبَابُ١٦٦
Iż tabarra'al-lażīnattubi‘ū minal-lażīnattaba‘ū wa ra'awul-‘ażāba wa taqaṭṭa‘at bihimul-asbāb(u).
[166]
(Nikula) sewaktu sedanten wong yen ditumuti niku belepas awak dari sedanten wong yen numutinyo, serto wong-wong niku ningal sikso; serto (sewaktu) sedanten hubungan antara wong-wong niku selesernya teputus.
وَقَالَ الَّذِيْنَ اتَّبَعُوْا لَوْ اَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّاَ مِنْهُمْ ۗ كَمَا تَبَرَّءُوْا مِنَّا ۗ كَذٰلِكَ يُرِيْهِمُ اللّٰهُ اَعْمَالَهُمْ حَسَرٰتٍ عَلَيْهِمْ ۗ وَمَا هُمْ بِخٰرِجِيْنَ مِنَ النَّارِ ࣖ١٦٧
Wa qālal-lażīnattaba‘ū lau anna lanā karratan fa natabarra'a minhum, kamā tabarra'ū minnā, każālika yurīhimullāhu a‘mālahum ḥasarātin ‘alaihim, wa mā hum bikhārijīna minan-nār(i).
[167]
Serto bekelapla sedanten wong yen numuti: "kalu bae Kame’ angsal mantu’ (ke dunio), pasti Kame’ ayun belepas dewe' dari wong-wong niku, peca’ wong-wong niku belepas dewe' dari Kame’." Mak nikula Allah ningalke kepado wong-wong niku amal damelannyo dades seselan bagi wong-wong niku; serto selesernyo wong-wong niku nano ayun metu dari api nerako.
يٰٓاَيُّهَا النَّاسُ كُلُوْا مِمَّا فِى الْاَرْضِ حَلٰلًا طَيِّبًا ۖوَّلَا تَتَّبِعُوْا خُطُوٰتِ الشَّيْطٰنِۗ اِنَّهٗ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِيْنٌ١٦٨
Yā ayyuhan-nāsu kulū mimmā fil-arḍi ḥalālan ṭayyibā(n), wa lā tattabi‘ū khuṭuwātisy-syaiṭān(i), innahū lakum ‘aduwwum mubīn(un).
[168]
Hei sedanten wong-wong, nedola yen halal lagi sae dari napi yen wênten di bumi, serto nano angsal niko numuti langka-langka belis; kareno selesernyo belis niku wêntenla musu yen nyato bagi niko.
اِنَّمَا يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوْۤءِ وَالْفَحْشَاۤءِ وَاَنْ تَقُوْلُوْا عَلَى اللّٰهِ مَا لَا تَعْلَمُوْنَ١٦٩
Innamā ya'murukum bis-sū'i wal-faḥsyā'i wa an taqūlū ‘alallāhi mā lā ta‘lamūn(a).
[169]
Selesernyo belis niku ngengken saos niko bedamel jahat serto keji, serto ngelapke tehadep Allah napi yen nano niko wikani.
وَاِذَا قِيْلَ لَهُمُ اتَّبِعُوْا مَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ قَالُوْا بَلْ نَتَّبِعُ مَآ اَلْفَيْنَا عَلَيْهِ اٰبَاۤءَنَا ۗ اَوَلَوْ كَانَ اٰبَاۤؤُهُمْ لَا يَعْقِلُوْنَ شَيْـًٔا وَّلَا يَهْتَدُوْنَ١٧٠
Wa iżā qīla lahumuttabi‘ū mā anzalallāhu qālū bal nattabi‘u mā alfainā ‘alaihi ābā'anā, awalau kāna ābā'uhum lā ya‘qilūna syai'aw wa lā yahtadūn(a).
[170]
Serto apobilo dikelapke kepado wong-wong niku: "tumutila napi yen sampun diturunke Allah," wong-wong niku nyawab: "(Nano), tapi kame’ numuti saos napi yen sampun kame’ angsal dari (damelan) nenek moyang kame’". "(Napi dio wong-wong niku ayun numuti jugo), kalu nenek moyang wong-wong niku nano wikan sesios napi jugo, serto nano angsal hidayah?".
وَمَثَلُ الَّذِيْنَ كَفَرُوْا كَمَثَلِ الَّذِيْ يَنْعِقُ بِمَا لَا يَسْمَعُ اِلَّا دُعَاۤءً وَّنِدَاۤءً ۗ صُمٌّ ۢ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَعْقِلُوْنَ١٧١
Wa maṡalul-lażīna kafarū kamaṡalil-lażī yan‘iqu bimā lā yasma‘u illā du‘ā'aw wa nidā'ā(n), ṣummum bukmun ‘umyun fahum lā ya‘qilūn(a).
[171]
Serto perumpamoan (sedanten wong yen nyeru) sedanten wong kafir wêntenla peca’ pengembala yen mekik binatang yen nano ngerungu selian panggilan serto kengkenan saos 106 . wong-wong niku peka', bisu serto buta, dadesnyo (ole sebab niku) wong-wong niku nano wikan.
106) Jerû ayat niki wong kafir disamike dengen binatang yen nano wikan reti aranan penggembalanyo.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا كُلُوْا مِنْ طَيِّبٰتِ مَا رَزَقْنٰكُمْ وَاشْكُرُوْا لِلّٰهِ اِنْ كُنْتُمْ اِيَّاهُ تَعْبُدُوْنَ١٧٢
Yā ayyuhal-lażīna āmanū kulū min ṭayyibāti mā razaqnākum wasykurū lillāhi in kuntum iyyāhu ta‘budūn(a).
[172]
Hei sedanten wong yen beriman, nedola di antaro rezki yen sae-sae yen Kame’ sungke kepado niko serto besyukurla kepado Allah, kalu selesernyo kepado-Nyo niko nyemba.
اِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيْرِ وَمَآ اُهِلَّ بِهٖ لِغَيْرِ اللّٰهِ ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَّلَا عَادٍ فَلَآ اِثْمَ عَلَيْهِ ۗ اِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ١٧٣
Innamā ḥarrama ‘alaikumul-maitata wad-dama wa laḥmal-khinzīri wa mā uhilla bihī ligairillāh(i), fa maniḍṭurra gaira bāgiw wa lā ‘ādin falā iṡma ‘alaih(i), innallāha gafūrur raḥīm(un).
[173]
Selesernyo Allah ngaramke bagi niko saos bangki, dara, daging babi, serto binatang yen (seketiko disembeli) dikelapke (nami) selian Allah 107 . tapi Sinten saos tepakso (nedonyo) sedeng dio nano ayun serto nano (pulo') belebi, dadesnyo nano doso baginyo. Selesernyo Allah Maha Pengampun jugo Maha Penyayang.
107) Haram jugo kelap ayat niki daging yen berasal dari sembelian yen ngelap nami Allah tapi dikelapke pulo' nami selian Allah.
اِنَّ الَّذِيْنَ يَكْتُمُوْنَ مَآ اَنْزَلَ اللّٰهُ مِنَ الْكِتٰبِ وَيَشْتَرُوْنَ بِهٖ ثَمَنًا قَلِيْلًاۙ اُولٰۤىِٕكَ مَا يَأْكُلُوْنَ فِيْ بُطُوْنِهِمْ اِلَّا النَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللّٰهُ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ وَلَا يُزَكِّيْهِمْ ۚوَلَهُمْ عَذَابٌ اَلِيْمٌ١٧٤
Innal-lażīna yaktumūna mā anzalallāhu minal-kitābi wa yasytarūna bihī ṡamanan qalīlā(n), ulā'ika mā ya'kulūna fī buṭūnihim illan-nāra wa lā yukallimuhumullāhu yaumal-qiyāmati wa lā yuzakkīhim, wa lahum ‘ażābun alīm(un).
[174]
Selesernyo sedanten wong yen nyingitke napi yen sampun diturunke Allah, nikula Al kitab serto besadinyo dengen rego yen setiti’ (murah), wong-wong niku selesernyo nano menedo (nano nelen) ke jerû perutnyo melianke api 108 , serto Allah nano ayun bekelap 109 kepado wong-wong niku pado dinten kiamat serto nano nyucike wong-wong niku serto bagi wong-wong niku sikso yen pedi nian.
108) Maksudnyo nikula nedoan yen ditedonyo yen berasal dari hasil nyingitke ayat-ayat yen diturunke Allah, nyebabke wong-wong niku mlebet api nerako.
109) Maksudnyo: Allah nano bekelap kepado wong-wong niku dengen kasih sayang, tapi bekelap dengen kelapan yen nano ngelema’ke ati.
اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ اشْتَرَوُا الضَّلٰلَةَ بِالْهُدٰى وَالْعَذَابَ بِالْمَغْفِرَةِ ۚ فَمَآ اَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ١٧٥
Ulā'ikal-lażīnasytarawuḍ-ḍalālata bil-hudā wal-‘ażāba bil-magfirah(ti), famā aṣbarahum ‘alan-nār(i).
[175]
wong-wong niku, nikula sedanten wong yen numbas kesesetan dengen hidayah serto sikso dengen ampunan. Dadesnyo berani nian wong-wong niku nentang api nerako!
ذٰلِكَ بِاَنَّ اللّٰهَ نَزَّلَ الْكِتٰبَ بِالْحَقِّ ۗ وَاِنَّ الَّذِيْنَ اخْتَلَفُوْا فِى الْكِتٰبِ لَفِيْ شِقَاقٍۢ بَعِيْدٍ ࣖ١٧٦
Żālika bi'annallāha nazzalal-kitāba bil-ḥaqq(i), wa innal-lażīnakhtalafū fil-kitābi lafī syiqāqim ba‘īd(in).
[176]
Yen mak niku, wêntenla kareno Allah sampun nurunke Al kitab dengen makto keleseran; serto selesernyo sedanten wong yen beselisih tentang (keleseran) Al kitab niku, selesernyo jerû penyimpangan yen tebi (dari keleseran).
۞ لَيْسَ الْبِرَّاَنْ تُوَلُّوْا وُجُوْهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ وَالْمَلٰۤىِٕكَةِ وَالْكِتٰبِ وَالنَّبِيّٖنَ ۚ وَاٰتَى الْمَالَ عَلٰى حُبِّهٖ ذَوِى الْقُرْبٰى وَالْيَتٰمٰى وَالْمَسٰكِيْنَ وَابْنَ السَّبِيْلِۙ وَالسَّاۤىِٕلِيْنَ وَفِى الرِّقَابِۚ وَاَقَامَ الصَّلٰوةَ وَاٰتَى الزَّكٰوةَ ۚ وَالْمُوْفُوْنَ بِعَهْدِهِمْ اِذَا عَاهَدُوْا ۚ وَالصّٰبِرِيْنَ فِى الْبَأْسَاۤءِ وَالضَّرَّاۤءِ وَحِيْنَ الْبَأْسِۗ اُولٰۤىِٕكَ الَّذِيْنَ صَدَقُوْا ۗوَاُولٰۤىِٕكَ هُمُ الْمُتَّقُوْنَ١٧٧
Laisal-birra an tuwallū wujūhakum qibalal-masyriqi wal-magribi wa lākinnal-birra man āmana billāhi wal-yaumil ākhiri wal-malā'ikati wal-kitābi wan-nabiyyīn(a), wa ātal-māla ‘alā ḥubbihī żawil-qurbā wal-yatāmā wal-masākīna wabnas-sabīl(i), was-sā'ilīna wa fir-riqāb(i), wa aqāmaṣ-ṣalāta wa ātaz-zakāh(ta), wal mūfūna bi‘ahdihim iżā ‘āhadū, waṣ-ṣābirīna fil-ba'sā'i waḍ-ḍarrā'i wa ḥīnal-ba's(i), ulā'ikal-lażīna ṣadaqū, wa ulā'ika humul-muttaqūn(a).
[177]
Didinyola ngadepke rai niko ke ara timur serto barat niku sesios kebajikan, tapi selesernyo kebajikan niku nikula beriman kepado Allah, dinten kiamat, malaikat-malaikat, kitab-kitab, nabi-nabi serto ngesungke herto yen dicintoinyo kepado sanak kadangnyo, budak-budak yatim, sedanten wong miskin, musafir (yen nedo petolongan serto sedanten wong yen nedo-nedo; serto (merdekake) budak belian, nega’ke semayang, nunaike zakat; serto sedanten wong yen nepati semayoannyo napi bilo io bersemayoan, serto sedanten wong yen sabar jerû kesempitan, penderitoan serto jerû peperangan. wong-wong niku nikula sedanten wong yen leser (imannyo); serto wong-wong niku nikula sedanten wong yen betakwa.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِى الْقَتْلٰىۗ اَلْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْاُنْثٰى بِالْاُنْثٰىۗ فَمَنْ عُفِيَ لَهٗ مِنْ اَخِيْهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ ۢبِالْمَعْرُوْفِ وَاَدَاۤءٌ اِلَيْهِ بِاِحْسَانٍ ۗ ذٰلِكَ تَخْفِيْفٌ مِّنْ رَّبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ ۗفَمَنِ اعْتَدٰى بَعْدَ ذٰلِكَ فَلَهٗ عَذَابٌ اَلِيْمٌ١٧٨
Yā ayyuhal-lażīna āmanū kutiba ‘alaikumul-qiṣāṣu fil-qatlā, al-ḥurru bil-ḥurri wal-‘abdu bil-‘abdi wal-unṡā bil-unṡā, faman ‘ufiya lahū min akhīhi syai'un fattibā‘um bil-ma‘rūfi wa adā'un ilaihi bi iḥsān(in), żālika takhfīfum mir rabbikum wa raḥmah(tun), fa mani‘tadā ba‘da żālika fa lahū ‘ażābun alīm(un).
[178]
Hei sedanten wong yen beriman, diwajibke peranti niko qishaash bekenoan dengen sedanten wong yen dibunu; wong merdeka dengen wong merdeka, budak belian dengen budak belian, serto betino dengen betino. Dadesnyo Sinten saos yen angsal ma'apke dulunyo, ayunla (yen ma'apke) numuti dengen caro yen sae, serto ayunla (yen disung ma'ap) mayar (diat) kepado yen ngesung ma'ap dengen caro yen sae (pulo'). Yen mak niku wêntenla sios keringanan dari Tuhan niko serto sios rahmat. Sinten saos yen ngelampaui bates sesampun niku, dadesnyo baginyo sikso yen pedi nian 110 .
110) Qishaash nikula ngembil balesan yen sami. qishaash niku nano didamelke, kalu yen munu angsal dimaapke ole ahli waris yen tebunu nikula dengen mayar diat (ganti rugi) yen wajar. mayar diat dinedo dengen sae, umpamonyo dengen nano nesak yen munu, serto yen munu ayunla mayarnyo dengen sae, umpamonyo nano nanggu-nanggukenyo. Kalu ahli waris si korban, sesampun Tuhan nyelaske hukum-hukum niki, munu yen didinyo si pembunuh, atawa munu si pembunuh sesampun nerimo diat, dadesnyo tehadepnyo di dunio diembil qishaash serto di dinten kiamat dio angsal sikso yen pedi.
وَلَكُمْ فِى الْقِصَاصِ حَيٰوةٌ يّٰٓاُولِى الْاَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُوْنَ١٧٩
Wa lakum fil-qiṣāṣi ḥayātuy yā ulil-albābi la‘allakum tattaqūn(a).
[179]
Serto jerû qishaash niku wênten (jaminan kelanggenan) idup bagi niko, hei sedanten wong yen berakal, supayo niko betakwa.
كُتِبَ عَلَيْكُمْ اِذَا حَضَرَ اَحَدَكُمُ الْمَوْتُ اِنْ تَرَكَ خَيْرًا ۖ ۨالْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْاَقْرَبِيْنَ بِالْمَعْرُوْفِۚ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِيْنَ ۗ١٨٠
Kutiba ‘alaikum iżā ḥaḍara aḥadakumul-mautu in taraka kahirā(n), al-waṣiyyatu lil-wālidaini wal-aqrabīna bil-ma‘rūf(i), ḥaqqan ‘alal-muttaqīn(a).
[180]
Diwajibke atas niko, napi bilo sios wong di antaro niko kerawuan (alamat) maut, kalu dio ninggalke herto yen kata, Bewasiat peranti mbik-bak serto sanak kadangnyo secaro ma'rup 111 , (niki wêntenla) kewajiban peranti sedanten wong yen betakwa.
111) Ma'rup nikula adil serto sae. wasiat niku nano melebihi sepertigo dari sedanten herto wong yen ayun padem niku. Ayat niki dinasakhke dengen ayat mewaris.
فَمَنْۢ بَدَّلَهٗ بَعْدَمَا سَمِعَهٗ فَاِنَّمَآ اِثْمُهٗ عَلَى الَّذِيْنَ يُبَدِّلُوْنَهٗ ۗ اِنَّ اللّٰهَ سَمِيْعٌ عَلِيْمٌ ۗ١٨١
Famam baddalahū ba‘da mā sami‘ahū fa innamā iṡmuhū ‘alal-lażīna yubaddilūnah(ū), innallāha samī‘un ‘alīm(un).
[181]
Mako, sinten saos yen nguba wasiat niku, sesampun dio ngerungunyo, dadesnyo selesernyo dosonyo wêntenla bagi sedanten wong yen ngubanyo. Selesernyo Allah Maha ngerungu lagi Maha wikan.
فَمَنْ خَافَ مِنْ مُّوْصٍ جَنَفًا اَوْ اِثْمًا فَاَصْلَحَ بَيْنَهُمْ فَلَآ اِثْمَ عَلَيْهِ ۗ اِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ ࣖ١٨٢
Faman khāfa mim mūṣin janafan au iṡman fa aṣlaḥa bainahum falā iṡma ‘alaih(i), innallāha gafūrur raḥīm(un).
[182]
(Tetapi) Sinten saos kuwatir tehadep wong yen bewasiat niku, belaku berat sebela atawa bedamel doso, sampun niku dio namaike 112 antaro wong-wong niku, dadesnyo nanola wênten doso baginyo. Selesernyo Allah Maha Pengampun lagi Maha Penyayang.
112) Namaike nikula ngengken wong yen bewasiat belaku adil sewaktu ngewasiatke sesuai dengen bates-bates yen dicengkike syara'.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِيْنَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُوْنَۙ١٨٣
Yā ayyuhal-lażīna āmanū kutiba ‘alaikumuṣ-ṣiyāmu kamā kutiba ‘alal-lażīna min qablikum la‘allakum tattaqūn(a).
[183]
Hei sedanten wong yen beriman, diwajibke peranti niko bepuaso peca’ diwajibke peranti sedanten wong sedereng niko supayo niko betakwa,
اَيَّامًا مَّعْدُوْدٰتٍۗ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَّرِيْضًا اَوْ عَلٰى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ اَيَّامٍ اُخَرَ ۗوَعَلَى الَّذِيْنَ يُطِيْقُوْنَهٗ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِيْنٍۗ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهٗ ۗوَاَنْ تَصُوْمُوْا خَيْرٌ لَّكُمْ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُوْنَ١٨٤
Ayyāmam ma‘dūdāt(in), faman kāna minkum marīḍan au ‘alā safarin fa ‘iddatum min ayyāmin ukhar(a), wa ‘alal-lażīna yuṭīqūnahū fidyatun ṭa‘āmu miskīn(in), faman taṭawwa‘a khairan fahuwa khairul lah(ū), wa an taṣūmū khairul lakum in kuntum ta‘lamūn(a).
[184]
(Nikula) sepinten-pinten dinten yen tetentu. Mako sinten saos diantaro niko wênten yen sare atawa musapir (sampun niku dio bebuko), mako (wajibla baginyo bepuaso) sekata dinten yen ditinggalke niku pado dinten-dinten yen lian. serto wajib bagi sedanten wong yen berat nyalankenyo (kalu wong-wong niku nano bepuaso) mayar pidyah, (nikula): ngesung nedo sios wong miskin. Sinten saos yen dengen kereloan ati namelke kebajikan 113 , mako nikula yen lebi sae baginyo. serto bepuaso lebi sae bagi niko kalu niko wikan.
113) Maksudnyo ngesung Nedo lebi dari sios wong miskin peranti sios dinten.
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيْٓ اُنْزِلَ فِيْهِ الْقُرْاٰنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنٰتٍ مِّنَ الْهُدٰى وَالْفُرْقَانِۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ۗوَمَنْ كَانَ مَرِيْضًا اَوْ عَلٰى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ اَيَّامٍ اُخَرَ ۗيُرِيْدُ اللّٰهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيْدُ بِكُمُ الْعُسْرَ ۖوَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللّٰهَ عَلٰى مَا هَدٰىكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُوْنَ١٨٥
Syahru ramaḍānal-lażī unzila fīhil-qur'ānu hudal lin-nāsi wa bayyinātim minal-hudā wal-furqān(i), faman syahida minkumusy-syahra falyaṣumh(u) wa man kāna marīḍan au ‘alā safarin fa ‘iddatum min ayyāmin ukhar(a), yurīdullāhu bikumul-yusra wa lā yurīdu bikumul-‘usr(a), wa litukmilul-‘iddata wa litukabbirullāha ‘alā mā hadākum wa la‘allakum tasykurūn(a).
[185]
(Pinten-pinten dinten yen dicengkike niku, nikula) bulan Ramadhan, bulan yen di jerûnyo diturunke (pemuloan) Al Quran sebagi hidayah bagi wong serto penjelasan-penjelasan ngenai hidayah niku serto pembedo (antaro yen haq serto yen bathil). kareno niku, sinten saos di antaro niko hadir (di negeri panggonannyo dewek) di bulan niku, Dadesnyo ayunla dio bepuaso pado bulan niku, serto sinten saos sare atawa musapir (sampun niku dio bebuko), Dadesnyo (wajibla baginyo bepuaso), sekata dinten yen ditinggalkenyo niku, pado dinten-dinten yen lian. Allah ngayuni kemudaan bagi niko, serto nano ngayuni kesukeran bagi niko. serto ayunla niko nyukupke bilangannyo serto ayunla niko ngagungke Allah peranti hidayah-Nyo yen disungke kepado niko, supayo niko besyukur.
وَاِذَا سَاَلَكَ عِبَادِيْ عَنِّيْ فَاِنِّيْ قَرِيْبٌ ۗ اُجِيْبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ اِذَا دَعَانِۙ فَلْيَسْتَجِيْبُوْا لِيْ وَلْيُؤْمِنُوْا بِيْ لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُوْنَ١٨٦
Wa iżā sa'alaka ‘ibādī ‘annī fa innī qarīb(un), ujību da‘watad-dā‘i iżā da‘ān(i), falyastajībū lī walyu'minū bī la‘allahum yarsyudūn(a).
[186]
Derto napi bilo hamba-hamba-Kulo betaken kepado niko tentang Kulo, mako (jawabla), bahwosanyo Kulo wêntenla parak. Kulo ngabulke pemohonan wong yen bedoa napi bilo dio mohon kepado Kulo, Dadesnyo ayunla wong-wong niku menuhi (sedanten perinta-Kulo) serto ayunla wong-wong niku beriman kepado-Kulo, supayo wong-wong niku sesampun niku wênten jerû keleseran.
اُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ اِلٰى نِسَاۤىِٕكُمْ ۗ هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَاَنْتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ ۗ عَلِمَ اللّٰهُ اَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُوْنَ اَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ ۚ فَالْـٰٔنَ بَاشِرُوْهُنَّ وَابْتَغُوْا مَا كَتَبَ اللّٰهُ لَكُمْ ۗ وَكُلُوْا وَاشْرَبُوْا حَتّٰى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْاَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْاَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِۖ ثُمَّ اَتِمُّوا الصِّيَامَ اِلَى الَّيْلِۚ وَلَا تُبَاشِرُوْهُنَّ وَاَنْتُمْ عٰكِفُوْنَۙ فِى الْمَسٰجِدِ ۗ تِلْكَ حُدُوْدُ اللّٰهِ فَلَا تَقْرَبُوْهَاۗ كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللّٰهُ اٰيٰتِهٖ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُوْنَ١٨٧
Uḥilla lakum lailataṣ-ṣiyāmir-rafaṡu ilā nisā'ikum, hunna libāsul lakum wa antum libāsul lahunn(a), ‘alimallāhu annakum kuntum takhtānūna anfusakum fatāba ‘alaikum wa ‘afā ‘ankum, fal-āna bāsyirūhunna wabtagū mā kataballāhu lakum, wa kulū wasyrabū ḥattā yatabayyana lakumul-khaiṭul-abyaḍu minal-khaiṭil-aswadi minal-fajr(i), ṡumma atimmuṣ-ṣiyāma ilal-lail(i), wa lā tubāsyirūhunna wa antum ‘ākifūna fil-masājid(i) tilka ḥudūdullāhi falā taqrabūhā, każālika yubayyinullāhu āyātihī lin-nāsi la‘allahum yattaqūn(a).
[187]
Dihalalke bagi niko pado dinten bulan puaso becampur dengen sema-sema niko; wong-wong niku wêntenla kelambi bagi niko, serto niko jugo wêntenla kelambi bagi wong-wong niku. Allah wikan bahwosanyo niko nano angsal nahan napsu niko, kareno niku Allah ngampuni niko serto ngesung ma'ap kepado niko. Dadesnyo mak niki dinten campurila wong-wong niku serto tumutila napi yen sampun ditetepke Allah peranti niko, serto nedo ngumbila hinggo terang bagi niko benang puti dari benang item, nikula pajar. Sampun niku sempurnokela puaso niku sampi (rawu) wengi, (tapi) nano angsal niko campuri wong-wong niku, sedeng niko i'tikap 114 di jerû mesjid. Nikula larangan Allah, Dadesnyo nano angsal niko mara’inyo. Mak nikula Allah nerangke ayat-ayat-Nyo kepado wong, supayo wong-wong niku betakwa.
114) I'tikaf nikula berada di jerû mesjid dengen niat mendekatkan diri kepado Allah.
وَلَا تَأْكُلُوْٓا اَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوْا بِهَآ اِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوْا فَرِيْقًا مِّنْ اَمْوَالِ النَّاسِ بِالْاِثْمِ وَاَنْتُمْ تَعْلَمُوْنَ ࣖ١٨٨
Wa lā ta'kulū amwālakum bainakum bil-bāṭili wa tudlū bihā ilal-ḥukkāmi lita'kulū farīqam min amwālin-nāsi bil-iṡmi wa antum ta‘lamūn(a).
[188]
Serto nano angsal sebagian niko nedo herto sebagian yen lian di antaro niko dengen jalan yen bathil serto (nano angsal) niko makto (urusan) herto niku kepado hakim, supayo niko angsal menedo sebagian daripado herto bendo wong lian niku dengen (jalan bedamel) doso, padohal niko wikan.
۞ يَسْـَٔلُوْنَكَ عَنِ الْاَهِلَّةِ ۗ قُلْ هِيَ مَوَاقِيْتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ ۗ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِاَنْ تَأْتُوا الْبُيُوْتَ مِنْ ظُهُوْرِهَا وَلٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقٰىۚ وَأْتُوا الْبُيُوْتَ مِنْ اَبْوَابِهَا ۖ وَاتَّقُوا اللّٰهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُوْنَ١٨٩
Yas'alūnaka ‘anil-ahillah(ti), qul hiya mawāqītu lin-nāsi wal-ḥajj(i), wa laisal-birru bi'an ta'tul-buyūta min ẓuhūrihā wa lākinnal-birra manittaqā, wa'tul-buyūta min abwābihā, wattaqullāha la‘allakum tufliḥūn(a).
[189]
Wong-wong niku betaken kepado niko tentang bulan sabit. Kelapkela: "Bulan sabit niku wêntenla alamat waktu bagi wong serto (bagi ibadat) haji; serto didinyola kebajikan melebu rompok-rompok dari burinyo 115 , tapi kebajikan niku nikula kebajikan wong yen betakwa. serto melebula ke rompok-rompok niku dari lawang-lawangnyo; serto betakwala kepado Allah supayo niko beruntung.
115) Pado masa jahiliyah, sedanten wong yen berihram sewaktu haji, wong-wong niku memasuki rompok dari belakang didinyo dari depan. hal niki ditanyakan pula ole sedanten rencang kepado Rasulullah s.a.w., dades diturunkelah ayat niki
وَقَاتِلُوْا فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ الَّذِيْنَ يُقَاتِلُوْنَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوْا ۗ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِيْنَ١٩٠
Wa qātilū fī sabīlillāhil-lażīna yuqātilūnakum wa lā ta‘tadū, innallāha lā yuḥibbul-mu‘tadīn(a).
[190]
Serto perangila di jalan Allah sedanten wong yen merangi niko, (tapi) nano angsal niko ngelampaui bates, kareno selesernyo Allah nano demen sedanten wong yen ngelampaui bates.
وَاقْتُلُوْهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوْهُمْ وَاَخْرِجُوْهُمْ مِّنْ حَيْثُ اَخْرَجُوْكُمْ وَالْفِتْنَةُ اَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ ۚ وَلَا تُقٰتِلُوْهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتّٰى يُقٰتِلُوْكُمْ فِيْهِۚ فَاِنْ قٰتَلُوْكُمْ فَاقْتُلُوْهُمْۗ كَذٰلِكَ جَزَاۤءُ الْكٰفِرِيْنَ١٩١
Waqtulūhum ḥaiṡu ṡaqiftumūhum wa akhrijūhum min ḥaiṡu akhrajūkum wal-fitnatu asyaddu minal-qatl(i), wa lā tuqātilūhum ‘indal-masjidil-ḥarāmi ḥattā yuqātilūkum fīh(i), fa'in qātalūkum faqtulūhum, każālika jazā'ul-kāfirīn(a).
[191]
Serto bunula wong-wong niku di pundi saos niko jumpai wong-wong niku, serto usirla wong-wong niku dari panggonan wong-wong niku sampun ngusir niko (Mekah); serto pitna 116 niku luwe ageng bahayonyo dari pembunuan, serto nano angsal niko merangi wong-wong niku di Masjidil haram, kacowali kalu wong-wong niku merangi niko di panggona niku. kalu wong-wong niku merangi niko (di panggona niku), mako bunula wong-wong niku. maknikula balesan bagi sedanten wong kapir.
116) Fitnah (menimbulkan kekacauan), pecak mengusir rencang dari kampung halamannya, merampas harta wong-wong niku dan menyakiti atawa nano ayun nuggu kebebasan wong-wong niku beragama.
فَاِنِ انْتَهَوْا فَاِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ١٩٢
Fa'inintahau fa'innallāha gafūrur raḥīm(un).
[192]
Sampun niku kalu wong-wong niku berenti (dari musuhi niko), mako selesernyo Allah Maha Pengampun lagi Maha Penyayang.
وَقٰتِلُوْهُمْ حَتّٰى لَا تَكُوْنَ فِتْنَةٌ وَّيَكُوْنَ الدِّيْنُ لِلّٰهِ ۗ فَاِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ اِلَّا عَلَى الظّٰلِمِيْنَ١٩٣
Wa qātilūhum ḥattā lā takūna fitnatuw wa yakūnad-dīnu lillāh(i), fa inintahau falā ‘udwāna illā ‘alaẓ-ẓālimīn(a).
[193]
Serto perangila wong-wong niku, sehinggo nano wênten pitnah lagi serto (sehinggo) ketoatan niku saos semato-mato peranti Allah. kalu wong-wong niku berenti (dari musuhi niko), dadesnyo nano wênten pemusuan (lagi), kacowali tehadep sedanten wong yen zalim.
اَلشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمٰتُ قِصَاصٌۗ فَمَنِ اعْتَدٰى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوْا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدٰى عَلَيْكُمْ ۖ وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ مَعَ الْمُتَّقِيْنَ١٩٤
Asy-syahrul-ḥarāmu bisy-syahril-ḥarāmi wal-ḥurumātu qiṣāṣ(un), famani‘tadā ‘alaikum fa‘tadū ‘alaihi bimiṡli ma‘tadā ‘alaikum, wattaqullāha wa‘lamū annallāha ma‘al-muttaqīn(a).
[194]
bulan haram dengen bulan haram 117 , serto pado sesios yen patut dihorpadem 118 , belaku hukum qishaash. ole sebab niku sinten saos yen nyerang niko, mako serangla dio, seimbang dengen serangannyo tehadep niko. Betakwala kepado Allah serto wikanila, bahwo Allah beseta sedanten wong yen betakwa.
117) Kalu umat Islam diserang di bulan haram, yen selesernyo di bulan niku nano bole beperang, mako diboleke males serangan niku di bulan niku jugo.
118) Maksudnyo antaro lian nikula: bulan Haram (bulan Zulkaidah, Zulhijjah, Muharram serto Rajab), tanah Haram (Mekah) serto ihram.
وَاَنْفِقُوْا فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ وَلَا تُلْقُوْا بِاَيْدِيْكُمْ اِلَى التَّهْلُكَةِ ۛ وَاَحْسِنُوْا ۛ اِنَّ اللّٰهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِيْنَ١٩٥
Wa anfiqū fī sabīlillāhi wa lā tulqū bi'aidīkum ilat-tahlukah(ti), wa aḥsinū, innallāha yuḥibbul-muḥsinīn(a).
[195]
Serto sadikela (herto bendo niko) di jalan Allah, serto nano angsal niko nyampa’ke awak niko dewek ke jerû kebinasoan, serto bedamel saela, kareno selesernyo Allah nemeni sedanten wong yen bedamel sae.
وَاَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّٰهِ ۗ فَاِنْ اُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِۚ وَلَا تَحْلِقُوْا رُءُوْسَكُمْ حَتّٰى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهٗ ۗ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَّرِيْضًا اَوْ بِهٖٓ اَذًى مِّنْ رَّأْسِهٖ فَفِدْيَةٌ مِّنْ صِيَامٍ اَوْ صَدَقَةٍ اَوْ نُسُكٍ ۚ فَاِذَآ اَمِنْتُمْ ۗ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ اِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِۚ فَمَنْ لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلٰثَةِ اَيَّامٍ فِى الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ اِذَا رَجَعْتُمْ ۗ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ۗذٰلِكَ لِمَنْ لَّمْ يَكُنْ اَهْلُهٗ حَاضِرِى الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۗ وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ شَدِيْدُ الْعِقَابِ ࣖ١٩٦
Wa atimmul-ḥajja wal-‘umrata lillāh(i), fa'in uḥṣirtum famastaisara minal-hady(i), wa lā taḥliqū ru'ūsakum ḥattā yablugal-hadyu maḥillah(ū), faman kāna minkum marīḍan au bihī ażam mir ra'sihī fafidyatum min ṣiyāmin au ṣadaqatin au nusuk(in), fa'iżā amintum, faman tamatta‘a bil-‘umrati ilal-ḥajji famastaisara minal-hady(i), famal lam yajid faṣiyāmu ṡalāṡati ayyāmin fil-ḥajji wa sab‘atin iżā raja‘tum, tilka ‘asyaratun kāmilah(tun), żālika limal lam yakun ahluhū ḥāḍiril-masjidil-ḥarām(i), wattaqullāha wa‘lamū annallāha syadīdul-‘iqāb(i).
[196]
Serto sempurnokenla ibada aji serto 'umra kareno Allah. kalu niko tekepung (tehalang ole musu atawa kareno sare), Dadesnyo (semelela) korban 119 yen muda diangsal, serto jangan niko nyukur sira niko 120 , sedereng korban sampi di panggona sembelihannyo. kalu wênten di antaro niko yen sare atawa wênten gangguan di siranyo (sampun niku dio becukur), Dadesnyo wajibla atasnyo bepidyah, nikula: bepuaso atawa besedekah\ atawa bekorban. napi bilo niko sampun (ngeraso) aman, Dadesnyo bagi sinten yen ayun namelke 'umra sedereng aji (di jerû bulan aji), (wajibla dio nyemele) korban yen muda diangsal. tapi kalu dio nano nemuke (binatang korban atawa nano mampu), mako wajib bepuaso tigo dinten di jerû masa haji serto pitu dinten (lagi) napi bilo niko sampun mantu’ . Nikula sedoso (dinten) yen sempurno. mak niku (kewajiban mayar pidyah) bagi sedanten wong yen keluargonyo nano wênten (di sekiter) Masjidil Haram (sedanten wong yen didinyo penduduk kota Meka). serto betakwala kepado Allah serto wikanila bahwo Allah keras (...)
119) Yang dimaksud dengen korban di ngeriki nikula nyemele binatang korban sebagai pengganti damelan wajib haji yen ditinggalke; atawa sebagi dendo kareno ngelanggar hal-hal yen nano angsal namelkenyo di jerû ibada haji.
120) Nyukur sira wêntenla sala sios damelan wajib jerû haji, sebagi tando sampun ihram.
اَلْحَجُّ اَشْهُرٌ مَّعْلُوْمٰتٌ ۚ فَمَنْ فَرَضَ فِيْهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوْقَ وَلَا جِدَالَ فِى الْحَجِّ ۗ وَمَا تَفْعَلُوْا مِنْ خَيْرٍ يَّعْلَمْهُ اللّٰهُ ۗ وَتَزَوَّدُوْا فَاِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوٰىۖ وَاتَّقُوْنِ يٰٓاُولِى الْاَلْبَابِ١٩٧
Al-ḥajju asyhurum ma‘lūmāt(un), faman faraḍa fīhinnal-ḥajja falā rafaṡa wa lā fusūqa wa lā jidāla fil-ḥajj(i), wa mā taf‘alū min khairiy ya‘lamhullāh(u), wa tazawwadū fa'inna khairaz-zādit-taqwā, wattaqūni yā ulil-albāb(i).
[197]
(Musim) haji wêntenla pinten-pinten bulan yen dimaklumi 121 , Sinten saos yen netepke niatnyo di jerû bulan niku ayun namelke haji, Dadesnyo nano bole rafats 122 , bedamel pasik serto bebanta-bantaan di jerû maso namelke haji. serto napi yen niko damelke berupo kesaean, cengki Allah wikannyo. Bebekala, serto selesernyo sesae-sae bekal wêntenla takwa 123 serto betakwala kepado-Kulo hei sedanten wong yen berakal.
121) Nikula bulan Syawal, Zulkaidah serto Zulhijjah.
122) Rafats retinyo metuke kelapan yen munculke berahi yen nano senono atawa besebadan.
123) Maksud bekal takwa di ngeriki nikula bekal yen cukup supayo angsal meliharo diri dari damelan hino atawa nedo-nedo selambat pejalanan haji.
لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ اَنْ تَبْتَغُوْا فَضْلًا مِّنْ رَّبِّكُمْ ۗ فَاِذَآ اَفَضْتُمْ مِّنْ عَرَفٰتٍ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ ۖ وَاذْكُرُوْهُ كَمَا هَدٰىكُمْ ۚ وَاِنْ كُنْتُمْ مِّنْ قَبْلِهٖ لَمِنَ الضَّاۤلِّيْنَ١٩٨
Laisa ‘alaikum junāḥun an tabtagū faḍlam mir rabbikum, fa'iżā afaḍtum min ‘arafātin fażkurullāha ‘indal-masy‘aril-ḥarām(i), ważkurūhu kamā hadākum, wa in kuntum min qablihī laminaḍ-ḍāllīn(a).
[198]
Nano wênten doso bagi niko peranti nyari karunio (rezki hasil sadian) dari Tuhan niko. Dadesnyo napi bilo niko sampun betolak dari 'Arafat, bedzikirla kepado Allah di Masy'aril haram 124. serto bedzikirla (dengen ngelap) Allah peca’ yang ditunjukke-Nyo kepado niko; serto selesernyo niko sedereng niku selesernyo temasuk sedanten wong yen seset.
124) Nikula bukit Quzah di Muzdalifah.
ثُمَّ اَفِيْضُوْا مِنْ حَيْثُ اَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللّٰهَ ۗ اِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ١٩٩
Ṡumma afīḍū min ḥaiṡu afāḍan-nāsu wastagfirullāh(a), innallāha gafūrur raḥīm(un).
[199]
Sampun niku betolakla niko dari panggona betolaknyo sedanten wong kata ('Arafa) serto mohonla ampun kepado Allah; Selesernyo Allah Maha Pengampun jugo Maha Penyayang.
فَاِذَا قَضَيْتُمْ مَّنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ كَذِكْرِكُمْ اٰبَاۤءَكُمْ اَوْ اَشَدَّ ذِكْرًا ۗ فَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَّقُوْلُ رَبَّنَآ اٰتِنَا فِى الدُّنْيَا وَمَا لَهٗ فِى الْاٰخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ٢٠٠
Fa iżā qaḍaitum manāsikakum fażkurullāha każikrikum ābā'akum au asyadda żikrā(n), faminan-nāsi may yaqūlu rabbanā ātinā fid-dun-yā wa mā lahū fil-ākhirati min khalāq(in).
[200]
Apobilo niko sampun ngerampungke ibada haji niko, dadesnyo bedzikirla dengen ngelap Allah, peca’ niko ngelap-nyebut (mangga-manggake) nenek moyang niko 125 , atawa (bahkan) bedzikirla luwe kata dari niku. Dadesnyo di antaro wong wênten wong yen bedoa: "Ya Tuhan kame’, sungla kame’ (kesaean) di dunio", serto nano wêntenla baginyo bagian (yen nemeni ati) di akhirat.
125) wêntenla dades kebiasoan sedanten wong Arab Jahiliyah sesampun nunaike haji sampun niku bemega-megaan tentang keagengan nenek moyangnyo. Sesampun ayat niki diturunke dadesnyo memega-megake nenek moyangnyo niku digenti dengen dzikir kepado Allah.
وَمِنْهُمْ مَّنْ يَّقُوْلُ رَبَّنَآ اٰتِنَا فِى الدُّنْيَا حَسَنَةً وَّفِى الْاٰخِرَةِ حَسَنَةً وَّقِنَا عَذَابَ النَّارِ٢٠١
Wa minhum may yaqūlu rabbanā ātinā fid-dun-yā ḥasanataw wa fil-ākhirati ḥasanataw wa qinā ‘ażāban-nār(i).
[201]
Serto di antaro wong-wong niku wênten wong yen bedoa: "Ya Tuhan kame’, sungla kame’ kesaean di dunio serto kesaean di akhirat serto peliharola kame’ dari sikso nerako" 126 .
126) Nikila doa yen sesae-saenyo bagi sios wong Muslim.
اُولٰۤىِٕكَ لَهُمْ نَصِيْبٌ مِّمَّا كَسَبُوْا ۗ وَاللّٰهُ سَرِيْعُ الْحِسَابِ٢٠٢
Ulā'ika lahum naṣībum mimmā kasabū, wallāhu sarī‘ul-ḥisāb(i).
[202]
Wong-wong nikulla wong yen angsal bagian daripado napi yen diusohokenyo; serto Allah cepat nian pehitungan-Nyo.
۞ وَاذْكُرُوا اللّٰهَ فِيْٓ اَيَّامٍ مَّعْدُوْدٰتٍ ۗ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِيْ يَوْمَيْنِ فَلَآ اِثْمَ عَلَيْهِ ۚوَمَنْ تَاَخَّرَ فَلَآ اِثْمَ عَلَيْهِۙ لِمَنِ اتَّقٰىۗ وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاعْلَمُوْٓا اَنَّكُمْ اِلَيْهِ تُحْشَرُوْنَ٢٠٣
Ważkurullāha fī ayyāmim ma‘dūdāt(in), faman ta‘ajjala fī yaumaini falā iṡma ‘alaih(i), wa man ta'akhkhara falā iṡma ‘alaihi limanittaqā, wattaqullāha wa‘lamū annakum ilaihi tuḥsyarūn(a).
[203]
Serto bedzikirla (dengen ngelap) Allah dipinten-pinten dinten yen bebilang 127 . Sinten saos yen ayun cepet kesa (dari Mina) sesampun duo dinten, dadesnyo nano wênten doso baginyo. Serto Sinten saos yen ayun nangguke (kesanyo dari duo dinten niku), dadesnyo nano wênten doso pulo' baginyo 128 , bagi wong yen betakwa. Serto betakwala kepado Allah, serto wikanila, bahwo niko ayun dikumpulke kepado-Nyo.
127) Maksud dzikir di ngeriki nikula maco takbir, tasbih, tahmid, talbiah dan liannyo. pinten-pinten dinten yen bebilang nikula telu dinten sesampun dinten rayo haji, nikula tanggal 11, 12, serto 13 bulan Zulhijjah. dinten-dinten niku dinamike dinten-dinten tasy'riq.
128)Sesaenyo wong haji ninggalke Mina pado sore dinten terakhir dari dinten tasy'riq, wong-wong niku bole jugo ninggalke Mina pado sore dinten keduo.
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُّعْجِبُكَ قَوْلُهٗ فِى الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا وَيُشْهِدُ اللّٰهَ عَلٰى مَا فِيْ قَلْبِهٖ ۙ وَهُوَ اَلَدُّ الْخِصَامِ٢٠٤
Wa minan-nāsi may yu‘jibuka qauluhū fil-ḥayātid-dun-yā wa yusyhidullāha ‘alā mā fī qalbih(ī), wa huwa aladdul-khiṣām(i).
[204]
Serto di antaro wong-wong, wênten wong yen kelapannyo tentang keidupan dunio narik ati niko, serto dipesaksikenyo kepado Allah (peranti keleseran) isi atinyo, padohal dio wêntenla penantang yen paling keras.
وَاِذَا تَوَلّٰى سَعٰى فِى الْاَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيْهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ ۗ وَ اللّٰهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ٢٠٥
Wa iżā tawallā sa‘ā fil-arḍi liyufsida fīhā wa yuhlikal-ḥarṡa wan-nasl(a), wallāhu lā yuḥibbul-fasād(a).
[205]
Serto apobilo dio bepaling (dari niko), dio bejalan di bumi peranti muat kerusakan padonyo, serto ngerusak tanaman serto binatang ternak, serto Allah nano nemeni kebinasoan 129 .
129) Ungkapan niki wêntenla ibarat dari sedanten wong yen berusaha nggoncangke iman sedanten wong mukmin serto sesampun niku ngewêntenke pengacauan.
وَاِذَا قِيْلَ لَهُ اتَّقِ اللّٰهَ اَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْاِثْمِ فَحَسْبُهٗ جَهَنَّمُ ۗ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ٢٠٦
Wa iżā qīla lahuttaqillāha akhażathul-‘izzatu bil-iṡmi faḥasbuhū jahannam(u), wa labi'sal-mihād(u).
[206]
Serto apobilo dikelapke kepadonyo: "Betakwala kepado Allah", bangkitla kesombongannyo yen nyebabkenyo namelke doso. Dadesnyo cungkupla (balesannyo) nerako Jahannam. serto selesernyo nerako Jahannam niku panggona yen seburuk-buruknyo.
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَّشْرِيْ نَفْسَهُ ابْتِغَاۤءَ مَرْضَاتِ اللّٰهِ ۗوَاللّٰهُ رَءُوْفٌۢ بِالْعِبَادِ٢٠٧
Wa minan-nāsi may yasyrī nafsahubtigā'a marḍātillāh(i), wallāhu ra'ūfum bil-‘ibād(i).
[207]
Serto di antaro wong-wong niku wênten wong yen ngorbanke awaknyo kareno ngerunut keridhoan Allah; serto Allah Maha Penyantun kepado hamba-hamba-Nyo.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوا ادْخُلُوْا فِى السِّلْمِ كَاۤفَّةً ۖوَّلَا تَتَّبِعُوْا خُطُوٰتِ الشَّيْطٰنِۗ اِنَّهٗ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِيْنٌ٢٠٨
Yā ayyuhal-lażīna āmanudkhulū fis-silmi kāffah(tan), wa lā tattabi‘ū khuṭuwātisy-syaiṭān(i), innahū lakum ‘aduwwum mubīn(un).
[208]
Hei sedanten wong yen beriman, melebula niko ke jerû Islam secaro utu (keseluruhan), serto nano angsal niko nurut langka-langka belis. Selesernyo belis niku musu yen nyato bagi niko.
فَاِنْ زَلَلْتُمْ مِّنْۢ بَعْدِ مَا جَاۤءَتْكُمُ الْبَيِّنٰتُ فَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ عَزِيْزٌ حَكِيْمٌ٢٠٩
Fa'in zalaltum mim ba‘di mā jā'atkumul-bayyinātu fa‘lamū annallāha ‘azīzun ḥakīm(un).
[209]
Tapi kalu niko nyimpang (dari jalan Allah) sesampun rawu kepado niko bukti-bukti keleseran, dadesnyo wikanila, bahwosanyo Allah Maha Pekaso jugo Maha Bijaksano.
هَلْ يَنْظُرُوْنَ اِلَّآ اَنْ يَّأْتِيَهُمُ اللّٰهُ فِيْ ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ وَالْمَلٰۤىِٕكَةُ وَقُضِيَ الْاَمْرُ ۗ وَاِلَى اللّٰهِ تُرْجَعُ الْاُمُوْرُ ࣖ٢١٠
Hal yanẓurūna illā ay ya'tiyahumullāhu fī ẓulalim minal-gamāmi wal-malā'ikatu wa quḍiyal-amr(u), wa ilallāhi turja‘ul-umūr(u).
[210]
Nano wênten yen wong-wong niku enten-enteni melianke rawunya Allah serto Malaikat (pado dinten kiamat) di jerû naungan awan 130 , serto diputuskela pekaronyo. serto kepado Allah saosla dimantu’ke sedanten urusan.
130) Naungan awan besami Malaikat biasonyo nurunke ujan yen retinyo rahmat, tapi rahmat yen diarep-arepke niku nanola rawu melianke azab Allah-la yen rawu.
سَلْ بَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ كَمْ اٰتَيْنٰهُمْ مِّنْ اٰيَةٍ ۢ بَيِّنَةٍ ۗ وَمَنْ يُّبَدِّلْ نِعْمَةَ اللّٰهِ مِنْۢ بَعْدِ مَا جَاۤءَتْهُ فَاِنَّ اللّٰهَ شَدِيْدُ الْعِقَابِ٢١١
Sal banī isrā'īla kam ātaināhum min āyatim bayyinah(tin), wa may yubaddil ni‘matallāhi mim ba‘di mā jā'athu fa innallāha syadīdul-‘iqāb(i).
[211]
Takenkela kepado Bani Israil: "sepinten katanya alamat (keleseran) 131 yen nyato, yen sampun Kame’ sungke kepado wong-wong niku". serto sinten saos yen nukar nikmat Allah 132 sesampun rawu nikmat niku kepadonyo, Dadesnyo selesernyo Allah sangat keras sikso-Nyo.
131) Nikula alamat keleseran yen dibakto nabi-nabi wong-wong niku, yen nunju’ke kepado keesaan Allah, serto keleseran nabi-nabi niku sesampun niku wong-wong niku tolak.
132) Yen dimaksud dengen nikmat Allah di ngeriki nikula perinta-perinta serto ajaran-ajaran Allah.
زُيِّنَ لِلَّذِيْنَ كَفَرُوا الْحَيٰوةُ الدُّنْيَا وَيَسْخَرُوْنَ مِنَ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا ۘ وَالَّذِيْنَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ ۗ وَاللّٰهُ يَرْزُقُ مَنْ يَّشَاۤءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ٢١٢
Zuyyina lil-lażīna kafarul-ḥayātud-dun-yā wa yaskharūna minal-lażīna āmanū, wal-lażīnattaqau fauqahum yaumal-qiyāmah(ti), wallāhu yarzuqu may yasyā'u bigairi ḥisāb(in).
[212]
Keidupan dunio didadeske cindo di jerû pandangan sedanten wong kafir, serto wong-wong niku mandang hino sedanten wong yen beriman. Padohal sedanten wong yen betakwa niku lebi mulio daripado wong-wong niku di dinten kiamat. Serto Allah ngesung rezki kepado sedanten wong yen diayuni-Nyo nano bebates.
كَانَ النَّاسُ اُمَّةً وَّاحِدَةً ۗ فَبَعَثَ اللّٰهُ النَّبِيّٖنَ مُبَشِّرِيْنَ وَمُنْذِرِيْنَ ۖ وَاَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتٰبَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيْمَا اخْتَلَفُوْا فِيْهِ ۗ وَمَا اخْتَلَفَ فِيْهِ اِلَّا الَّذِيْنَ اُوْتُوْهُ مِنْۢ بَعْدِ مَا جَاۤءَتْهُمُ الْبَيِّنٰتُ بَغْيًا ۢ بَيْنَهُمْ ۚ فَهَدَى اللّٰهُ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لِمَا اخْتَلَفُوْا فِيْهِ مِنَ الْحَقِّ بِاِذْنِهٖ ۗ وَاللّٰهُ يَهْدِيْ مَنْ يَّشَاۤءُ اِلٰى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيْمٍ٢١٣
Kānan-nāsu ummataw wāḥidah(tan), fa ba‘aṡallāhun-nabiyyīna mubasysyirīna wa munżirīn(a), wa anzala ma‘ahumul-kitāba bil-ḥaqqi liyaḥkuma bainan-nāsi fīmakhtalafū fīh(i), wa makhtalafa fīhi illal-lażīna ūtūhu mim ba‘di mā jā'athumul-bayyinātu bagyam bainahum, fahadallāhul-lażīna āmanū limakhtalafū fīhi minal-ḥaqqi bi'iżnih(ī), wallāhu yahdī may yasyā'u ilā ṣirāṭim mustaqīm(in).
[213]
Sedanten wong niku wêntenla umat yen sios. (Sesampun nongol peselisian), mako Allah ngutus sedanten Nabi, sebagi pengesung peringetan, serto Allah nurunke besami wong-wong niku kitab yang leser, peranti ngesung keputusan di antaro wong tentang pekaro yen wong-wong niku peselisike. Nanola beselisi tentang kitab niku melianke wong yen sampun dirawuke kepado wong-wong niku Kitab, nikula sesampun rawu kepado wong-wong niku keterangan-keterangan yen nyato, kareno dengki antaro wong-wong niku dewek. Dadesnyo Allah ngesung hidayah sedanten wong yen beriman kepado keleseran tentang hal yen wong-wong niku peselisike niku dengen keayunan-Nyo. serto Allah sesampun niku ngesung hidayah wong yen diayuni-Nyo kepado jalan yen sae.
اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَّثَلُ الَّذِيْنَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ ۗ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاۤءُ وَالضَّرَّاۤءُ وَزُلْزِلُوْا حَتّٰى يَقُوْلَ الرَّسُوْلُ وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْا مَعَهٗ مَتٰى نَصْرُ اللّٰهِ ۗ اَلَآ اِنَّ نَصْرَ اللّٰهِ قَرِيْبٌ٢١٤
Am ḥasibtum an tadkhulul-jannata wa lammā ya'tikum maṡalul-lażīna khalau min qablikum, massathumul-ba'sā'u waḍ-ḍarrā'u wa zulzilū ḥattā yaqūlar-rasūlu wal-lażīna āmanū ma‘ahū matā naṣrullāh(i), alā inna naṣrallāhi qarīb(un).
[214]
Napika niko ngiro bahwo niko ayun melebet syurgo, Padohal dereng rawu kepado niko (cobaan) peca’ halnyo sedanten wong dumin sedereng niko? wong-wong niku ditimpo ole malapetako serto kemelaratan, serto digoncangke (dengen bemacem-macem cobaan) sehinggo bekelapla Rasul serto sedanten wong yen beriman besaminyo: "bilo rawunyo petolongan Allah?" Imutla, selesernyo petolongan Allah niku parak nian.
يَسْـَٔلُوْنَكَ مَاذَا يُنْفِقُوْنَ ۗ قُلْ مَآ اَنْفَقْتُمْ مِّنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالْاَقْرَبِيْنَ وَالْيَتٰمٰى وَالْمَسٰكِيْنِ وَابْنِ السَّبِيْلِ ۗ وَمَا تَفْعَلُوْا مِنْ خَيْرٍ فَاِنَّ اللّٰهَ بِهٖ عَلِيْمٌ٢١٥
Yas'alūnaka māżā yunfiqūn(a), qul mā anfaqtum min khairin falil-wālidaini wal-aqrabīna wal-yatāmā wal-masākīni wabnis-sabīl(i), wa mā taf‘alū min khairin fa innallāha bihī ‘alīm(un).
[215]
Wong-wong niku betaken kepado niko tentang napi yen dinapkake. Jawabla: "napi saos herto yen niko napkake ayunla disungke kepado mbik-bak, sanak kadang, budak-budak yatim, sedanten wong miskin serto sedanten wong musapir." serto napi saos kesaean yen niko damel, Dadesnyo selesernyo Allah Maha wikan.
كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَّكُمْ ۚ وَعَسٰٓى اَنْ تَكْرَهُوْا شَيْـًٔا وَّهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ ۚ وَعَسٰٓى اَنْ تُحِبُّوْا شَيْـًٔا وَّهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ ۗ وَاللّٰهُ يَعْلَمُ وَاَنْتُمْ لَا تَعْلَمُوْنَ ࣖ٢١٦
Kutiba ‘alaikumul-qitālu wa huwa kurhul lakum, wa ‘asā an takrahū syai'aw wa huwa khairul lakum, wa ‘asā an tuḥibbū syai'aw wa huwa syarrul lakum, wallāhu ya‘lamu wa antum lā ta‘lamūn(a).
[216]
Diwajibke atas niko beperang, padohal beperang niku wêntenla sesios yen niko benci. Bole dades niko menci sesios, padohal niku sae nian bagi niko, serto bole dades (pulo') niko nemeni sesios, padohal niku buruk nian bagi niko; Allah wikan, sedeng niko nano wikan.
يَسْـَٔلُوْنَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيْهِۗ قُلْ قِتَالٌ فِيْهِ كَبِيْرٌ ۗ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيْلِ اللّٰهِ وَكُفْرٌۢ بِهٖ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاِخْرَاجُ اَهْلِهٖ مِنْهُ اَكْبَرُ عِنْدَ اللّٰهِ ۚ وَالْفِتْنَةُ اَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ ۗ وَلَا يَزَالُوْنَ يُقَاتِلُوْنَكُمْ حَتّٰى يَرُدُّوْكُمْ عَنْ دِيْنِكُمْ اِنِ اسْتَطَاعُوْا ۗ وَمَنْ يَّرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِيْنِهٖ فَيَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَاُولٰۤىِٕكَ حَبِطَتْ اَعْمَالُهُمْ فِى الدُّنْيَا وَالْاٰخِرَةِ ۚ وَاُولٰۤىِٕكَ اَصْحٰبُ النَّارِۚ هُمْ فِيْهَا خٰلِدُوْنَ٢١٧
Yas'alūnaka ‘anisy-syahril-ḥarāmi qitālin fīh(i), qul qitālun fīhi kabīr(un), wa ṣaddun ‘an sabīlillāhi wa kufrum bihī wal-masjidil-ḥarām(i), wa ikhrāju ahlihī minhu akbaru ‘indallāh(i), wal-fitnatu akbaru minal-qatl(i), wa lā yazālūna yuqātilūnakum ḥattā yaruddūkum ‘an dīnikum inistaṭā‘ū, wa may yartadid minkum ‘an dīnihī fa yamut wa huwa kāfirun fa ulā'ika ḥabiṭat a‘māluhum fid-dun-yā wal-ākhirah(ti), wa ulā'ika aṣḥābun-nār(i), hum fīhā khālidūn(a).
[217]
Wong-wong niku betaken kepado niko tentang beperang pado bulan Haram. Kelapkela: "Beperang di bulan niku wêntenla duso ageng; tapi ngalangi (wong) dari jalan Allah, kapir kepado Allah, (ngalangi mlebet) Masjidil haram serto ngusir penduduknyo dari sekitarnyo, lebi ageng (dusonyo) di sisi Allah 133 . serto bedamel pitna 134 lebi ageng (dusonyo) dari pado munu. Wong-wong niku nano brenti-brentinyo merangi niko sampi wong-wong niku (angsal) mantu’ke niko dari agami niko (kepado kekapiran), kalu wong-wong niku sanggup. Sinten saos yen murtad di antara niko dari agaminyo, sampun niku dio padem di jerû kekapiran, dadesnyo wong-wong niku nikula yen sio-sio amalannyo di dunio serto di akhirat, serto wong-wong niku, nikula penunggu nerako, wong-wong niku kekel di jerûnyo.
133) Pendapet Ar Razy, tejema ayat niku wêntenla: Kelapkela: "Beperang di jerû bulan niku wêntenla doso ageng, serto (wêntenla retinyo) ngalangi (wong) dari jalan Allah, kapir kepado Allah serto (ngalangi wong dari) Masjidil haram. Tapi ngusir penduduknyo dari Masjidil haram (Mekah) lebi ageng lagi (dusonyo) di sisi Allah." Pendapet Ar Razy niki mengkin bedasarke petimbangan, bahwo ngusir Nabi serto rencang-rencangnyo dari Masjidil haram sami dengen numpas agami Islam.
134) pitnah di ngeriki retinyo penganiayoan serto sedanten damelan yen dimaksudke peranti nindas Islam serto muslimin.
اِنَّ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَالَّذِيْنَ هَاجَرُوْا وَجَاهَدُوْا فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ ۙ اُولٰۤىِٕكَ يَرْجُوْنَ رَحْمَتَ اللّٰهِ ۗوَاللّٰهُ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ٢١٨
Innal-lażīna āmanū wal-lażīna hājarū wa jāhadū fī sabīlillāh(i), ulā'ika yarjūna raḥmatallāh(i), wallāhu gafūrur raḥīm(un).
[218]
Selesernyo wong-wong yen beriman, wong-wong yen behijrah serto bejihad di jalan Allah, wong-wong niku ngarepke rahmat Allah, serto Allah Maha Pengampun jugo Maha Penyayang.
۞ يَسْـَٔلُوْنَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِۗ قُلْ فِيْهِمَآ اِثْمٌ كَبِيْرٌ وَّمَنَافِعُ لِلنَّاسِۖ وَاِثْمُهُمَآ اَكْبَرُ مِنْ نَّفْعِهِمَاۗ وَيَسْـَٔلُوْنَكَ مَاذَا يُنْفِقُوْنَ ەۗ قُلِ الْعَفْوَۗ كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللّٰهُ لَكُمُ الْاٰيٰتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُوْنَۙ٢١٩
Yas'alūnaka ‘anil-khamri wal-maisir(i), qul fīhimā iṡmun kabīrw wa manāfi‘u lin nās(i), wa iṡmuhumā akbaru min naf‘ihimā, wa yas'alūnaka māżā yunfiqūn(a), qulil-‘afw(a), każālika yubayyinullāhu lakumul-āyāti la‘allakum tatafakkarūn(a).
[219]
Wong-wong niku betaken kepado niko tentang khamar 135 serto judi. Kelapkela: "Pado keduonyo terangsal doso yen ageng serto pinten-pinten manpaat bagi wong, tapi duso keduonyo lebi ageng dari manpaatnyo". serto wong-wong niku betaken kepado niko napi yen wong-wong niku napkake. Kelapkela: " yen lebi dari keperluan." Mak nikula Allah nerangke ayat-ayat-Nyo kepado niko supayo niko bepikir,
135) Sedanten umbian yen mabukke.
فِى الدُّنْيَا وَالْاٰخِرَةِ ۗ وَيَسْـَٔلُوْنَكَ عَنِ الْيَتٰمٰىۗ قُلْ اِصْلَاحٌ لَّهُمْ خَيْرٌ ۗ وَاِنْ تُخَالِطُوْهُمْ فَاِخْوَانُكُمْ ۗ وَاللّٰهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ ۗ وَلَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ لَاَعْنَتَكُمْ اِنَّ اللّٰهَ عَزِيْزٌ حَكِيْمٌ٢٢٠
Fid-dun-yā wal-ākhirah(ti), wa yas'alūnaka ‘anil-yatāmā, qul iṣlāḥul lahum khair(un), wa in tukhāliṭūhum fa'ikhwānukum, wallāhu ya‘lamul-mufsida minal-muṣliḥ(i), wa lau syā'allāhu la'a‘natakum innallāha ‘azizun ḥakīm(un).
[220]
Tentang dunio serto akhirat. serto wong-wong niku betaken kepado niko tentang budak yatim, kelapkela: "ngurus urusan wong-wong niku secaro patut wêntenla sae, serto kalu niko begaul dengen wong-wong niku, dadesnyo wong-wong niku wêntenla dulur niko; serto Allah wikan sinten yen bedamel kerusakan dari yen ngewêntenke pesaean. Serto Kalu Allah ngayuni, cengki Dio angsal nurunke kesulitan kepado niko. Selesernyo Allah Maha Pekaso jugo Maha Bijaksana.
وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكٰتِ حَتّٰى يُؤْمِنَّ ۗ وَلَاَمَةٌ مُّؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِّنْ مُّشْرِكَةٍ وَّلَوْ اَعْجَبَتْكُمْ ۚ وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِيْنَ حَتّٰى يُؤْمِنُوْا ۗ وَلَعَبْدٌ مُّؤْمِنٌ خَيْرٌ مِّنْ مُّشْرِكٍ وَّلَوْ اَعْجَبَكُمْ ۗ اُولٰۤىِٕكَ يَدْعُوْنَ اِلَى النَّارِ ۖ وَاللّٰهُ يَدْعُوْٓا اِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِاِذْنِهٖۚ وَيُبَيِّنُ اٰيٰتِهٖ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُوْنَ ࣖ٢٢١
Wa lā tankiḥul-musyrikāti ḥattā yu'minn(a), wa la'amatum mu'minatun khairum mim musyrikatiw wa lau a‘jabatkum, wa lā tunkiḥul-musyrikīna ḥattā yu'minū, wa la‘abdum mu'minun khairum mim musyrikiw wa lau a‘jabakum, ulā'ika yad‘ūna ilan-nār(i), wallāhu yad‘ū ilal-jannati wal-magfirati bi'iżnih(ī), wa yubayyinu āyātihī lin-nāsi la‘allahum yatażakkarūn(a).
[221]
Serto nano angsal niko nikai betino-betino musyrik, sedereng wong-wong niku beriman. Selesernyo betino budak yen mukmin lebi sae dari betino musyrik, walau dio menawan ati niko. serto nano angsal niko nikake sedanten wong musyrik (dengen betino-betino mukmin) sedereng wong-wong niku beriman. Selesernyo budak yen mukmin lebi sae dari wong musyrik, walau dio menawan ati niko. wong-wong niku ngajak ke nerako, sedeng Allah ngajak ke suargo serto ampunan dengen izin-Nyo. serto Allah nerangke ayat-ayat-Nyo (perinta-perinta-Nyo) kepado wong-wong niku supayo wong-wong niku ngembil pelajaran.
وَيَسْـَٔلُوْنَكَ عَنِ الْمَحِيْضِ ۗ قُلْ هُوَ اَذًىۙ فَاعْتَزِلُوا النِّسَاۤءَ فِى الْمَحِيْضِۙ وَلَا تَقْرَبُوْهُنَّ حَتّٰى يَطْهُرْنَ ۚ فَاِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوْهُنَّ مِنْ حَيْثُ اَمَرَكُمُ اللّٰهُ ۗ اِنَّ اللّٰهَ يُحِبُّ التَّوَّابِيْنَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِيْنَ٢٢٢
Wa yas'alūnaka ‘anil-maḥīḍ(i), qul huwa ażā(n), fa‘tazilun-nisā'a fil-maḥīḍ(i), wa lā taqrabūhunna ḥattā yaṭhurn(a), fa'iżā taṭahharna fa'tūhunna min ḥaiṡu amarakumullāh(u), innallāha yuḥibbut-tawwābīna wa yuḥibbul-mutaṭahhirīn(a).
[222]
Wong-wong niku betaken kepado niko tentang haidh. Kelapkela: "Haidh niku wêntenla sios kotoran". ole sebab niku ayunla niko nyauke dewe' 136 dari betino di waktu haidh; serto nano angsal niko mara’i wong-wong niku, sedereng wong-wong niku suci 137 . apobilo wong-wong niku sampun suci, dadesnyo campurila wong-wong niku di panggonan yen dikengken Allah kepado niko. Selesernyo Allah nemeni sedanten wong yen betobat serto nemeni sedanten wong yen nyucike dewe'.
136) Maksudnyo nyebadani betino sewaktu haidh.
137) Nikula sesampun mandi. wênten jugo yen napsirke sesampun berenti dara metu.
نِسَاۤؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ ۖ فَأْتُوْا حَرْثَكُمْ اَنّٰى شِئْتُمْ ۖ وَقَدِّمُوْا لِاَنْفُسِكُمْ ۗ وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاعْلَمُوْٓا اَنَّكُمْ مُّلٰقُوْهُ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِيْنَ٢٢٣
Nisā'ukum ḥarṡul lakum, fa'tū ḥarṡakum annā syi'tum, wa qaddimū li anfusikum, wattaqullāha wa‘lamū annakum mulāqūh(u), wa basysyiril-mu'minīn(a).
[223]
Sema-sema niko wêntenla (peca’) tana panggonan niko becocok tanem, dadesnyo rawuila tana tempat becocok-tanam niko niku mak pundi saos niko ayuni. serto damelkela (amal yen sae) peranti awak niko, serto betakwala kepado Allah serto wikanila bahwo niko mengkin angsal mangge-Nyo. serto sungla kabar gembiro sedanten wong yen beriman.
وَلَا تَجْعَلُوا اللّٰهَ عُرْضَةً لِّاَيْمَانِكُمْ اَنْ تَبَرُّوْا وَتَتَّقُوْا وَتُصْلِحُوْا بَيْنَ النَّاسِۗ وَاللّٰهُ سَمِيْعٌ عَلِيْمٌ٢٢٤
Wa lā taj‘alullāha ‘urḍatal li'aimānikum an tabarrū wa tattaqū wa tuṣliḥū bainan-nās(i), wallāhu samī‘un ‘alīm(un).
[224]
Nano angsal niko dadeske (nami) Allah jerû sumpa niko sebagi pengalang peranti bedamel kebajikan, betakwa serto ngewêntenke ishlah di antaro wong 138 . serto Allah Maha ngerungu jugo Maha wikan.
138) Maksudnyo: ngelarang besumpa dengen ngunoke nami Allah peranti nano namelke yen sae, peca’: demi Allah, kulo nano ayun nolong budak yatim. tapi apobilo sumpa niku sampun tekelapke, mestila dilanggar dengen mayar kafarat.
لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللّٰهُ بِاللَّغْوِ فِيْٓ اَيْمَانِكُمْ وَلٰكِنْ يُّؤَاخِذُكُمْ بِمَا كَسَبَتْ قُلُوْبُكُمْ ۗ وَاللّٰهُ غَفُوْرٌ حَلِيْمٌ٢٢٥
Lā yu'ākhiżukumullāhu bil-lagwi fī aimānikum wa lākiy yu'ākhiżukum bimā kasabat qulūbukum, wallāhu gafūrun ḥalīm(un).
[225]
Allah nano ngukum niko disebabke sumpa niko yen nano dimaksud (peranti besumpa), tapi Allah ngukum niko disebabke (sumpa niko) yen disengajo (peranti besumpa) ole ati niko. Serto Allah Maha Pengampun jugo Maha Penyantun 139 .
139) Halim retinyo penyantun, nano segero nyikso wong yen damelke duso.
لِلَّذِيْنَ يُؤْلُوْنَ مِنْ نِّسَاۤىِٕهِمْ تَرَبُّصُ اَرْبَعَةِ اَشْهُرٍۚ فَاِنْ فَاۤءُوْ فَاِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِيْمٌ٢٢٦
Lil-lażīna yu'lūna min nisā'ihim tarabbuṣu arba‘ati asyhur(in), fa'in fā'ū fa'innalāha gafūrur raḥīm(un).
[226]
Kepado sedanten wong yen nge-ilaa' semanyo 140 disung tanggu sekawan bulan (lambatnyo). Sampun niku kalu wong-wong niku mantu’(kepado semanyo), Dadesnyo selesernyo Allah Maha Pengampun jugo Maha Penyayang.
140) Nge-ilaa' sema maksudnyo: besumpa nano ayun nyampuri sema. dengen sumpa niki sios wong betino menderito, kareno nano disebadani serto nano pulo' dicereike. Dengen turunnyo ayat niki, dadesnyo domik sesampun sekawan bulan mesti mili antaro nyebadani semanyo lagi dengen mayar kafarat sumpa atawa nyereike.
وَاِنْ عَزَمُوا الطَّلَاقَ فَاِنَّ اللّٰهَ سَمِيْعٌ عَلِيْمٌ٢٢٧
Wa in ‘azamuṭ-ṭalāqa fa innallāha samī‘un ‘alīm(un).
[227]
Serto kalu wong-wong niku ber'azam (betetep ati peranti) talak, Dadesnyo selesernyo Allah Maha ngerungu jugo Maha wikan.
وَالْمُطَلَّقٰتُ يَتَرَبَّصْنَ بِاَنْفُسِهِنَّ ثَلٰثَةَ قُرُوْۤءٍۗ وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ اَنْ يَّكْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللّٰهُ فِيْٓ اَرْحَامِهِنَّ اِنْ كُنَّ يُؤْمِنَّ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِۗ وَبُعُوْلَتُهُنَّ اَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِيْ ذٰلِكَ اِنْ اَرَادُوْٓا اِصْلَاحًا ۗوَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِيْ عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوْفِۖ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ ۗ وَاللّٰهُ عَزِيْزٌ حَكِيْمٌ ࣖ٢٢٨
Wal-muṭallaqātu yatarabbaṣna bi anfusihinna ṡalāṡata qurū'(in), wa lā yaḥillu lahunna ay yaktumna mā khalaqallāhu fī arḥāmihinna in kunna yu'minna billāhi wal-yaumil-ākhir(i), wa bu‘ūlatuhunna aḥaqqu biraddiūhinna fī żālika in arādū iṣlāḥā(n), wa lahunna miṡlul-lażī ‘alaihinna bil-ma‘rūf(i), wa lir-rijāli ‘alaihinna darajah(tun), wallāhu ‘azīzun ḥakīm(un).
[228]
Betino-betino yen ditalak mestila nahan dewe' (ngenteni) tigo kali quru' 141 . nano bole wong-wong niku nyingitke napi yen diciptoke Allah di jerû rahimnyo, kalu wong-wong niku beriman kepado Allah serto dinten akhirat. Serto sema-semanyo wênten hak ngerujukinyo di jerû masa ngenteni niku, kalu wong-wong niku (sedanten sema) ngayuni ishlah. Serto sedanten betino ngewênteni hak yen seimbang dengen kewajibannyo nurut caro yen ma'rup. Namun sedanten domik, ngewênteni sios tingkatan kelebian daripado semanyo 142 . Serto Allah Maha Perkasa jugo Maha Bijaksana.
141) Quru' angsal diretike suci atawa haidh.
142) Hal niki disebabke kareno domik betanggung jawab tehadep keselamatan serto kesejahteroan rompok tanggo (tingal surat An Nisaa' ayat 34).
اَلطَّلَاقُ مَرَّتٰنِ ۖ فَاِمْسَاكٌۢ بِمَعْرُوْفٍ اَوْ تَسْرِيْحٌۢ بِاِحْسَانٍ ۗ وَلَا يَحِلُّ لَكُمْ اَنْ تَأْخُذُوْا مِمَّآ اٰتَيْتُمُوْهُنَّ شَيْـًٔا اِلَّآ اَنْ يَّخَافَآ اَلَّا يُقِيْمَا حُدُوْدَ اللّٰهِ ۗ فَاِنْ خِفْتُمْ اَلَّا يُقِيْمَا حُدُوْدَ اللّٰهِ ۙ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيْمَا افْتَدَتْ بِهٖ ۗ تِلْكَ حُدُوْدُ اللّٰهِ فَلَا تَعْتَدُوْهَا ۚوَمَنْ يَّتَعَدَّ حُدُوْدَ اللّٰهِ فَاُولٰۤىِٕكَ هُمُ الظّٰلِمُوْنَ٢٢٩
Aṭ-ṭalāqu marratān(i), fa imsākum bima‘rūfin au tasrīḥum bi'iḥsān(in), wa lā yaḥillu lakum an ta'khużū mimmā ātaitumūhunna syai'an illā ay yakhāfā allā yuqīmā ḥudūdullāh(i), fa in khiftum allā yuqīmā ḥudūdullāh(i) falā junāḥa ‘alaihimā fīmaftadat bih(ī), tilka ḥudūdullāhi falā ta‘tadūhā, wa may yata‘adda ḥudūdullāhi fa'ulā'ika humuẓ-ẓālimūn(a).
[229]
Talak (yen angsal dirujuk’i) duo kali. Sesampun niku bole rujuk lagi dengen caro yen ma'rup atawa nyereike dengen caro yen sae. Nano halal bagi niko ngembil sesios dari yen sampun niko sungke kepado wong-wong niku, kacowali kalu keduonyo kuatir nano angsal nyalanke hukum-hukum Allah. Kalu niko kuatir bahwo keduonyo (domik sema) nano angsal nyalanke hukum-hukum Allah, dadesnyo nano wênten duso atas keduonyo tentang bayaran yen disungke ole sema peranti nebus awaknyo 143 . Nikula hukum-hukum Allah, Dadesnyo nano angsal niko ngelanggarnyo. Sinten saos yen ngelanggar hukum-hukum Allah nikula wong-wong yen zalim.
143) Ayat nikila yen dades dasar hukum khulu' serto penerimoan 'iwadh. Kulu' yakni penedoan cerei kepado domik dengen pembayaran yen dikelapke 'iwadh.
فَاِنْ طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهٗ مِنْۢ بَعْدُ حَتّٰى تَنْكِحَ زَوْجًا غَيْرَهٗ ۗ فَاِنْ طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَآ اَنْ يَّتَرَاجَعَآ اِنْ ظَنَّآ اَنْ يُّقِيْمَا حُدُوْدَ اللّٰهِ ۗ وَتِلْكَ حُدُوْدُ اللّٰهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَّعْلَمُوْنَ٢٣٠
Fa'in ṭallaqahā falā taḥillu lahū mim ba‘du ḥattā tankiḥa zaujan gairah(ū), fa'in ṭallaqahā falā junāḥa ‘alaihimā ay yatarāja‘ā in ẓannā ay yuqīmā ḥudūdullāh(i), tilka ḥudūdullāhi yubayyinuhā liqaumiy ya‘lamūn(a).
[230]
Sampun niku kalu domik nalaknyo (sesampun talak yen keduo), mako betino niku nano lagi halal baginyo hinggo dio kawin dengen domik yen lian. Sampun niku kalu domik yen lian niku nyereikenyo, dadesnyo nano wênten duso bagi keduonyo (bekas domik bungaran serto sema) peranti kawin lagi kalu keduonyo bependapat ayun angsal nyalanke hukum-hukum Allah. Nikula hukum-hukum Allah, diterangke-Nyo kepado gugu' yen (ayun) wikan.
وَاِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاۤءَ فَبَلَغْنَ اَجَلَهُنَّ فَاَمْسِكُوْهُنَّ بِمَعْرُوْفٍ اَوْ سَرِّحُوْهُنَّ بِمَعْرُوْفٍۗ وَلَا تُمْسِكُوْهُنَّ ضِرَارًا لِّتَعْتَدُوْا ۚ وَمَنْ يَّفْعَلْ ذٰلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهٗ ۗ وَلَا تَتَّخِذُوْٓا اٰيٰتِ اللّٰهِ هُزُوًا وَّاذْكُرُوْا نِعْمَتَ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَمَآ اَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِّنَ الْكِتٰبِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهٖ ۗوَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيْمٌ ࣖ٢٣١
Wa iżā ṭallaqtumun-nisā'a fabalagna ajalahunna fa'amsikūhunna bima‘rūfin au sarriḥūhunna bima‘rūf(in), wa lā tumsikūhunna ḍirāral lita‘tadū, wa may yaf‘al żālika faqad ẓalama nafasah(ū), wa lā tattakhiżū āyātillāhi huzuwaw ważkurū ni‘matallāhi ‘alaikum wa mā anzala ‘alaikum minal-kitābi wal-ḥikmati ya‘iẓukum bih(ī), wattaqullāha wa‘lamū annallāha bikulli syai'in ‘alīm(un).
[231]
Apobilo niko nalak sema-sema niko, sampun niku wong-wong niku mara’i akhir iddahnyo, dadesnyo ruju’ila wong-wong niku dengen caro yen ma'ruf, atawa cereikela wong-wong niku dengen caro yen ma'ruf (pulo'). Nano angsal niko rujuki wong-wong niku peranti ngesung kemudhoratan, kareno dengen mak niku niko nganiaya wong-wong niku, umpamonyo: makso wong-wong niku nedo cerei dengen caro khulu' atawa nala’ke wong-wong niku idup tekatung-katung. Sinten saos bedamel mak niku, dadesnyo selesernyo dio sampun bedamel zalim tehadep awaknyo dewek. nano angsal niko dadeske hukum-hukum Allah sebagi candoan, Serto imutla nikmat Allah pado niko, serto napi yen sampun diturunke Allah kepado niko ya’niki Al kitab serto Al Hikmah (As Sunnah). Allah ngesung pengajaran kepado niko dengen napi yen diturunke-Nyo niku. Serto betakwala kepado Allah serto wikanila bahwosonyo Allah Maha wikan sedanten sesios .
وَاِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاۤءَ فَبَلَغْنَ اَجَلَهُنَّ فَلَا تَعْضُلُوْهُنَّ اَنْ يَّنْكِحْنَ اَزْوَاجَهُنَّ اِذَا تَرَاضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوْفِ ۗ ذٰلِكَ يُوْعَظُ بِهٖ مَنْ كَانَ مِنْكُمْ يُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ ۗ ذٰلِكُمْ اَزْكٰى لَكُمْ وَاَطْهَرُ ۗ وَاللّٰهُ يَعْلَمُ وَاَنْتُمْ لَا تَعْلَمُوْنَ٢٣٢
Wa iżā ṭallaqtumun-nisā'a fabalagna ajalahunna falā ta‘ḍulūhunna ay yankiḥna azwājahunna iżā tarāḍau bainahum bil-ma‘rūf(i), żālika yū‘aẓu bihī man kāna minkum yu'minu billāhi wal-yaumil-ākhir(i), żālikum azkā lakum wa aṭhar(u), wallāhu ya‘lamu wa antum lā ta‘lamūn(a).
[232]
Apobilo niko nalak sema-sema niko, sampun niku telas masa iddahnyo, dadesnyo nano angsal niko (sedanten wali) ngalangi sema-sema niku ayun kawin lagi dengen bakal domiknya 144 , apobilo sampun terangsal kerelaan di antara wong-wong niku dengen cara yen ma'ruf. Nikula yen dinasehatkan kepado sedanten wong yen beriman di antara niko kepado Allah serto dinten sampun niku. niku lebi sae bagi niko serto lebi suci. Allah wikan, sedeng niko nano wikan.
144) Kawin lagi dengen bekas domik atawa dengen laki-laki yen lian.
۞ وَالْوٰلِدٰتُ يُرْضِعْنَ اَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ اَرَادَ اَنْ يُّتِمَّ الرَّضَاعَةَ ۗ وَعَلَى الْمَوْلُوْدِ لَهٗ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوْفِۗ لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ اِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَا تُضَاۤرَّ وَالِدَةٌ ۢبِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُوْدٌ لَّهٗ بِوَلَدِهٖ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذٰلِكَ ۚ فَاِنْ اَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا ۗوَاِنْ اَرَدْتُّمْ اَنْ تَسْتَرْضِعُوْٓا اَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ اِذَا سَلَّمْتُمْ مَّآ اٰتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوْفِۗ وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ بِمَا تَعْمَلُوْنَ بَصِيْرٌ٢٣٣
Wal-wālidātu yurḍi‘na aulādahunna ḥaulaini kāmilaini liman arāda ay yutimmar-raḍā‘ah(ta), wa ‘alal-maulūdi lahū rizquhunna wa kiswatuhunna bil-ma‘rūf(i), lā tukallafu nafsun illā wus‘ahā, lā tuḍārra wālidatum biwaladihā wa lā maulūdul lahū biwaladihī wa ‘alal-wāriṡi miṡlu żālik(a), fa'in arādā fiṣālan ‘an tarāḍim minhumā wa tasyāwurin falā junāḥa ‘alaihimā, wa in arattum an tastarḍi‘ū aulādakum falā junāḥa ‘alaikum iżā sallamtum mā ātaitum bil-ma‘rūf(i), wattaqullāha wa‘lamū annallāha bimā ta‘malūna baṣīr(un).
[233]
Sedanten emak ayunla nyusuke anak-anaknyo selambat kale taun penu, ya’niku bagi yen ayun nyempurnoke penyusuan. Serto kewajiban bak ngesung nedo serto kelambi kepado sedanten emak dengen caro ma'ruf. Sesios wong nano angsal dibebani melianke nurut kadar kesanggupannyo. nano angsal sios emak menderito kemelaratan kareno anaknyo serto sios bak kareno anaknyo, serto warispun berkewajiban mak niku. apobilo keduonyo ayun nyapi (sedereng kale taun) dengen kereloan keduonyo serto permusyawaratan, Dadesnyo nano wênten doso atas keduonyo. Serto kalu niko ingin anak niko disusukan ole wong lian, nano wênten doso bagi niko apobilo niko ngesungke bayaran nurut yen patut. betakwalah niko kepado Allah dan wikanila bahwo Allah Maha ningal napi yen niko damelke.
وَالَّذِيْنَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُوْنَ اَزْوَاجًا يَّتَرَبَّصْنَ بِاَنْفُسِهِنَّ اَرْبَعَةَ اَشْهُرٍ وَّعَشْرًا ۚ فَاِذَا بَلَغْنَ اَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيْمَا فَعَلْنَ فِيْٓ اَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوْفِۗ وَاللّٰهُ بِمَا تَعْمَلُوْنَ خَبِيْرٌ٢٣٤
Wal-lażīna yutawaffauna minkum wa yażarūna azwājay yatarabbaṣna bi'anfusihinna arba‘ata asyhuriw wa ‘asyrā(n), fa'iżā balagna ajalahunna falā junāḥa ‘alaikum fīmā fa‘alna fī anfusihinna bil-ma‘rūf(i),wallāhu bimā ta‘malūna khabīr(un).
[234]
Sedanten wong yen padem di antaramu dengen ninggalke sema-sema (ayunla sedanten sema niku) nangguke awaknyo (ber'iddah) sekawan bulan sedoso dinten. sampun niku apobilo sampun habis 'iddahnya, mako nano doso bagi niko (sedanten wali) nala’ke sema-sema niku bebuat sesios damelan tehadep dewe'nyo 145 nurut yen patut. Allah wikan napi saos yen niko damelke.
145) Berhias, atawa bepergian, atawa nerimo pinangan.
وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيْمَا عَرَّضْتُمْ بِهٖ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاۤءِ اَوْ اَكْنَنْتُمْ فِيْٓ اَنْفُسِكُمْ ۗ عَلِمَ اللّٰهُ اَنَّكُمْ سَتَذْكُرُوْنَهُنَّ وَلٰكِنْ لَّا تُوَاعِدُوْهُنَّ سِرًّا اِلَّآ اَنْ تَقُوْلُوْا قَوْلًا مَّعْرُوْفًا ەۗ وَلَا تَعْزِمُوْا عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتّٰى يَبْلُغَ الْكِتٰبُ اَجَلَهٗ ۗوَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ مَا فِيْٓ اَنْفُسِكُمْ فَاحْذَرُوْهُ ۚوَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ حَلِيْمٌ ࣖ٢٣٥
Wa lā junāḥa ‘alaikum fīmā ‘arraḍtum bihī min khiṭbatin-nisā'i au aknantum fī anfusikum, ‘alimallāhu annakum satażkurūnahunna wa lākil lā tuwā‘idūhunna sirran illā an taqūlū qaulam ma‘rūfā(n), wa lā ta‘zimū ‘uqdatan-nikāḥi ḥattā yablugal-kitābu ajalah(ū), wa‘lamū annallāha ya‘lamu mā fī anfusikum faḥżarūh(u), wa‘lamū annallāha gafūrun ḥalīm(un).
[235]
Serto nano wênten doso bagi niko minang betino-betino niku 146 dengen sindiran 147 atawa niko nyingitke (keinginan ngawini wong betino niku) jerû ati niko. Allah wikan bahwo niko ayun ngelap-menggil wong-wong niku, jerû pado niku nano angsal niko ngewêntenke semayoan kawin dengen wong betino niku secaro rahasio, kacowali sekedar ngucapke (kepado wong-wong niku) kelapan yen ma'rup 148 . Serto nano angsal niko be'azam (betetap ati) peranti beaqad nika, sedereng abis 'iddahnyo. serto wikanila bahwosanyo Allah wikan napi yen wênten di jerû ati niko; Dadesnyo wedhila kepado-Nyo, serta wikanila bahwo Allah Maha Pengampun jugo Maha Penyantun.
146) Yen domiknya sampun padem dan maler jerû 'iddah.
147) Betino yen bole dipinang secaro sindiran nikula betino yen jerû 'iddah kareno padem domiknyo, atawa kareno talak bain, sedeng betino yen jerû 'iddah talak raji'i nano bole dipinang walau dengen sindiran.
148) Kelapan sindiran yen sae.
لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ اِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَاۤءَ مَا لَمْ تَمَسُّوْهُنَّ اَوْ تَفْرِضُوْا لَهُنَّ فَرِيْضَةً ۖ وَّمَتِّعُوْهُنَّ عَلَى الْمُوْسِعِ قَدَرُهٗ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهٗ ۚ مَتَاعًا ۢبِالْمَعْرُوْفِۚ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِيْنَ٢٣٦
Lā junāḥa ‘alaikum in ṭallaqtumun-nisā'a mā lam tamassūhunna au tafriḍū lahunna farīḍah(tan), wa matti‘ūhunna ‘alal-mūsi‘i qadaruhū wa ‘alal-muqtiri qadaruhū matā‘am bil-ma‘rūf(i), ḥaqqan ‘alal-muḥsinīn(a).
[236]
Nano wênten kewajiban mayar (mahar) peranti niko, kalu niko nyereike sema-sema niko sedereng niko becampur dengen wong-wong niku serto sedereng niko nentuke maharnyo. Dedesnyo ayunla niko sungke sios mut'ah (pengesungan) kepado sema niko niku. wong yen mampu nurut kemampuannyo, serto wong yen miskin nurut kemampuannyo (jugo), ya’niki pengesungan nurut yen patut. yen mak niku ngerupoke kecengkian bagi sedanten wong yen bedamel kebajikan.
وَاِنْ طَلَّقْتُمُوْهُنَّ مِنْ قَبْلِ اَنْ تَمَسُّوْهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيْضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ اِلَّآ اَنْ يَّعْفُوْنَ اَوْ يَعْفُوَا الَّذِيْ بِيَدِهٖ عُقْدَةُ النِّكَاحِ ۗ وَاَنْ تَعْفُوْٓا اَقْرَبُ لِلتَّقْوٰىۗ وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ بِمَا تَعْمَلُوْنَ بَصِيْرٌ٢٣٧
Wa in ṭallaqtumūhunna min qabli an tamassūhunna wa qad faraḍtum lahunna farīḍatan faniṣfu mā faraḍtum illā ay ya‘fūna au ya‘fuwal-lażī biyadihī ‘uqdatun-nikāḥ(i), wa an ta‘fū aqrabu lit-taqwā, wa lā tansawul-faḍla bainakum, innallāha bimā ta‘malūna baṣīr(un).
[237]
Kalu niko nyereike sema-sema niko sedereng niko becampur dengen dio niku, padohal selesernyo niko sampun nentuke maharnyo, dadesnyo bayarla seperduo dari mahar yen sampun niko tetepke niku, kacowali kalu sema-sema niko niku ma'afke atawa dima'afke ole wong yen nyekel ikatan nika 149 , serto pema'afan niko niku lebi para’ kepado takwa. serto nano angsal niko melalike keutamoan di antaro niko. Selesernyo Allah Maha ningal sedanten napi yen niko damelke.
149) Nikula domik atawa wali. kalu Wali ma'apke, dadesnyo domik dibebaske dari mayar mahar yen seperduo, sedeng kalu domik yen ma'apke, dadesnyo dio mayar sedanten mahar.
حَافِظُوْا عَلَى الصَّلَوٰتِ وَالصَّلٰوةِ الْوُسْطٰى وَقُوْمُوْا لِلّٰهِ قٰنِتِيْنَ٢٣٨
Ḥāfiẓū ‘alaṣ-ṣalawāti waṣ-ṣalātil-wusṭā, wa qūmū lillāhi qānitīn(a).
[238]
Peliharola sedanten semayang(niko), serto (peliharola) semayang wusthaa 150 . Tega’la peranti Allah (jerû semayang niko) dengen khusyu'.
150) Semayang wusthaa nikula semayang yen di tenga-tenga serto yen paling utamo. wênten yen bependapet, bahwo yen dimaksud dengen semayang wusthaa nikula semayang Ashar. Kelap ahli hadits, ayat niki nekenke supayo sedanten semayang niku didamelke dengen sesae-saenyo
فَاِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا اَوْ رُكْبَانًا ۚ فَاِذَآ اَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ كَمَا عَلَّمَكُمْ مَّا لَمْ تَكُوْنُوْا تَعْلَمُوْنَ٢٣٩
Fa'in khiftum farijālan au rukbānā(n), fa'iżā amintum fażkurullāha kamā ‘allamakum mā lam takūnū ta‘lamūn(a).
[239]
Kalu niko di jerû kewêntenan wedhi (bahayo), dadesnyo semayangla sambil bejalan atawa bekendaroan. sampun niku apobilo niko sampun aman, dadesnyo penggilah Allah (semayangla), peca’ Allah sampun ngajarke kepado niko napi yen dereng niko wikani.
وَالَّذِيْنَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُوْنَ اَزْوَاجًاۖ وَّصِيَّةً لِّاَزْوَاجِهِمْ مَّتَاعًا اِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ اِخْرَاجٍ ۚ فَاِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيْ مَا فَعَلْنَ فِيْٓ اَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَّعْرُوْفٍۗ وَاللّٰهُ عَزِيْزٌ حَكِيْمٌ٢٤٠
Wal-lażīna yutawaffauna minkum wa yażarūna azwājā(n), waṣiyyatal li'azwājihim matā‘an ilal-ḥauli gaira ikhrāj(in), fa'in kharajna falā junāḥa ‘alaikum fī mā fa‘alna fī anfusihinna mim ma‘rūf(in), wallāhu ‘azīzun ḥakīm(un).
[240]
Serto sedanten wong yen ayun padem di antaro niko serto ninggalke sema, ayunla bewasiat peranti sema-semanya, (ya’niki) disung nafkah hinggo setaun lambatnyo serto nano dikengken ngali (dari rompoknyo). tapi kalu wong-wong niku ngali (dewek), dadesnyo nano wênten doso bagi niko (wali atawa waris dari yen padem) nala’ke sema niku bedamel yen ma'ruf tehadep dewe'nyo niku. Serto Allah Maha Pekaso jugo Maha Bijaksano.
وَلِلْمُطَلَّقٰتِ مَتَاعٌ ۢبِالْمَعْرُوْفِۗ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِيْنَ٢٤١
Wa lil-muṭallaqāti matā‘um bil-ma‘rūf(i), ḥaqqan ‘alal-muttaqīn(a).
[241]
Kepado betino-betino yen dicereike (ayunla disungke ole domiknya) mut'ah 151 nurut yen ma'rup, sebagi sios kewajiban bagi sedanten wong yen betakwa.
151) Mut'ah (pengesungan) nikula sesios yen disungke ole domik kepado sema yen dicereikenyo sebagi pengibur, selian napkah sesuai dengen kemampuannyo.
كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللّٰهُ لَكُمْ اٰيٰتِهٖ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُوْنَ ࣖ٢٤٢
Każālika yubayyinullāhu lakum āyātihī la‘allakum ta‘qilūn(a).
[242]
Mak nikula Allah nerangke kepado niko ayat-ayat-Nyo (hukum-hukum-Nyo) supayo niko mahaminyo.
۞ اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذِيْنَ خَرَجُوْا مِنْ دِيَارِهِمْ وَهُمْ اُلُوْفٌ حَذَرَ الْمَوْتِۖ فَقَالَ لَهُمُ اللّٰهُ مُوْتُوْا ۗ ثُمَّ اَحْيَاهُمْ ۗ اِنَّ اللّٰهَ لَذُوْ فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُوْنَ٢٤٣
Alam tara ilal-lażīna kharajū min diyārihim wa hum ulūfun ḥażaral-maut(i), faqāla lahumullāhu mūtū, ṡumma aḥyāhum, inallāha lażū faḍlin ‘alan-nāsi wa lākinna akṡaran-nāsi lā yasykurūn(a).
[243]
Napika niko nano merhatike sedanten wong yen metu dari kampung halamannyo sedeng wong-wong niku beribu-ribu (jumlanyo) kareno wedhi padem; Dadesnyo Allah befirman kepado wong-wong niku: "Pademla niko" 152 , sampun niku Allah ngidupke wong-wong niku. Selesernyo Allah ngewênteni karunia tehadep wong niku, tapi kekataan wong nano besyukur.
152) Sebagian ahli tapsir (peca’ Al-Thabari serto Ibnu Katsir) ngertike padem dingeriki dengen padem yen selesernyo; sedengke sebagian ahli tapsir yen lian ngertikenyo dengen padem semangat.
وَقَاتِلُوْا فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ وَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ سَمِيْعٌ عَلِيْمٌ٢٤٤
Wa qātilū fī sabīlillāhi wa‘lamū annallāha samī‘un ‘alīm(un).
[244]
Serto beperangla niko sedanten di jalan Allah, serto wikanila selesernyo Allah Maha Ngerungu jugo Maha Wikan.
مَنْ ذَا الَّذِيْ يُقْرِضُ اللّٰهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضٰعِفَهٗ لَهٗٓ اَضْعَافًا كَثِيْرَةً ۗوَاللّٰهُ يَقْبِضُ وَيَبْصُۣطُۖ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُوْنَ٢٤٥
Man żal-lażī yuqriḍullāha qarḍan ḥasanan fayuḍā‘ifahū lahū aḍ‘āfan kaṡīrah(tan), wallāhu yaqbiḍu wa yabsuṭ(u), wa ilaihi turja‘ūn(a).
[245]
Sinten yen ayun ngesung pinjeman kepado Allah, pinjeman yen sae (napkake hertonyo di jalan Allah), mako Allah ayun ngelipet gandake bayaran kepadonyo dengen lipat ganda yen kata. Serto Allah nyempitke serto ngelapangke (rezki). Serto kepado-Nyo-la niko dimantu’ke.
اَلَمْ تَرَ اِلَى الْمَلَاِ مِنْۢ بَنِيْٓ اِسْرَاۤءِيْلَ مِنْۢ بَعْدِ مُوْسٰىۘ اِذْ قَالُوْا لِنَبِيٍّ لَّهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِكًا نُّقَاتِلْ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ ۗ قَالَ هَلْ عَسَيْتُمْ اِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ اَلَّا تُقَاتِلُوْا ۗ قَالُوْا وَمَا لَنَآ اَلَّا نُقَاتِلَ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ وَقَدْاُخْرِجْنَا مِنْ دِيَارِنَا وَاَبْنَاۤىِٕنَا ۗ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْا اِلَّا قَلِيْلًا مِّنْهُمْ ۗوَاللّٰهُ عَلِيْمٌ ۢبِالظّٰلِمِيْنَ٢٤٦
Alam tara ilal-mala'i mim banī isrā'īla mim ba‘di mūsā, iż qālū linabiyyil lahumub‘aṡ lanā malikan nuqātil fī sabīlillāh(i), qāla hal ‘asaitum in kutiba ‘alaikumul-qitālu allā tuqātilū, qālū wa mā lanā allā nuqātila fī sabīlillāhi wa qad ukhrijnā min diyārinā wa abnā'inā, falammā kutiba ‘alaihimul-qitālu tawallau illā qalīlam minhum, wallāhu ‘alīmum biẓ-ẓālimīn(a).
[246]
Napika niko nano merhatike pemuko-pemuko Bani Israil sesampun Nabi Musa, ya’ niki sewaktu wong-wong niku bekelap kepado sios Nabi wong-wong niku: "sung la peranti kame’ sios rajo supayo kame’ beperang (di bawa pimpinannyo) di jalan Allah". Nabi wong-wong niku nyawab: "mengkin kalu niko mengkin diwajibke beperang, niko nano ayun beperang". wong-wong niku nyawab: "Menapi kame’ nano ayun beperang di jalan Allah, padohal selesernyo kame’ sampun diusir dari kampung halaman serto dari budak-budak kame’?" 153 . Dadesnyo manokalo perang niku diwajibke peranti wong-wong niku, wong-wong niku bepaling, kacowali pinten-pinten saos di antaro wong-wong niku. serto Allah Maha wikan sinten sedanten wong yen zalim.
153) Maksudnyo: wong-wong niku diusir serto budak-budak wong-wong niku ditawan.
وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ اِنَّ اللّٰهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طَالُوْتَ مَلِكًا ۗ قَالُوْٓا اَنّٰى يَكُوْنُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنَا وَنَحْنُ اَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَلَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِّنَ الْمَالِۗ قَالَ اِنَّ اللّٰهَ اصْطَفٰىهُ عَلَيْكُمْ وَزَادَهٗ بَسْطَةً فِى الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ ۗ وَاللّٰهُ يُؤْتِيْ مُلْكَهٗ مَنْ يَّشَاۤءُ ۗ وَاللّٰهُ وَاسِعٌ عَلِيْمٌ٢٤٧
Wa qāla lahum nabiyyuhum innallāha qad ba‘aṡa lakum ṭālūta malikā(n), qālū annā yakūnu lahul-mulku ‘alainā wa naḥnu aḥaqqu bil-mulki minhu wa lam yu'ta sa‘atam minal-māl(i), qāla innallāhaṣṭafāhu ‘alaikum wa zādahū basṭatan fil-‘ilmi wal-jism(i), wallāhu yu'tī mulkahū may yasyā'(u), wallāhu wāsi‘un ‘alīm(un).
[247]
Nabi wong-wong niku ngelapke kepado wong-wong niku: "Selesernyo Allah sampun ngangkat Thalut dades rajo niko." wong-wong niku nyawab: "Mak pundi Thalut merinta kame’, padohal kame’ lebi wênten hak ngendalike pemerintahan daripado dio, sedeng dio jugo nano disung kekayoan yen cukup kata?" Nabi (wong-wong niku) bekelap: "Selesernyo Allah sampun mili rajo niko serto nganugerainyo ilmu yen luas serto badan yen pekaso." Allah ngesungke kekuasoan kepado sinten saos yen diayuni-Nyo. Serto Allah Maha Luas pengesungan-Nyo jugo Maha wikan.
وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ اِنَّ اٰيَةَ مُلْكِهٖٓ اَنْ يَّأْتِيَكُمُ التَّابُوْتُ فِيْهِ سَكِيْنَةٌ مِّنْ رَّبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِّمَّا تَرَكَ اٰلُ مُوْسٰى وَاٰلُ هٰرُوْنَ تَحْمِلُهُ الْمَلٰۤىِٕكَةُ ۗ اِنَّ فِيْ ذٰلِكَ لَاٰيَةً لَّكُمْ اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِيْنَ ࣖ٢٤٨
Wa qāla lahum nabiyyuhum inna āyata mulkihī ay ya'tiyakumut-tābūtu fīhi sakīnatum mir rabbikum wa baqiyyatum mimmā taraka ālu mūsā wa ālu hārūna taḥmiluhul-malā'ikah(tu), inna fī żālika la āyatal lakum in kuntum mu'minīn(a).
[248]
Serto Nabi wong-wong niku ngelapke kepado wong-wong niku: "Selesernyo tando dio ayun dades Rajo, nikula mantu’nyo tabut kepado niko, di jerûnyo teangsal ketenengan 154 dari Tuhan niko serto sisa dari peninggalan keluargo Musa serto keluargo Harun; tabut niku dibakto malaikat. Selesernyo pado yen mak niku teangsal tando bagi niko, kalu niko wong yen beriman.
154) Tabut nikula peti tempat nyimpen Taurat yen makto ketenangan bagi wong-wong niku.
فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوْتُ بِالْجُنُوْدِ قَالَ اِنَّ اللّٰهَ مُبْتَلِيْكُمْ بِنَهَرٍۚ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّيْۚ وَمَنْ لَّمْ يَطْعَمْهُ فَاِنَّهٗ مِنِّيْٓ اِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً ۢبِيَدِهٖ ۚ فَشَرِبُوْا مِنْهُ اِلَّا قَلِيْلًا مِّنْهُمْ ۗ فَلَمَّا جَاوَزَهٗ هُوَ وَالَّذِيْنَ اٰمَنُوْا مَعَهٗۙ قَالُوْا لَا طَاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجَالُوْتَ وَجُنُوْدِهٖ ۗ قَالَ الَّذِيْنَ يَظُنُّوْنَ اَنَّهُمْ مُّلٰقُوا اللّٰهِ ۙ كَمْ مِّنْ فِئَةٍ قَلِيْلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيْرَةً ۢبِاِذْنِ اللّٰهِ ۗ وَاللّٰهُ مَعَ الصّٰبِرِيْنَ٢٤٩
Falammā faṣala ṭālūtu bil-junūd(i), qāla innallāha mubtalīkum binahar(in), faman syariba minhu falaisa minnī, wa mal lam yaṭ‘amhu fa innahū minnī illā manigtarafa gurfatam biyadih(ī), fa syaribū minhu illā qalīlam minhum, falammā jāwazahū huwa wal-lażīna āmanū ma‘ah(ū), qālū lā ṭāqata lanal-yauma bijālūta wa junūdih(ī), qālal-lażīna yaẓunnūna annahum mulāqullāh(i), kam min fi'atin qalīlatin galabat fi'atan kaṡīratam bi'iżnillāh(i), wallāhu ma‘aṣ-ṣābirīn(a).
[249]
Mako tatkalo Thalut metu makto tentaronyo, dio bekelap: "Selesernyo Allah ayun nguji niko dengen sios sungi. Dadesnyo sinten di antara niko ngumbi banyunyo; didinyola dio penumut kulo. serto sinten saos nano ngumbenyo, kacowali menceduk seceduk tangan, dadesnyo dia wêntenla penumut kulo." sampun niku wong-wong niku ngumbenyo kacowali pinten-pinten wong di antara wong-wong niku. Dadesnyo tatkalo Thalut serto sedanten wong yen beriman besami dio sampun nyeberangi sungi niku, sedanten wong yen sampun ngumbe bekelap: "Nano wênten kesanggupan Kame’ pado dinten niki peranti ngelawan Jalut serto tentaronyo." sedanten wong yang ngeyakini bahwo wong-wong niku ayun manggi Allah, bekelap: "pinten kata tedades golongan yang setiti’ angsal ngalake golongan yang kata dengen izin Allah. serto Allah beserto sedanten wong yang sabar."
وَلَمَّا بَرَزُوْا لِجَالُوْتَ وَجُنُوْدِهٖ قَالُوْا رَبَّنَآ اَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَّثَبِّتْ اَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكٰفِرِيْنَ ۗ٢٥٠
Wa lammā barazū lijālūta wa junūdihī qālū rabbanā afrig ‘alainā ṣabraw wa ṡabbit aqdāmanā wanṣurnā ‘alal-qaumil-kāfirīn(a).
[250]
Tatkalo wong-wong niku ketingalan ole Jalut serto tentaronyo, Thalut serto tetaronyo bedoa: Ya Tuhan kame’, tuangkela kesabaran atas dewe' kame’, serto kokokela pendewe'an kame’ serto tolongla kame’ tehadep sedanten wong kafir."
فَهَزَمُوْهُمْ بِاِذْنِ اللّٰهِ ۗوَقَتَلَ دَاوٗدُ جَالُوْتَ وَاٰتٰىهُ اللّٰهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهٗ مِمَّا يَشَاۤءُ ۗ وَلَوْلَا دَفْعُ اللّٰهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ الْاَرْضُ وَلٰكِنَّ اللّٰهَ ذُوْ فَضْلٍ عَلَى الْعٰلَمِيْنَ٢٥١
Fahazamūhum bi'iżnillāh(i), wa qatala dāwūdu jālūta wa ātāhullāhul-mulka wal-ḥikmata wa ‘allamahū mimmā yasyā'(u), wa lau lā daf‘ullāhin-nāsa ba‘ḍahum biba‘ḍil lafasadatil-arḍu wa lākinnallāha żū faḍlin ‘alal-‘ālamīn(a).
[251]
Wong-wong niku (tentaro Thalut) ngalake tentaro Jalut dengen izin Allah serto (di jerû peperangan niku) Daud munu Jalut, sampun niku Allah ngesungke kepadonyo (Daud) pemerintahan serto hikmah 155 (sesampun pademnyo Thalut) serto gajarke kepadonyo napi yen diayuni-Nyo. kalu Allah nano nolak (keganasan) sebagian umat dengen sebagian yen lian, pasti rusakla bumi niki. Tapi Allah ngewênteni karunia (yen dicurake) peranti semesto alam.
155) Yen dimaksud dingeriki nikula kenabian serto kitab Zabur
تِلْكَ اٰيٰتُ اللّٰهِ نَتْلُوْهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ ۗ وَاِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِيْنَ ۔٢٥٢
Tilka āyātullāhi natlūhā ‘alaika bil-ḥaqq(i), wa innaka laminal-mursalīn(a).
[252]
Niku wêntenla ayat-ayat dari Allah, Kame’ bacoke kepado niko dengen hak (leser) serto selesernyo niko selesernyo sala sios wong di antaro nabi-nabi yen diutus.
۞ تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلٰى بَعْضٍۘ مِنْهُمْ مَّنْ كَلَّمَ اللّٰهُ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجٰتٍۗ وَاٰتَيْنَا عِيْسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنٰتِ وَاَيَّدْنٰهُ بِرُوْحِ الْقُدُسِۗ وَلَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِيْنَ مِنْۢ بَعْدِهِمْ مِّنْۢ بَعْدِ مَا جَاۤءَتْهُمُ الْبَيِّنٰتُ وَلٰكِنِ اخْتَلَفُوْا فَمِنْهُمْ مَّنْ اٰمَنَ وَمِنْهُمْ مَّنْ كَفَرَ ۗوَلَوْ شَاۤءَ اللّٰهُ مَا اقْتَتَلُوْاۗ وَلٰكِنَّ اللّٰهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيْدُ ࣖ٢٥٣
Tilkar-rusulu faḍḍalnā ba‘ḍahum ‘alā ba‘ḍ(in), minhum man kallamallāhu wa rafa‘a ba‘ḍahum darajāt(in), wa ātainā ‘īsabna maryamal-bayyināti wa ayyadnāhu birūḥil-qudus(i), wa lau syā'allāhu maqtatalal-lażīna mim ba‘dihim mim ba‘di mā jā'athumul-bayyinātu wa lākinikhtalafū fa minhum man āmana wa minhum man kafar(a), wa lau syā'allāhu maqtatalū, wa lākinnallāha yaf‘alu mā yurīd(u).
[253]
Rasul-rasul niku Kame’ langkungke sebagian (dari) wong-wong niku atas sebagian yên lian. diantaro wong-wong niku wênten yên Allah bekelap (langsung ngen dia) serto sebagiannya Allah munggahkenyo pinten-pinten derajat. dan Kame’ sungkan kepado Isa putera Maryam pinten-pinten mukjizat serto Kame’ kuatke dio ngen Ruhul Qudus . dan kalu Allah ngayuni, niscayo nanolah bebunu-bunuan sedanten wong (yên rawu) sesampun Rasul-rasul niku, sesampun rawu kepado wong-wong niku pinten-pinten macem keterangan, akan tetapi wong-wong niku beselisih, dadesnyo wênten diantaro wong-wong niku yên beriman serto wênten (pulo) diantaro wong-wong niku yên kafir. seumpamo Allah ngayuni, nanolah wong-wong niku bebunuh-bunuhan. aken tetapi Allah bebuat napi yên diayuni-Nyo.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اَنْفِقُوْا مِمَّا رَزَقْنٰكُمْ مِّنْ قَبْلِ اَنْ يَّأْتِيَ يَوْمٌ لَّا بَيْعٌ فِيْهِ وَلَا خُلَّةٌ وَّلَا شَفَاعَةٌ ۗوَالْكٰفِرُوْنَ هُمُ الظّٰلِمُوْنَ٢٥٤
Yā ayyuhal-lażīna āmanū anfiqū mimmā razaqnākum min qabli ay ya'tiya yaumul lā bai‘un fīhi wa lā khullatuw wa lā syafā‘ah(tun), wal-kāfirūna humuẓ-ẓālimūn(a).
[254]
Hai sedanten wong yên beriman, tumbaskela (di jalan Allah) sebagian dari rezki yên sampun Kame’ sungkan kepado niko sedereng rawu dinten yên pado dinten niku nano wênten lagi sade-tumbas lan nano wênten lagi pertemanan serto nano wênten syafa'at 156 . Dadesnyo, wong-wong kafir nikula wong-wong yên zalim.
156) Syafa'at: usaha perantaraan jiru ngesungkan sesuatu manfaat bagi wong lian atawa mengelakkan sesios mudharat bagi wong lian. syafa'at yen nano diterimo di sisi Allah wêntenla syafa'at bagi sedanten wong kafir.
اَللّٰهُ لَآ اِلٰهَ اِلَّا هُوَۚ اَلْحَيُّ الْقَيُّوْمُ ەۚ لَا تَأْخُذُهٗ سِنَةٌ وَّلَا نَوْمٌۗ لَهٗ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَمَا فِى الْاَرْضِۗ مَنْ ذَا الَّذِيْ يَشْفَعُ عِنْدَهٗٓ اِلَّا بِاِذْنِهٖۗ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ اَيْدِيْهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْۚ وَلَا يُحِيْطُوْنَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهٖٓ اِلَّا بِمَا شَاۤءَۚ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضَۚ وَلَا يَـُٔوْدُهٗ حِفْظُهُمَاۚ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيْمُ٢٥٥
Allāhu lā ilāha illā huw(a), al-ḥayyul-qayyūm(u), lā ta'khużuhū sinatuw wa lā naum(un), lahū mā fis-samāwāti wa mā fil-arḍ(i), man żal-lażī yasyfa‘u ‘indahū illā bi'iżnih(ī), ya‘lamu mā baina aidīhim wa mā khalfahum, wa lā yuḥīṭūna bisyai'im min ‘ilmihī illā bimā syā'(a), wasi‘a kursiyyuhus-samāwāti wal-arḍ(a), wa lā ya'ūduhū ḥifẓuhumā, wa huwal-‘aliyyul-‘aẓīm(u).
[255]
Allah, nano wênten Tuhan (yên berhak disembah) melainkan Dio yên idup kekal lagi terus-menerus ngurus (makhluk-Nya); nano ngantuk serto nano tilem. Kewêntenan-Nyala napi-napi yên di langit serto di bumi. Nano wênten yên angsal ngesung syafa'at 157 di sisi Allah tanpo izin-Nya? Allah wikan napi-napi yên di luan serto di buri wong-wong niku, serto wong-wong niku nano wikan napi-napi dari ilmu Allah kacowali napi yên diayuni-Nya. Kursi2 Allah meliputi langit serto bumi. Dan Allah nano meraso berat menjago keduonya, serto Allah Maha Tinggi lagi Maha besar.yo
157) Kursi jiru ayat niki ole sebagian mufassirin diretike dengen ilmu Allah serto wênten pulo yên ngertike dengen kekuasoan-Nyo.
لَآ اِكْرَاهَ فِى الدِّيْنِۗ قَدْ تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ ۚ فَمَنْ يَّكْفُرْ بِالطَّاغُوْتِ وَيُؤْمِنْۢ بِاللّٰهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقٰى لَا انْفِصَامَ لَهَا ۗوَاللّٰهُ سَمِيْعٌ عَلِيْمٌ٢٥٦
Lā ikrāha fid-dīn(i), qat tabayyanar-rusydu minal-gayy(i), famay yakfur biṭ-ṭāgūti wa yu'mim billāhi fa qadistamsaka bil-‘urwatil-wuṡqā, lanfiṣāma lahā, wallāhu samī‘un ‘alīm(un).
[256]
Nano wênten paksoan perante (memasuki) agama (Islam); Selesernyo sampun jelas jalan yên leser daripado jalan yên seset. Kerno niku, sinten saos yên ingkar kepado Thaghut 158 dan beriman kepado Allah, dadesnyo selesernyo io sampun berpegang kepado buhul tali yên amat kuat yên nano aken putus. serto Allah Maha ngerungu lagi Maha wikan.
158) Thaghut wêntenla setan serto napi saos yên disemba selian dari Allah s.w.t.
اَللّٰهُ وَلِيُّ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا يُخْرِجُهُمْ مِّنَ الظُّلُمٰتِ اِلَى النُّوْرِۗ وَالَّذِيْنَ كَفَرُوْٓا اَوْلِيَاۤؤُهُمُ الطَّاغُوْتُ يُخْرِجُوْنَهُمْ مِّنَ النُّوْرِ اِلَى الظُّلُمٰتِۗ اُولٰۤىِٕكَ اَصْحٰبُ النَّارِۚ هُمْ فِيْهَا خٰلِدُوْنَ ࣖ٢٥٧
Allāhu waliyyul-lażīna āmanū yukhrijuhum minaẓ-ẓulumāti ilan-nūr(i), wal-lażīna kafarū auliyā'uhumuṭ-ṭāgūtu yukhrijuhum minan-nūri ilaẓ-ẓulumāt(i), ulā'ika aṣḥābun-nār(i), hum fīhā khālidūn(a).
[257]
Allah pelindung sedanten wong yên beriman; Dio ngeluarken wong-wong niku dari kegelapan (kekafiran) kepado cahaya (iman). serto sedanten wong yên kafir, pelindung-pelindungnyo nikulah syaitan, yên ngeluarken wong-wong niku daripado cahaya kepado kegelapan (kekafiran). wong-wong niku wêntenla penghuni nerako; wong-wong niku kekal di jirunyo.
اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذِيْ حَاۤجَّ اِبْرٰهٖمَ فِيْ رَبِّهٖٓ اَنْ اٰتٰىهُ اللّٰهُ الْمُلْكَ ۘ اِذْ قَالَ اِبْرٰهٖمُ رَبِّيَ الَّذِيْ يُحْيٖ وَيُمِيْتُۙ قَالَ اَنَا۠ اُحْيٖ وَاُمِيْتُ ۗ قَالَ اِبْرٰهٖمُ فَاِنَّ اللّٰهَ يَأْتِيْ بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِيْ كَفَرَ ۗوَاللّٰهُ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الظّٰلِمِيْنَۚ٢٥٨
Alam tara ilal-lażī ḥājja ibrāhīma fī rabbihī an ātāhullāhul-mulk(a), iż qāla ibrāhīmu rabbiyal-lażī yuḥyī wa yumīt(u), qāla ana uḥyī wa umīt(u), qāla ibrāhīmu fa innallāha ya'tī bisy-syamsi minal-masyriqi fa'ti bihā minal-magribi fabuhital-lażī kafar(a), wallāhu lā yahdil-qaumaẓ-ẓālimīn(a).
[258]
Napila kamu nano memerhatiken wong 159 yên manta Ibrahim tentang Tuhannya (Allah) kerno Allah sampun ngesungkan kepado wong niku kesirahan (pemimpin/pemerintahan). ketiko Ibrahim ngelapke: "Tuhanku nikulah yên ngidupke serto mademke," wong niku bekelap: "Kulo angsal ngidupke serto mademke". 160 Ibrahim bekelap: "Selesernyo Allah nerbitke matadinten dari timur, dadesnyo terbitkela dio dari barat," sampun niku tediemla wong kafir niku; serto Allah nano ngesung petunjuk kepado sedanten wong yên zalim.
159) Ya’ niki Namrudz dari Babilonia.
160) Maksudnyo raja Namrudz dengen nguripke wêntenla nala’ke urip, serto yên dimaksudnyo dengen mademke wêntenla munu. kelapan itu perante nguyok Nabi Ibrahim a.s.
اَوْ كَالَّذِيْ مَرَّ عَلٰى قَرْيَةٍ وَّهِيَ خَاوِيَةٌ عَلٰى عُرُوْشِهَاۚ قَالَ اَنّٰى يُحْيٖ هٰذِهِ اللّٰهُ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ فَاَمَاتَهُ اللّٰهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهٗ ۗ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ ۗ قَالَ لَبِثْتُ يَوْمًا اَوْ بَعْضَ يَوْمٍۗ قَالَ بَلْ لَّبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ اِلٰى طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ ۚ وَانْظُرْ اِلٰى حِمَارِكَۗ وَلِنَجْعَلَكَ اٰيَةً لِّلنَّاسِ وَانْظُرْ اِلَى الْعِظَامِ كَيْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوْهَا لَحْمًا ۗ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهٗ ۙ قَالَ اَعْلَمُ اَنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ٢٥٩
Au kal-lażī marra ‘alā qaryatiw wa hiya khāwiyatun ‘alā ‘urūsyihā, qāla annā yuḥyī hāżihillāhu ba‘da mautihā, fa'amātahullāhu mi'ata ‘āmin ṡumma ba‘aṡah(ū), qāla kam labiṡt(a), qāla labiṡtu yauman au ba‘ḍa yaum(in), qāla bal labiṡta mi'ata ‘āmin fanẓur ilā ṭa‘āmika wa syarābika lam yatasannah, wanẓur ilā ḥimārik(a), wa linaj‘alaka āyatal lin-nāsi wanẓur ilal-‘iẓāmi kaifa nunsyizuhā ṡumma naksūhā laḥmā(n), falammā tabayyana lah(ū), qāla a‘lamu annallāha ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[259]
Atawa (niko nano memerhatike) wong yên mesampun nikui sesios negeri yên (temboknya) sampun roboh menutupi atapnya. Dia berkata: "Ma’ pundi Allah ngidupke kembali negeri niki sesampun ancur?" Dadesnyo Allah memademke wong niku seratus taun, dados ngidupkenyo kembali. Allah bekelap: "Pinten laminyo niko bediem di ngeriki?" io nyawab: "Kulo tinggal di ngeriki sedinten atawa setengah dinten." Allah berfirman: "Selesernyo niko sampun bediem di ngeriki seratus taon laminya; tingalila kepado nedoan serto ngumbean niko yên dereng lagi beubah; dan tinglila kepado keledai niko (yên sampun dados tulang belulang); Kame’ akan nyadiken niko tando kekuasaan Kame’ bagi wong; dan tingalila kepado tulang belulang keledai niku, dados Kame’ nyusunnyo kembali, dados Kame’ membalutnyo dengen daging." Dadesnyo tatkala sampun nyato kepadonyo (ma’ pundi Allah ngidupke yên sampun padem) diopun bekelap: "Kulo yakin bahwo Allah Maha Kuaso atas sedanten sesios."
وَاِذْ قَالَ اِبْرٰهٖمُ رَبِّ اَرِنِيْ كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتٰىۗ قَالَ اَوَلَمْ تُؤْمِنْ ۗقَالَ بَلٰى وَلٰكِنْ لِّيَطْمَىِٕنَّ قَلْبِيْ ۗقَالَ فَخُذْ اَرْبَعَةً مِّنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ اِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلٰى كُلِّ جَبَلٍ مِّنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِيْنَكَ سَعْيًا ۗوَاعْلَمْ اَنَّ اللّٰهَ عَزِيْزٌ حَكِيْمٌ ࣖ٢٦٠
Wa iż qāla ibrāhīmu rabbi arinī kaifa tuḥyil-mautā, qāla awalam tu'min, qāla balā wa lākil liyaṭma'inna qalbī, qāla fakhuż arba‘atam minaṭ-ṭairi faṣurhunna ilaika ṡummaj‘al ‘alā kulli jabalim minhunna juz'an ṡummad‘uhunna ya'tīnaka sa‘yā(n), wa‘lam annallāha ‘azīzun ḥakīm(un).
[260]
Dan (imutla) ketiko Ibrahim bekelap: "Ya Tuhanku, tingalkela kepadoku ma’ pundi Niko ngidupke sedanten wong padem." Allah berfirman: "Dereng yakinkah niko?" Ibrahim nyawab: "Kulo sampun yakin, aken tetapi agar ati kulo tetap mantep (dengen imanku). Allah berfirman: "(Kalu ma’ niku) embila sekawan iko’ burung, sampun niku cincangla sedanten ole niko. (Allah berfirman) “sampun niku lepekke dipucuk saben-saben satu bukit satu bagian dari saben-saben bagian niku, sesampun niku panggilla mereka, niscayo mereka rawu kepado niko dengen gancang”. 161 Dadesnyo, ketahuila bahwo Allah Maha Perkaso lagi Maha Bijaksano.
161) Penangsal di pucu' wêntenla kelap At-Thabari serto Ibnu Katsir, deng kelap Abu Muslim Al Ashfahani pengertian ayat di pucu' bahwa Allah ngesung penjelasan kepado Nabi Ibrahim a.s. tentang caro Dio nguripke sedanten wong yên padem. dikengken-Nyo Nabi Ibrahim a.s. ngembil sekawan ikok burung sampun niku nyagonyo serto nyinakkenyo hinggo burung niku angsal rawu timpa’-tumpa’, napibilo dipenggil. Sesampun niku, burung-burung yên sampun pinter niku, dilepekke di pucu' saben-saben bukit siko’, sampun niku burung-burung niku dipanggil dengen sios tepukan/seruan, niscayo burung-burung niku ayun rawu dengen gancang, walau tenggonnyo tepisa-pisa serto tebî. Dadesnyo ma’ nikula Allah nguripke sedanten wong yên padem yên tesebar di pundi-pundi, ngen sios kalimat cipta uripla niko sedanten cengkila wong-wong niku niku urip lagi. dades kelap Abu Muslim sighat amr (bentuk kata perintah) jiru ayat niki, pengertiannyo khabar (bentuk berita) sebagi caro penjelasan. kelapan beliau niki dianut pulo ole Ar Razy serto Rasyid(...)
مَثَلُ الَّذِيْنَ يُنْفِقُوْنَ اَمْوَالَهُمْ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ اَنْۢبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِيْ كُلِّ سُنْۢبُلَةٍ مِّائَةُ حَبَّةٍ ۗ وَاللّٰهُ يُضٰعِفُ لِمَنْ يَّشَاۤءُ ۗوَاللّٰهُ وَاسِعٌ عَلِيْمٌ٢٦١
Maṡalul-lażīna yunfiqūna amwālahum fī sabīlillāhi kamaṡali ḥabbatin ambatat sab‘a sanābila fī kulli sumbulatim mi'atu ḥabbah(tin), wallāhu yuḍā‘ifu limay yasyā'(u), wallāhu wāsi‘un ‘alīm(un).
[261]
Perumpamoan (nafka yên dimetuke ole) sedanten wong yên nafkake hartonyo di jalan Allah wêntenla serupo dengen sebutir beni yên numbuke pitu bulir, pado saben-saben bulir seratus biji. Allah melipat gandake (ganjaran) bagi siapo yên Dio ayuni. Serto Allah Maha Luas (karunio-Nyo) lagi Maha wikan.
اَلَّذِيْنَ يُنْفِقُوْنَ اَمْوَالَهُمْ فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُوْنَ مَآ اَنْفَقُوْا مَنًّا وَّلَآ اَذًىۙ لَّهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْۚ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُوْنَ٢٦٢
Allażīna yunfiqūna amwālahum fī sabīlillāhi ṡumma lā yutbi‘ūna mā anfaqū mannaw wa lā ażā(n), lahum ajruhum ‘inda rabbihim, wa lā khaufun ‘alaihim wa lā hum yaḥzanūn(a).
[262]
Sedanten wong-wong yen nafkake hartonyo di jalan Allah, kemudian wong-wong niku nano ngiringi napi yên dinafkakenyo niku dengen ngelap-nyebut sungannyo serto dengen nano nyakiti (perasaan si penerima), wong-wong niku memperole pahalo di sisi Tuhan wong-wong niku. Nano wênten kekhawatiran terhadep wong-wong niku serto nano (pula) wong-wong niku besedi ati.
۞ قَوْلٌ مَّعْرُوْفٌ وَّمَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِّنْ صَدَقَةٍ يَّتْبَعُهَآ اَذًى ۗ وَاللّٰهُ غَنِيٌّ حَلِيْمٌ٢٦٣
Qaulum ma‘rūfuw wa magfiratun khairum min ṣadaqatiy yatba‘uhā ażā(n), wallāhu ganiyyun ḥalīm(un).
[263]
kelapan yên sae serto pengesungan maaf langkung sae dari sedeka yên diiringi dengen sesuatu yên nyakitki (perasaan si penerima). Allah Maha Kayo lagi Maha Penyantun.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا لَا تُبْطِلُوْا صَدَقٰتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْاَذٰىۙ كَالَّذِيْ يُنْفِقُ مَالَهٗ رِئَاۤءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِۗ فَمَثَلُهٗ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَاَصَابَهٗ وَابِلٌ فَتَرَكَهٗ صَلْدًا ۗ لَا يَقْدِرُوْنَ عَلٰى شَيْءٍ مِّمَّا كَسَبُوْا ۗ وَاللّٰهُ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الْكٰفِرِيْنَ٢٦٤
Yā ayyuhal-lażīna āmanū lā tubṭilū ṣadaqātikum bil-manni wal-ażā, kal-lażī yunfiqu mālahū ri'ā'an-nāsi wa lā yu'minu billāhi wal-yaumil-ākhir(i), fa maṡaluhū kamaṡali ṣafwānin ‘alaihi turābun fa'aṣābahū wābilun fatarakahū ṣaldā(n), lā yaqdirūna ‘alā syai'im mimmā kasabū, wallāhu lā yahdil-qaumal-kāfirīn(a).
[264]
Hai sedanten wong yên beriman, janganla niko nelaske (pahalo) sedeka niko ngen ngelap-nyebutnyo serto nyakiti (perasaan si penerima), pecak wong yên menafkake hartonyo kerno riya’ kepado wong lan dio nano beriman kepado Allah serto dinten kiamat. Dadesnyo perumpamaan wong niku pecak batu licin yên di atasnyo wênten tana, kemudian batu niku ditimpo ujan lebat, sampun niku menjadilah dio bersih (nano betana). wong-wong niku nano menguasai sesios napipun dari napi yên wong-wong niku usahake; serto Allah nano ngesung petunjuk kepado sedanten wong yên kafir.
وَمَثَلُ الَّذِيْنَ يُنْفِقُوْنَ اَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاۤءَ مَرْضَاتِ اللّٰهِ وَتَثْبِيْتًا مِّنْ اَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍۢ بِرَبْوَةٍ اَصَابَهَا وَابِلٌ فَاٰتَتْ اُكُلَهَا ضِعْفَيْنِۚ فَاِنْ لَّمْ يُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ ۗوَاللّٰهُ بِمَا تَعْمَلُوْنَ بَصِيْرٌ٢٦٥
Wa maṡalul-lażīna yunfiqūna amwālahumubtigā'a marḍātillāhi wa taṡbītam min anfusihim kamaṡali jannatim birabwatin aṣābahā wābilun fa'ātat ukulahā ḍi‘fain(i), fa'illam yuṣibhā wābilun faṭall(un), wallāhu bimā ta‘malūna baṣīr(un).
[265]
Serto perumpamoan sedanten wong yên numbaske hartonya kereno madosi keridhaan Allah dan perante keteguhan jiwo wong-wong niku, pecak sebuah kebun yên terletak di dataran tinggi yên disiram ole ujan lebet, dadesnyo kebon niku ngasilke buahnyo kale kali lipat. Jiko ujan lebet nano nyiraminyo, dadesnyo hujan gerimis (pun memadai). serto Allah Maha ningali napi yên niko damelke.
اَيَوَدُّ اَحَدُكُمْ اَنْ تَكُوْنَ لَهٗ جَنَّةٌ مِّنْ نَّخِيْلٍ وَّاَعْنَابٍ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُۙ لَهٗ فِيْهَا مِنْ كُلِّ الثَّمَرٰتِۙ وَاَصَابَهُ الْكِبَرُ وَلَهٗ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفَاۤءُۚ فَاَصَابَهَآ اِعْصَارٌ فِيْهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ ۗ كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللّٰهُ لَكُمُ الْاٰيٰتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُوْنَ ࣖ٢٦٦
Ayawaddu aḥadukum an takūna lahū jannatum min nakhīliw wa a‘nābin tajrī min taḥtihal-anhār(u), lahū fīhā min kulliṡ-ṡamarāt(i), wa aṣābahul-kibaru wa lahū żurriyyatun ḍu‘afā'(u), fa'aṣābahā i‘ṣārun fīhi nārun faḥtaraqat, każālika yubayyinullāhu lakumul-āyāti la‘allakum tatafakkarūn(a).
[266]
Napikah sesios wong di antaro niko yên pengen ngewênteni kebon kurma serto anggur yên ngalir di bawanyo sungi-sungi; Dio ngewênteni jiru kebon niku sedanten macem buah-buahan, sesampun niku rawula masa tuo pado wong niku deng dio ngewênteni keturunan yên maler alit-alit. Dadesnyo kebon niku ditiup angin keras yên ngandung api, sampun niku tebakarla. Ma’ nikula Allah menerangkan ayat-ayat-Nyo kepado niko supayo niko mikirkenyo.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اَنْفِقُوْا مِنْ طَيِّبٰتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّآ اَخْرَجْنَا لَكُمْ مِّنَ الْاَرْضِ ۗ وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيْثَ مِنْهُ تُنْفِقُوْنَ وَلَسْتُمْ بِاٰخِذِيْهِ اِلَّآ اَنْ تُغْمِضُوْا فِيْهِ ۗ وَاعْلَمُوْٓا اَنَّ اللّٰهَ غَنِيٌّ حَمِيْدٌ٢٦٧
Yā ayyuhal-lażīna āmanū anfiqū min ṭayyibāti mā kasabtum wa mimmā akhrajnā lakum minal-arḍ(i), wa lā tayammamul-khabīṡa minhu tunfiqūna wa lastum bi'ākhiżīhi illā an tugmiḍū fīh(i), wa‘lamū annallāha ganiyyun ḥamīd(un).
[267]
Hai sedanten wong yên beriman, nafkakela (di jalan Allah) sebagian dari hasil usohomu yên sae-sae serto sebagian dari napi yên Kame’ keluarke dari bumi perante niko. Serto nano angsal niko melimbang yên buruk-buruk sampun niku niko nafkake daripadonyo, padohal niko dewek nano ayun ngembilnyo melianke dengen memicingke mato terhadepnyo. serto wikanila, bahwo Allah Maha Kayo lagi Maha Terpuji.
اَلشَّيْطٰنُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاۤءِ ۚ وَاللّٰهُ يَعِدُكُمْ مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللّٰهُ وَاسِعٌ عَلِيْمٌ ۖ٢٦٨
Asy-syaiṭānu ya‘idukumul-faqra wa ya'murukum bil-faḥsyā'(i), wallāhu ya‘idukum magfiratam minhu wa faḍlā(n), wallāhu wāsi'un ‘alīm(un).
[268]
Setan nyemayoi (nakut-nakuti) nikode dengen kemiskinan serto ngengken niko bedamel yên nano sae (kikir); sedang Allah menjadikan perantemu ampunan daripado-Nyo serto karunia. Serto Allah Maha Luas (karunio-Nyo) lagi Maha Wikani.
يُّؤْتِى الْحِكْمَةَ مَنْ يَّشَاۤءُ ۚ وَمَنْ يُّؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ اُوْتِيَ خَيْرًا كَثِيْرًا ۗ وَمَا يَذَّكَّرُ اِلَّآ اُولُوا الْاَلْبَابِ٢٦٩
Yu'til-ḥikmata may yasyā'(u), wa may yu'tal-ḥikmata faqad ūtiya khairan kaṡīrā(n), wa mā yażżakkaru ilā ulul-albāb(i).
[269]
Allah nganugerahken Al Hikmah (kefahaman yên jiru tentang Al Quran serto As Sunnah) kepado sinten yên diayuni-Nyo. Serto sinten saos yên disungi hikmah, ia seleresnyo sampun dianugerahi kurnio yên kata. Serto cuma sedanten wong yên berakalla yên angsal ngembil pelajaran (dari firman Allah).
وَمَآ اَنْفَقْتُمْ مِّنْ نَّفَقَةٍ اَوْ نَذَرْتُمْ مِّنْ نَّذْرٍ فَاِنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُهٗ ۗ وَمَا لِلظّٰلِمِيْنَ مِنْ اَنْصَارٍ٢٧٠
Wa mā anfaqtum min nafaqatin au nażartum min nażrin fa innallāha ya‘lamuh(ū), wa mā liẓ-ẓālimīna min anṣār(in).
[270]
Napi saos yên niko nafkake atawa napi saos yên niko nazarke 162 , dadesnyo selesernyo Allah ngewikaninyo. Sedanten wong yên bedamel zalim nano wênten sios wong penolongpun baginya.
162) Nazar ya’niki janji perante melakukan sesios kebaktian terhadap Allah s.w.t. perante menpara'kan diri kepado-Nya sae dengen syarat atawapun nano.
اِنْ تُبْدُوا الصَّدَقٰتِ فَنِعِمَّا هِيَۚ وَاِنْ تُخْفُوْهَا وَتُؤْتُوْهَا الْفُقَرَاۤءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ ۗ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِّنْ سَيِّاٰتِكُمْ ۗ وَاللّٰهُ بِمَا تَعْمَلُوْنَ خَبِيْرٌ٢٧١
In tubduṣ-ṣadaqāti fani‘immā hiy(a), wa in tukhfūhā wa tu'tūhal-fuqarā'a fahuwa khairul lakum, wa yukaffiru ‘ankum min sayyi'ātikum, wallāhu bimā ta‘malūna khabīr(un).
[271]
Napi bilo niko nampakke sedeka (niko), dadesnyo niku wêntenla sae sekali. Serto jika niko nyingitkenyo serto niko sungke kepado sedanten wong fakir, Dadesnyo nyingitke (sodako) niku langkung sae bagi niko. Serto Allah ayun ngapuske dari niko sebagian kesalahan-kesalahan niko; serto Allah ngewikani napi yên niko damelke.
۞ لَيْسَ عَلَيْكَ هُدٰىهُمْ وَلٰكِنَّ اللّٰهَ يَهْدِيْ مَنْ يَّشَاۤءُ ۗوَمَا تُنْفِقُوْا مِنْ خَيْرٍ فَلِاَنْفُسِكُمْ ۗوَمَا تُنْفِقُوْنَ اِلَّا ابْتِغَاۤءَ وَجْهِ اللّٰهِ ۗوَمَا تُنْفِقُوْا مِنْ خَيْرٍ يُّوَفَّ اِلَيْكُمْ وَاَنْتُمْ لَا تُظْلَمُوْنَ٢٧٢
Laisa ‘alaika hudāhum wa lākinnallāha yahdī may yasyā'(u), wa mā tunfiqū min khairin fa li'anfusikum, wa mā tunfiqūna illabtigā'a wajhillāh(i), wa mā tunfiqū min khairiy yuwaffa ilaikum wa antum lā tuẓlamūn(a).
[272]
Didinyola kewajiban niko ngedadoske wong-wong niku mendapat petunjuk, akan tapi Allah-lah yên ngesung petunjuk (ngesung taufiq) sinten saos yên diayunke-Nyo. Serto napi saos harto yên sae yên niko nafkake (di jalan Allah), Dadesnyo pahalonyo niku perante niko dewek. Serto janganla niko numbaske sesios pun melainke kereno madosi keridhaan Allah. Serto napi saos harto yên sae yên niko nafkake niscayo niko ayun disung pahalonyo dengen cekap serto niko setitikpun nano ayun dianiayo (dirugike).
لِلْفُقَرَاۤءِ الَّذِيْنَ اُحْصِرُوْا فِيْ سَبِيْلِ اللّٰهِ لَا يَسْتَطِيْعُوْنَ ضَرْبًا فِى الْاَرْضِۖ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ اَغْنِيَاۤءَ مِنَ التَّعَفُّفِۚ تَعْرِفُهُمْ بِسِيْمٰهُمْۚ لَا يَسْـَٔلُوْنَ النَّاسَ اِلْحَافًا ۗوَمَا تُنْفِقُوْا مِنْ خَيْرٍ فَاِنَّ اللّٰهَ بِهٖ عَلِيْمٌ ࣖ٢٧٣
Lil-fuqarā'il-lażīna uḥṣirū fī sabīlillāhi lā yastaṭī‘ūna ḍarban fil-arḍi yaḥsabuhumul-jāhilu agniyā'a minat-ta‘affuf(i), ta‘rifuhum bisīmāhum, lā yas'alūnan-nāsa ilḥāfā(n), wa mā tunfiqū min khairin fa innallāha bihī ‘alīm(un).
[273]
(Berinfaklah) perante sedanten wong fakir yên terikat (oleh jihad) di jalan Allah; wong-wong niku nano angsal (berusaho) di bumi; wong yên nano wikan nyangko wong-wong niku wong kayo, kereno memelihara diri dari nedo-nedo. Niko wikan wong-wong niku dengen ningali sifat-sifatnyo, wong-wong niku nano nedo kepado wong secaro mendesak. Serto napi saos harto yên sae yên niko nafkake (di jalan Allah), dadesnyo selesernyo Allah Maha ngewikani.
اَلَّذِيْنَ يُنْفِقُوْنَ اَمْوَالَهُمْ بِالَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَّعَلَانِيَةً فَلَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْۚ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُوْنَ٢٧٤
Allażīna yunfiqūna amwālahum bil-laili wan-nahāri sirraw wa ‘alāniyatan falahum ajruhum ‘inda rabbihim, wa lā khaufun ‘alaihim wa lā hum yaḥzanūn(a).
[274]
Sedanten wong yên menafkake hartonyo di wengi serto di siang dinten secaro singitan serto terang-terangan, Dadesnyo wong-wong niku mendapat pahalo di sisi Tuhannya. Nano wênten kekhawatiran terhadap wong-wong niku serto nano (pulo’) wong-wong niku bersedi ati.
اَلَّذِيْنَ يَأْكُلُوْنَ الرِّبٰوا لَا يَقُوْمُوْنَ اِلَّا كَمَا يَقُوْمُ الَّذِيْ يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطٰنُ مِنَ الْمَسِّۗ ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ قَالُوْٓا اِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبٰواۘ وَاَحَلَّ اللّٰهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبٰواۗ فَمَنْ جَاۤءَهٗ مَوْعِظَةٌ مِّنْ رَّبِّهٖ فَانْتَهٰى فَلَهٗ مَا سَلَفَۗ وَاَمْرُهٗٓ اِلَى اللّٰهِ ۗ وَمَنْ عَادَ فَاُولٰۤىِٕكَ اَصْحٰبُ النَّارِ ۚ هُمْ فِيْهَا خٰلِدُوْنَ٢٧٥
Allażīna ya'kulūnar-ribā lā yaqūmūna illā kamā yaqūmul-lażī yatakhabbaṭuhusy-syaiṭānu minal-mass(i), żālika bi'annahum qālū innamal-bai‘u miṡlur-ribā, wa aḥallallāhul-bai‘a wa ḥarramar-ribā, faman jā'ahū mau‘iẓatum mir rabbihī fantahā falahū mā salaf(a), wa amruhū ilallāh(i), wa man ‘āda fa ulā'ika aṣḥābun-nār(i), hum fīhā khālidūn(a).
[275]
Sedanten wong yên nedo (ngembil) riba 163 nano angsal tega’ melainke pecak tega’ nyo wong yên kerasukan setan lantaran (tekanan) penyakit gila. Keadaan wong-wong niku yên demikian niku, wêntenla disebabke wong-wong niku bekelap (berpenangsal), selesernyo numbas-besade niku samin saos dengen riba, Padohal Allah sampun menghalalkan numbas-besade serto ngaramke riba’. Sedanten wong yên sampun rawu kepadonya larangan dari Tuhannyo, sampun niku terus berenti (dari ngembil riba), Dadesnyo baginyo napi yên sampun diembilnya dahulu 164 (sedereng rawu larangan); serto pekaronyo (terserah) kepado Allah. Wong yên bali (ngembil riba), dadesnyo wong niku wêntenla penghuni-penghuni nerako; wong-wong niku kekal dijirunyo.
163) Maksudnyo: wong yên ngembil Riba nano tenteram jiwonya pecak wong kemasukan setan.
164) Riba yên sampun diembil (dipungut) sedereng turun ayat niki, boleh nano dilagikan.
يَمْحَقُ اللّٰهُ الرِّبٰوا وَيُرْبِى الصَّدَقٰتِ ۗ وَاللّٰهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ اَثِيْمٍ٢٧٦
Yamḥaqullāhur-ribā wa yurbiṣ-ṣadaqāt(i), wallāhu lā yuḥibbu kulla kaffārin aṡīm(in).
[276]
Allah musnahke riba serto nyemara’ke sedeka 165 . serto Allah nano demen sedanten wong yên tetep jerû kekafiran, serto sesampun niku bedamel doso 166 .
165) Yên dimaksud dengen musnake Riba nikula musnake harto niku atawa niadoke berkanyo. Serto yên dimaksud dengen nyuburke sodako nikula ngembangke harto yên sampun dimetuke sodakonyo atawa lipet gandoke berkanyo.
166) Maksudnyo nikula sedanten wong yên ngehalalke Riba serto tetap melakukannya.
اِنَّ الَّذِيْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ وَاَقَامُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتَوُا الزَّكٰوةَ لَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْۚ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُوْنَ٢٧٧
Innal-lażīna āmanū wa ‘amiluṣ-ṣāliḥāti wa aqāmuṣ-ṣalāta wa ātuz-zakāta lahum ajruhum ‘inda rabbihim, wa lā khaufun ‘alaihim wa lā hum yaḥzanūn(a).
[277]
Selesernyo sedanten wong yên beriman, ngedamelke amal soleh, nega’ke solat serto nunaike zakat, wong-wong niku angsal pahalo di sisi Tuhannya. nano wênten kekhawatiran terhadap wong-wong niku serto nano (pulo’) wong-wong niku bersedi ati.
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَذَرُوْا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبٰوٓا اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِيْنَ٢٧٨
Yā ayyuhal-lażīna āmanuttaqullāha wa żarū mā baqiya minar-ribā in kuntum mu'minīn(a).
[278]
Hai sedanten wong yên beriman, wedhilah kepado Allah serto tinggalke siso riba (yên belum dipungut) jika niko sedanten wong yên beriman.
فَاِنْ لَّمْ تَفْعَلُوْا فَأْذَنُوْا بِحَرْبٍ مِّنَ اللّٰهِ وَرَسُوْلِهٖۚ وَاِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوْسُ اَمْوَالِكُمْۚ لَا تَظْلِمُوْنَ وَلَا تُظْلَمُوْنَ٢٧٩
Fa'illam taf‘alū fa'żanū biḥarbim minallāhi wa rasūlih(ī), wa in tubtum falakum ru'ūsu amwālikum, lā taẓlimūna wa lā tuẓlamūn(a).
[279]
Dadesnyo jika kamu nano ngerjake (ninggalke siso riba), dadesnyo wikanila, bahwa Allah dan Rasul-Nya ayun memerangimu. serto jika niko betobat (dari ngembil riba), dadesnyo bagi niko pokok harto niko; niko nano menganiayo dan nano (pulo’) dianiayo.
وَاِنْ كَانَ ذُوْ عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ اِلٰى مَيْسَرَةٍ ۗ وَاَنْ تَصَدَّقُوْا خَيْرٌ لَّكُمْ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُوْنَ٢٨٠
Wa in kāna żū ‘usratin fanaẓiratun ilā maisarah(tin), wa an taṣaddaqū khairul lakum in kuntum ta‘lamūn(a).
[280]
Serto kalu (wong yên berutang niku) jiru kesukaran, dadesnyo sunglah tangguh sampe dio berkelapangan. sertomenyedekake (sebagian atawa sedanten utang) niku, langkung sae bagi niko, kalu niko ngewikani.
وَاتَّقُوْا يَوْمًا تُرْجَعُوْنَ فِيْهِ اِلَى اللّٰهِ ۗثُمَّ تُوَفّٰى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُوْنَ ࣖ٢٨١
Wattaqū yauman turja‘ūna fīhi ilallāh(i), ṡumma tuwaffā kullu nafsim mā kasabat wa hum lā yuẓlamūn(a).
[281]
Serto jagola diri niko dari (azab yên terjadi pado) dinten yên pado waktu niku niko sedanten dibali’ke kepado Allah. Sesampun niku masing-masing diri disung balasan yên sempurno terhadap napi yên sampun didamelkenyo, deng wong-wong niku setiti’pun nano dianiayo (dirugikan).
يٰٓاَيُّهَا الَّذِيْنَ اٰمَنُوْٓا اِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ اِلٰٓى اَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوْهُۗ وَلْيَكْتُبْ بَّيْنَكُمْ كَاتِبٌۢ بِالْعَدْلِۖ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ اَنْ يَّكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللّٰهُ فَلْيَكْتُبْۚ وَلْيُمْلِلِ الَّذِيْ عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللّٰهَ رَبَّهٗ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْـًٔاۗ فَاِنْ كَانَ الَّذِيْ عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيْهًا اَوْ ضَعِيْفًا اَوْ لَا يَسْتَطِيْعُ اَنْ يُّمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهٗ بِالْعَدْلِۗ وَاسْتَشْهِدُوْا شَهِيْدَيْنِ مِنْ رِّجَالِكُمْۚ فَاِنْ لَّمْ يَكُوْنَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَّامْرَاَتٰنِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَۤاءِ اَنْ تَضِلَّ اِحْدٰىهُمَا فَتُذَكِّرَ اِحْدٰىهُمَا الْاُخْرٰىۗ وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَۤاءُ اِذَا مَا دُعُوْا ۗ وَلَا تَسْـَٔمُوْٓا اَنْ تَكْتُبُوْهُ صَغِيْرًا اَوْ كَبِيْرًا اِلٰٓى اَجَلِهٖۗ ذٰلِكُمْ اَقْسَطُ عِنْدَ اللّٰهِ وَاَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَاَدْنٰىٓ اَلَّا تَرْتَابُوْٓا اِلَّآ اَنْ تَكُوْنَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيْرُوْنَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ اَلَّا تَكْتُبُوْهَاۗ وَاَشْهِدُوْٓا(...)٢٨٢
Yā ayyuhal-lażīna āmanū iżā tadāyantum bidainin ilā ajalim musamman faktubūh(u), walyaktub bainakum kātibum bil-‘adl(i), wa lā ya'ba kātibun ay yaktuba kamā ‘allamahullāhu falyaktub, walyumlilil-lażī ‘alaihil-ḥaqqu walyattaqillāha rabbahū wa lā yabkhas minhu syai'ā(n), fa'in kānal-lażī ‘alaihil-ḥaqqu safīhan au ḍa‘īfan au lā yastaṭī‘u ay yumilla huwa falyumlil waliyyuhū bil-‘adl(i), wastasyhidū syahīdaini mir rijāliūkum, fa'illam yakūnā rajulaini farajuluw wamra'atāni mimman tarḍauna minasy-syuhadā'i an taḍilla iḥdāhumā fatużakkira iḥdāhumal-ukhrā, wa lā ya'basy-syuhadā'u iżā mā du‘ū, wa lā tas'amū an taktubūhu ṣagīran au kabīran ilā ajalih(ī), żālikum aqsaṭu ‘indallāhi wa aqwamu lisy-syahādati wa adnā allā tartābū illā an takūna tijāratan ḥāḍiratan tudīrūnahā bainakum falaisa ‘alaikum junāḥun allā taktubūhā, wa asyhidū iżā tabāya‘tum, wa lā yuḍārra kātibuw wa lā syahīd(un), wa in taf‘alū fa'innahū fusūqum bikum, wattaqullāh(a), wa yu‘allimukumullāh(u), wallāhu bikulli syai'in ‘alīm(un).
[282]
Hai sedanten wong yên beriman, napibilo niko bermu'amalah 167 nano secaro tunai perante waktu yên ditentuke, ayunla niko menuliskannya. Serto hendakla wong penulis di antara kamu menuliskannya dengen leser. Serto janganlah penulis enggan menuliskannya peca’ Allah mengajarkannya, mako ayunla ia menyirat, serto ayunla wong yên berutang niku nyerioske (napi yên ayun disiratke itu), serto hendakla io betakwa kepado Allah Tuhannya, serto janganlah ia mengurangi sedikitpun daripada hutangnya. jika yên berhutang itu wong yên lemah akalnya atawa lemah (keadaannya) atawa Dia dewek nano mampu mengimlakkan, Dadesnyo hendaklah walinya menyerioske dengen jujur. Serto persaksikela dengen duo saksi dari sedanten wong lanang (di antaro niko). kalu nano wênten duo wong lanang, mako (leser) sios wong lanang serto duo iko’ wong betino dari saksi-saksi yen niko ridhoi, supayo jiko sios wong lali mako yên sesios wong ngimutke. Nano angsal saksi-saksi niku nano ayun (ngesung keterangan) napibilo wong-wong niku dipeke’; serto na(...)
167) Bermuamalah nikulah pecak besade numbas, hutang piutang, atawa sewa menyewa serto liannyo.
۞ وَاِنْ كُنْتُمْ عَلٰى سَفَرٍ وَّلَمْ تَجِدُوْا كَاتِبًا فَرِهٰنٌ مَّقْبُوْضَةٌ ۗفَاِنْ اَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِى اؤْتُمِنَ اَمَانَتَهٗ وَلْيَتَّقِ اللّٰهَ رَبَّهٗ ۗ وَلَا تَكْتُمُوا الشَّهَادَةَۗ وَمَنْ يَّكْتُمْهَا فَاِنَّهٗٓ اٰثِمٌ قَلْبُهٗ ۗ وَاللّٰهُ بِمَا تَعْمَلُوْنَ عَلِيْمٌ ࣖ٢٨٣
Wa in kuntum ‘alā safariw wa lam tajidū kātiban fa riḥānum maqbūḍah(tun), fa'in amina ba‘ḍukum ba‘ḍan falyu'addil-lażi'tumina amānatahū walyattaqillāha rabbah(ū), wa lā taktumusy syahādah(ta), wa may yaktumhā fa'innahū āṡimun qalbuh(ū), wallāhu bimā ta‘malūna ‘alīm(un).
[283]
Jiko niko di jiru perjalanan (serto bemu'amala nano secara tunai) deng niko nano mangge sesios wong penulis, dadesnyo ayunla wênten bendo tanggungan yên dipegang 168 (ole yên berpiutang). Akan tetapi kalu sebagian niko percayo atas sebagian yên lian, dadesnyo ayunla yên dipercayo niku menunaike amanatnyo (utangnyo) serto ayunla io bertakwa kepado Allah Tuhannya; serto jannganlah kamu (para saksi) nyingitke persaksian. Serto sinten saos yên nyingitkenyo, dadesnyo selesernyo io wêntenla wong yên bedoso atinya; serto Allah Maha wikan napi yên niko damelke.
168) Barang tanggungan (borg) itu diadakan bila sios sama lain nano percaya mempercayai.
لِلّٰهِ مَا فِى السَّمٰوٰتِ وَمَا فِى الْاَرْضِ ۗ وَاِنْ تُبْدُوْا مَا فِيْٓ اَنْفُسِكُمْ اَوْ تُخْفُوْهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ اللّٰهُ ۗ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَّشَاۤءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَّشَاۤءُ ۗ وَاللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ٢٨٤
Lillāhi mā fis-samāwāti wa mā fil-arḍ(i), wa in tubdū mā fī anfusikum au tukhfūhu yuḥāsibkum bihillāh(u), fayagfiru limay yasyā'u wa yu‘ażżibu may yasyā'(u), wallāhu ‘alā kulli syai'in qadīr(un).
[284]
Milik Allah-la sedanten napi yên wênten di langit serto napi yên wênten di bumi. Serto kalu niko nyerioske napi yên wênten di jiru ati niko atawa niko nyingitke, niscayo Allah ayun damel peritungan dengen niko tentang damelan niko niku. Dadesnyo Allah ngampuni sinten yên diayuni-Nyo serto nyikso sinten yên diayuni-Nyo; serto Allah Maha Kuaso peranti sedanten sesios.
اٰمَنَ الرَّسُوْلُ بِمَآ اُنْزِلَ اِلَيْهِ مِنْ رَّبِّهٖ وَالْمُؤْمِنُوْنَۗ كُلٌّ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَمَلٰۤىِٕكَتِهٖ وَكُتُبِهٖ وَرُسُلِهٖۗ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ اَحَدٍ مِّنْ رُّسُلِهٖ ۗ وَقَالُوْا سَمِعْنَا وَاَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَاِلَيْكَ الْمَصِيْرُ٢٨٥
Āmanar-rasūlu bimā unzila ilaihi mir rabbihī wal-mu'minūn(a), kullun āmana billāhi wa malā'ikatihī wa kutubihī wa rusulih(ī), lā nufarriqu baina aḥadim mir rusulih(ī), wa qālū sami‘nā wa aṭa‘nā, gufrānaka rabbanā wa ilaikal-maṣīr(u).
[285]
Rasul sampun beriman kepado Al Quran yên diturunke kepadonya dari Tuhannyo, demikian pulo sedanten wong yên beriman. Sedantennyo beriman kepado Allah, malaikat-malaikat-Nyo, kitab-kitab-Nyo serto rasul-rasul-Nyo. (wong-wong niku bekelap): "Kame’ nano membedo-bedoke antaro sesios wongpun (dengen yên lian) dari rasul-rasul-Nyo", serto wong-wong niku bekelap: "kame’ ngerunguke serto kame’ toat." (wong-wong niku bedoa): "Ampunilah kame’ yaa Tuhan kame’ serto kepado Nikola tenggon bali’’"
لَا يُكَلِّفُ اللّٰهُ نَفْسًا اِلَّا وُسْعَهَا ۗ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ ۗ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَآ اِنْ نَّسِيْنَآ اَوْ اَخْطَأْنَا ۚ رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَآ اِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهٗ عَلَى الَّذِيْنَ مِنْ قَبْلِنَا ۚ رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهٖۚ وَاعْفُ عَنَّاۗ وَاغْفِرْ لَنَاۗ وَارْحَمْنَا ۗ اَنْتَ مَوْلٰىنَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكٰفِرِيْنَ ࣖ٢٨٦
Lā yukallifullāhu nafsan illā wus‘ahā, lahā mā kasabat wa ‘alaihā maktasabat, rabbanā lā tu'ākhiżnā in nasīnā au akhṭa'nā, rabbanā wa lā taḥmil ‘alainā iṣran kamā ḥamaltahū ‘alal-lażīna min qablinā, rabbanā wa lā tuḥammilnā mā lā ṭāqata lanā bih(ī), wa‘fu ‘annā, wagfir lanā, warḥamnā, anta maulānā fanṣurnā ‘alal qaumil-kāfirīn(a).
[286]
Allah nano membebani sesios wong melainke sesuai dengen kesanggupannyo. ia mendapat pahalo (dari kebajikan) yen diusahokenyo serto ia mendapat sikso (dari kejahatan) yên didamelkenyo. (wong-wong niku berdoa): "Ya Tuhan kame’, janganlah Niko hukum kame’ jika kame’ lali atawa kame’ tesalah. Ya Tuhan kame’, janganlah Niko bebankan kepado kame’ beban yên berat peca’ Niko bebanke kepado sedanten wong sebelum kame’. Ya Tuhan kame’, janganlah Niko pikulkan kepado kame’ napi saos yên nano sanggup kame’ mikulnyo. sung ma'afla kame’; ampunila kame’; serto rahmatila kame’. Nikola penolong kame’, dadesnyo tolongla kame’ terhadep kaum yên kafir."